Οι Νηρηίδες [Νύμφες της θάλασσας]

Από τον Κων/νο Οικονόμου

ΓΕΝΙΚΑ: Οι Νηρηίδες, που λατρεύονταν ως θεές της ήρεμης θάλασσας, φιλικές προς τους ανθρώπους, σύμφωνα με την ελληνική Μυθολογία, ήταν νύμφες, που προσωποποιούσαν καταστάσεις και χαρακτηριστικά της θάλασσας. Ήταν κόρες του θαλασσινού θεού Νηρέα και της Ωκεανίδας Δωρίδας. Και εφόσον η Δωρίς ήταν κόρη του Ωκεανού, οι Νηρηίδες ήταν εγγονές του.

Η ΖΩΗ ΤΟΥΣ: Οι Νηρηίδες ήταν, αναλόγως του συγγραφέα, μεταξύ των πενήντα και εκατό. Ζούσαν στο βυθό της θάλασσας, στο παλάτι του πατέρα τους και περνούσαν τη μέρα τους κολυμπώντας και παίζοντας με δελφίνια, ή τραγουδούσαν και ύφαιναν καθισμένες στα βράχια ή σε χρυσούς θρόνους. Στην εικονογραφία παρουσιάζονται συχνά να στεγνώνουν τα πλούσια και μακριά μαλλιά τους. Δεν επέτρεπαν σε καμία θνητή να παραβάλλεται με αυτές στην ομορφιά. Πολλές φορές ακολουθούσαν τα άρματα άλλων θαλάσσιων θεοτήτων. Είχαν τη δύναμη να ταράζουν τη θάλασσα αλλά και να την ηρεμούν. Γενικά ήταν πάντοτε χαρούμενες λόγω της αθανασίας τους.

ΟΙ ΠΙΟ ΓΝΩΣΤΕΣ: Οι πιο γνωστές από αυτές είναι η Αμφιτρίτη, επίσημη σύζυγος του Ποσειδώνα και μητέρα του Τρίτωνα, η Θέτις, σύζυγος του θνητού Πηλέα και μητέρα του Αχιλλέα, η Ψαμάθη, γυναίκα του Κριτή του Άδη, Αιακού και η Γαλάτεια, σύζυγος του κύκλωπα Πολύφημου. Τα ονόματα των Νηρηίδων που αναφέρει ο Ησίοδος στη Θεογονία, συμβολίζουν τις διάφορες καταστάσεις και χάρες της θάλασσας (ευεργετήματα της θάλασσας, πλούτη που δίνει στον άνθρωπο και την βοήθειά της στο ανθρώπινο εμπόριο), όπως άλλωστε φαίνεται από τα περισσότερα ονόματα, που παρατίθενται στη συνέχεια. Μερικά από τα ονόματα που μνημονεύει ο Ησίοδος είναι: Η Αγαύη, που ήταν γνωστή για την υπερηφάνεια της, τη μεγαλοπρέπειά της και τη λαμπρότητά της, που σέβονταν και αναγνώριζαν όλοι. Η Ακταία, που ήταν υπεύθυνη για το διακανονισμό των σχέσεων της θάλασσας με τις ακτές, όπως μαρτυρά και το όνομά της. Η Αλία όπως επίσης φαίνεται απ' το όνομά της, ήταν υπεύθυνη για τα ψάρια της θάλασσας. Μαζί με τον Ποσειδώνα απέκτησε 6 γιους και μια κόρη, τη Ρόδο, από την οποία πήρε το όνομά του το μεγαλύτερο νησί των Δωδεκανήσων. Άλλα ονόματα Νηρηίδων είναι τα παρακάτω: Δυναμήνη, Δωτώ, Ερατώ, Ευλιμένη, Θεμιστώ, Ιπποθόη, Θόη, Μενίππη, Πανόπη, Πασιθέα, Προνόη, Σπειώ, Φέρουσα, Γαλήνη, Ευδώρη, Ευκράτη, Ευνίκη, Ευπόμπη, Κυματολήγη, Κυμοδόκη, Κυμοθόη, Λειαγόρη, Λυσιάνασσα, Μελίτη, Νησαία, Νησώ, Πολυνόη, Ποντοπόρεια, Πρωτομέδεια, Πρωτώ.

ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ ΚΑΙ ΝΗΡΗΙΔΕΣ: Σύμφωνα με την παράδοση ήταν ιδιαίτερα υπερήφανες για την ομορφιά τους. Όταν η Κασσιόπη, σύζυγος του Κηφέα, που βασίλευε στους Κηφήνες, καυχήθηκε ότι ήταν πιο ωραία από τις Νηρηίδες, εκείνες θύμωσαν και ζήτησαν από τον Ποσειδώνα την παραδειγματική τιμωρία της. Πράγματι ο Κηφέας αναγκάστηκε από το θεό της θάλασσας να δέσει την κόρη του Ανδρομέδα, σε ένα βράχο στη θάλασσας προκειμένου να την κατασπαράξει ένα θαλάσσιος κήτος. Όμως, ως από μηχανής θεός, επενέβη ο Περσέας και την έσωσε από βέβαιο φρικτό θάνατο.

ΝΗΡΗΙΔΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ: Οι Νηρηίδες εμφανίζονται σε πλήθος αγγείων, από την κλασική εποχή και μετέπειτα. Απεικονίζονται συνήθως με σεμνή μορφή, ντυμένες. Άλλοτε πάλι εμφανίζονται γυμνές σε παιχνίδια με τους Ερωτιδείς, είτε σε παραστάσεις που αναφέρονται στη νήσο των Μακάρων και φυσικά υπονοούν τη μεταθανάτια ζωή. Αλλά και στη γλυπτική κατέχουν πολλή αξιόλογη θέση.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ: Οι Νηρηίδες παραμένουν μέχρι και σήμερα στις δοξασίες των Ελλήνων με παραφθορά του ονόματος ως νύμφες "Νεράιδες". Νηρηίδες ήταν ο πιο αρχαίος τύπος του ονόματος όπως τον μεταφέρει ο Όμηρος, ο Ησίοδος κ.α. Η παρετυμολογία του ονόματος, σύμφωνα με την οποία το ΄΄νεράιδα΄΄ προέρχεται από τη λέξη ΄΄νερά΄΄, αποδίδει επίσης τη στενή τους σχέση με το νερό. Άλλωστε οι νεράιδες των παραμυθιών, όπως και οι νύμφες ζουν στα βουνά, στα δάση, σε σπηλιές, ή όπως οι Ναϊάδες σε ποτάμια, σε βρύσες, σε συντριβάνια, σε όλη τη φύση, και αποκαλούνται με πολλά ονόματα: ανεράδες, ανεραγόδες, νεράισσες, ξεραμένες, αβραγίδες κτλ. Κινούνται σε χώρους κυκλικούς (συντριβάνι, λίμνη, στέρνα), όπως κυκλικές είναι οι κινήσεις τους στον χορό ή στο γνέσιμο. Ο χορός τους αφήνει κυκλικά χνάρια στο χορτάρι σύμφωνα με τις παραδόσεις πολλών λαών. Είναι όμορφες με μακριά ξανθά μαλλιά, συνήθως πράσινα μάτια, φορούν λευκά φουστάνια με λευκό μαντήλι, ενώ τις βλέπουν μόνο οι ... σαββατογεννημένοι και οι ελαφροϊσκιωτοι. Έχουν πολλά ονόματα, όπως Αστέρω, Ουρανία, Λαμπετία, Κανέλα, Κάλω κ.α.. Τους αρέσει ο χορός και συχνά αρπάζουν τους λυράρηδες για να τους παίξουν και να χορέψουν, συχνά συνήθως βγαίνουν τα μεσάνυχτα μπαίνουν στα σπίτια και κλέβουν τα ρούχα των γυναικών. Σαν γυναίκες, προκαλούν του άνδρες, τους θέλγουν και ύστερα τους ξεφεύγουν! Παρά την υπερφυσική τους προέλευση οι δραστηριότητές τους ταυτίζονται με τις παραδοσιακά γυναικείες: φροντίζουν για την καθαριότητα του σώματος και αγαπούν γενικά το νερό. Οι Νεράιδες παντρεύονται με Νεράιδους(!), κάνουν παιδιά, ενώ σε κάποιες παραδόσεις υφαίνουν. Η Νεράιδα αναπαριστά την ιδανική αλλά και τρομακτική θηλυκότητα. Συγκεντρώνει συμβολικά ιδιότητες όπως, του νερού, του νοικοκυριού, της νύφης, του πόθου και εντέλει του θανάτου.

 

Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέας

 

ΒΙΒΛΙΟΓΑΦΙΑ: Νικόλαου Πολίτη, «Τα ονόματα των Νεράιδων και των Ανασκελάδων», Λαογραφικά Σείμμικτα, τομ. Δ, Αθήνα 1918.

Δημήτριος Λουκόπουλος, Φως από τους μύθους μας: Νεολ. Μυθολογία, εκδόσεις Αθηνά, Αθήνα 1926

Μαριλένα Παπαχριστοφόρου, Το παραμύθι της νεράιδας:αναπαραστάσεις των φύλων μέσα από την έλξη/άπωση του υπερφυσικού και του ανθρώπινου στοιχείου, Εθνολογία τομ.5 (1996-1997), σελ.181-210.

 

ΦΩΤ. 1: Νηρηίδες και Κήτος

 

ΦΩΤ. 2: Η Θέτιδα με άλλες Νηρηίδες μεταφέρουν το σώμα του νεκρού Αχιλλέα