Από τον Βασίλη Πλατή
Η υποτονική αντίδραση σε σημείο «ανεκτικότητας» των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο συμβάν της κατάρρευσης του ρωσικού αεροσκάφους Σουχόι πριν από μερικές εβδομάδες στον εναέριο χώρο της Τουρκίας αντικατοπτρίζει τις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των δύο εμπλεκομένων χωρών, οι διπλωματικές σχέσεις των οποίων μετά το γεγονός αυτό βρίσκονται στο ναδίρ.
Αναντίρρητα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη τη βοήθεια της Τουρκίας προκειμένου να ελέγξει και να διαχειριστεί τις αυξημένες το τελευταίο διάστημα μεταναστευτικές ροές των Σύρων προσφύγων προς την Ευρώπη. Απόδειξη αποτελεί η πρόσφατη συμφωνία των Βρυξελλών, όπου οι Ευρωπαίοι ηγέτες και μάλιστα των ισχυρότερων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσέφεραν «γην και ύδωρ» στον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με αντάλλαγμα να συμβάλει στη συγκράτηση του μεταναστευτικού ρεύματος προς τις χώρες τους. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες προχώρησαν σε μια «γενναία» οικονομική ενίσχυση προς την Τουρκία αλλά και στη δέσμευση να «ξεπαγώσουν» οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της γειτονικής χώρας και να αρθούν τα αδιέξοδα.
Από την άλλη πλευρά, η ουκρανική κρίση φαίνεται να έχει αφήσει βαθύ το αποτύπωμά της στις διπλωματικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη Ρωσία. Γενικότερα, η εικόνα που είχαν διαμορφώσει κατά το παρελθόν οι Δυτικοευρωπαίοι για τη Ρωσία, σε επίπεδο αυτοκρατορίας ή ομοσπονδίας κρατών αλλά και αυτοτελούς κρατικής οντότητας, εμφανιζόταν αρκετά συχνά «θολή».
Ήδη από τον 18ο αιώνα, η Ρωσία θεωρούνταν από την κυρίαρχη δυτικοευρωπαϊκή σκέψη που εξέφραζαν οι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού μια ιδιότυπη κρατική οντότητα μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής, με πολιτισμικά χαρακτηριστικά που προσιδίαζαν περισσότερο στον ανατολικό τρόπο ζωής. Αυτή η εικόνα της χώρας που είχαν διαμορφώσει οι Δυτικοευρωπαίοι διατηρήθηκε και στους επόμενους αιώνες, ενώ μετά το «ορόσημο» της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917, έννοιες όπως βαρβαρότητα, καθυστέρηση, δεσποτισμός απέκτησαν μονιμότερη παρουσία στην «κατασκευή» της ταυτότητας του ρωσικού λαού από τους Δυτικοευρωπαίους.
Αργότερα βέβαια η αποστροφή τους προς τη Ρωσία συνδέθηκε με πολιτικούς και οικονομικούς όρους. Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου αλλά και νωρίτερα, το οικονομικό μοντέλο της Ρωσίας που απείχε πόρρω από τις θεωρούμενες «αρετές» των δυτικών εθνών-κρατών, δηλαδή την ελεύθερη αγορά, τις αρχές του φιλελευθερισμού που παρέπεμπαν σε δημοκρατική διοίκηση, καλλιέργησε αρνητικά στερεότυπα.
Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και το σταδιακό άνοιγμα της Ρωσίας προς τον έξω κόσμο κυρίως από την εποχή των μεταρρυθμίσεων του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ ανέτρεψε πολλά από τα ευρωπαϊκά στερεότυπα για τη Ρωσία και αποκατέστησε την εικόνα της χώρας στα μάτια των Δυτικοευρωπαίων. Ταυτόχρονα και οι διπλωματικές και οικονομικές σχέσεις της Ενωμένης Ευρώπης με τη Ρωσία πέρασαν σε άλλη φάση.
Τα τελευταία όμως χρόνια ο ιδιαίτερα «δυναμικός» τρόπος άσκησης εξουσίας από τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος σε κάποιες περιπτώσεις έφτασε να εκδηλώσει ακόμη και ηγεμονικές διαθέσεις, άμβλυνε τις σχέσεις της Ρωσίας με αρκετές χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι οι χώρες της Ευρώπης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ενεργειακά αποθέματα της Ρωσίας και κυρίως από το ρωσικό φυσικό αέριο, ενώ και η επίλυση του συριακού προβλήματος που τίθεται ως προϋπόθεση για την άρση του προσφυγικού περνάει μέσα από τις ρωσικές πρωτοβουλίες στην περιοχή.Ο Βασίλης Πλατής, είναι φιλόλογος-δρ. Ιστορίας Α.Π.Θ.
