Αχιλλέας Ε. Κούμπος-συγγραφέας
Ο επικοινωνιολόγος Neil Postman έλεγε ότι η παρακμή της τυπογραφίας και η επικράτηση της τηλεόρασης ήταν αναμφισβήτητα το σημαντικότερο πολιτιστικό γεγονός του 20ού αιώνα. Με την «εικονοποίηση της είδησης» βρέθηκε ο αμεσότερος και ταχύτερος τρόπος για να μαθαίνουμε τα νέα. Η τηλεόραση και το διαδίκτυο είναι το μέσον αυτής της αλλαγής. Όμως η εικονοποίηση των ειδήσεων είναι μια αποσπασματική πραγματικότητα του κόσμου, αποκομμένη από το πλαίσιό της. Σε αυτή την «σπασμένη» πραγματικότητα συνέτεινε η αχαλίνωτη εναλλαγή θεμάτων, τόσο στα δελτία ειδήσεων, όσο και στο υπόλοιπο πρόγραμμα. Ένα πραξικόπημα, για παράδειγμα, σε μια χώρα της Αφρικής, μπορεί να διαδεχτεί ο σχολιασμός της ενδυμασίας μιας ποπ-σταρ κατά τη νυχτερινή της έξοδο. Κάθε θέμα αποκτά μια στιγμιαία αξία, η οποία χάνεται μόλις εμφανιστεί το επόμενο. Η εξωτερική πραγματικότητα, όχι μόνο τεμαχίζεται από τα συμφραζόμενά της, αλλά τεμαχίζει και τη δυνατότητά μας για συλλογισμό. Το απλοϊκό και το ανούσιο μέσα από τις «εικονικές ειδήσεις» της τηλεόρασης και του διαδικτύου, γίνονται στη συνείδηση μας ως η «αληθινή πραγματικότητα». Είναι όμως μια πραγματικότητα αυτοτελής, χωρίς συνέχεια, χωρίς χρόνο, «ένας κόσμος που γίνεται εικόνα», σύμφωνα με τον Heidegger και που αποτελεί την ουσία των Νέων Χρόνων.
Οι δυνατότητες της τεχνολογίας, με αφετηρία τoν τηλέγραφο ως την τηλεόραση και το διαδίκτυο, έδωσαν την ευκαιρία στον άνθρωπο να γίνει μέλος του «παγκόσμιου χωριού». Μπροστά στους δεκτές μας μεταφερόμαστε εν ριπή οφθαλμού σε οποιοδήποτε μέρος του τεράστιου κόσμου ή και του σύμπαντος και ικανοποιούμε τη μικρή ή μεγάλη μας περιέργεια. Γνωρίζουμε όλα τα γεγονότα του τελευταίου εικοσιτετραώρου αγνοώντας τη συνέχεια που υπάρχει με το παρελθόν και το μέλλον.
Ο πολιτισμός από λογοκεντρικός έγινε εικονοκεντρικός και σήμερα ο ευτραφής Ουίλιαμ Ταφτ των 150 κιλών δεν θα μπορούσε να γίνει ο 27ος πρόεδρος των ΗΠΑ (1909-1913), γιατί δεν θα έγραφε καλά στο γυαλί! Όμως, εκτός της φυσικής παρουσίας, που παίζει τεράστιο ρόλο, οι σύγχρονοι κειμενογράφοι παρουσιάζουν τις πολιτικές θέσεις συνθηματολογώντας, χωρίς πολύπλοκους συλλογισμούς, με λόγια απλά, που χτυπούν κατευθείαν στην καρδιά του πατριώτη, του επιχειρηματία, του εμπόρου ή του φτωχού.
Τα κείμενα έγιναν εικόνες. Πολλές εφημερίδες για να κερδίσουν αναγνώστες μιμήθηκαν την τηλεόραση. Τεράστια εξώφυλλα με το μικρό παιδί που κείτεται νεκρό, τον σιδηροδέσμιο πολιτικό με τους πηχυαίους τίτλους, τραβούν γρήγορα την προσοχή.
Η εικόνα αποτυπώνεται μέσα μας ακόμα και αν δεν είναι είδηση, όπως θυμόμαστε τον καθηγητή στο σχολείο, που μας έκανε να γελάμε χωρίς να θυμόμαστε το αστείο, τι μας δίδαξε ή αν άξιζε το μάθημά του. Το ζητούμενο είναι η ανάμνηση του προσώπου όχι της αξίας του. Εδώ ανθούν οι «εξέχουσες ασημαντότητες», σε κοινωνίες εικόνων. Τα κούφια λόγια ξεχνιούνται, όταν συνοδεύονται από το χαμόγελο, την οικογενειακή φωτογραφία, την εύκολη ατάκα, τη φωτογένεια. Η βαθιά πολιτική σκέψη δεν μπορεί να παρουσιαστεί στην τηλεόραση γιατί έχει περιεχόμενο που εναντιώνεται στην εικόνα. Κακώς βλέπουμε τηλεόραση για να κατανοήσουμε πολιτικές θέσεις. Δουλειά της είναι να προσφέρει ψυχαγωγία και αποσπασματικές-ανούσιες πληροφορίες και όχι να εκγυμνάσει τα πολιτικά μας ένστικτα, να τα παιδαγωγήσει, να μας κάνει σοφότερους.
Οι εφημερίδες, εκτός των βιβλίων, είναι το μοναδικό μέσο που μπορεί να παράγει κάποια πολιτική σκέψη. Στα βιβλία και την εφημερίδα δίνεται ο χρόνος να σκεφτούμε αυτό που διαβάζουμε, να το αξιολογήσουμε, να το κρίνουμε. Η κατανόηση είναι υπόθεση βραδύτητας και η τηλεόραση βιάζεται για το επόμενο θέμα.
Η γοητεία της τυπογραφίας είναι η γοητεία του ίδιου του ανθρώπινου λόγου. Μια σκέψη που αποτυπώνεται στο χαρτί (του αρθογράφου, καλή μου ώρα!) και ενός δέκτη που την κατανοεί (του αναγνώστη, καλή σου ώρα!). Τίποτα άλλο που να μεσολαβεί, ούτε αστραφτερά δόντια, ούτε ρυτίδες, ούτε ποσά ποτήρια νερό ήπιε ο πρωθυπουργός και αν έφαγε παστό ψάρι!
Στην τηλεόραση ας είμαστε προετοιμασμένοι να βαρεθούμε γρήγορα, να μας εξαπατήσουν, να εξοργιστούμε, να μας διαφθείρουν. Αν δεν θέλουμε, ας διαβάσουμε ό,τι ποθεί η ψυχή μας και ας βγάλουμε μόνοι μας τα συμπεράσματα. Τέλος με τους σχολιαστές και τους αναλυτές των πάντων. Μια επιστροφή στην τυπογραφία θα ήταν το πιο φτηνό αλλά ουσιαστικό δώρο στον εαυτό μας. Άντε, γιατί πολύ παραμύθι μας πουλάνε οι ανούσιοι «τηλέμποροι».
