Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου στο 32ο Δ. Σ. Λάρισας, συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ: Οι Ναϊάδες είναι μια συλλογική ονομασία μυθολογικών προσώπων. Ήταν οι Νύμφες συγκεκριμένων λιμνών και των ποταμών και έδιναν το όνομά τους στις πηγές με τις οποίες συνδέονταν. Θεωρούνταν αθάνατες μικρές θεότητες. Τα συνηθέστερα προσωνύμιά τους ήταν: Κρηνίδες, Ποταμίδες, Λιμνάδες [ή Λιμνακίδες], Ελειονόμοι, κ.ά. Πατέρας τους, κατά τον Όμηρο, ήταν ο Δίας [Ιλιάδα Ν 440]. Οι πιο γνωστές απ' αυτές ήταν οι εξής: Άβα, Αίγλη, Ακραία, Εύβοια, Νόμια, Περίβοια, Ηγερία, Κασταλία, Κρέουσα, Σαλαμίς. Σε ορισμένους μυθικούς συγγραφείς προστίθενται και τα ονόματα: Αρεθούσα, Βάτεια, Λειριόπη, Λίλαια, Λύμφα, Μελίτη, Σαλμακίς και Σύριγξ. Η γνωστότερη όλων αυτών ήταν η Αρεθούσα, Ναϊάδα της ομώνυμης πηγής η οποία ανάβλυζε στο νησί Ορτυγία1. Φυσικός λαογραφικός “διάδοχος” των Ναϊάδων, θεωρούνται οι Νεράιδες.
ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ: Οι Ναϊάδες, μαζί με την Άρτεμη, θεωρήθηκαν ως θεραπευτές των νέων και προστάτες των κοριτσιών και των παρθένων καθώς επέβλεπαν το ασφαλές πέρασμά τους από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Απόλλων και άλλες ποτάμιες μικρότερες θεότητες, ήταν οι προστάτες των αγοριών και των νέων. Οι αρχαίοι απέδιδαν στις Ναϊάδες γενικά ιαματικές ικανότητες και πίστευαν ότι όσοι έπιναν ή λούζονταν το νερό των πηγών που ήταν αφιερωμένες σε αυτές, θεραπεύονταν από τις αρρώστειές τους. Άλλοτε πάλι το λουτρό αυτό θεωρείτο ιεροσυλία, επειδή μπορούσε να προκαλέσει μυστηριώδεις ασθένειες και παραφροσύνη.
ΠΡΟΣΤΑΤΙΔΕΣ ΠΟΛΕΩΝ: Πολλές από τις Ναϊάδες παντρεύτηκαν τοπικούς άρχοντες και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις γενεαλογίες των βασιλικών μυθικών οικογενειών, όπως η Κρέουσα στη Θεσσαλία. Άλλες, όπως οι όμορφες Ναϊάδες κόρες του Ασωπού, αγαπήθηκαν από τους θεούς. Συχνά έδιναν τα ονόματά τους σε πόλεις και νησιά, και θεωρούνταν ως οι θεότητες - προστάτες της ύδρευσης της κοινότητας. Γι' αυτό και οι βασικές πηγές ύδρευσης αυτών των πόλεων έπαιρναν το όνομα της προστάτιδος Ναϊάδος. Οι πηγαίες Ναϊάδες ήταν φυσικά προστάτιδες των πηγών και οι Κρηναίες ήταν προστάτιδες του βασικού σημείου ύδρευσης στο εσωτερικό των πόλεων. Οι πηγές και οι κρήνες, αντίστοιχα, ήταν και οι χώροι λατρείας αυτών των Ναϊάδων.
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ: Μια Ναϊάδα απεικονίζεται στην αρχαία τέχνη ως όμορφη, νεαρή γυναίκα, καθιστή, όρθια ή ανακλινόμενη δίπλα στην ομώνυμη πηγή της ή συχνά και κρατώντας μια υδρία.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΝΑΪΑΔΕΣ: Η Άβα γέννησε τον ήρωα Έργισκο, από τη σχέση της με τον θεό της θάλασσας Ποσειδώνα. Από τον γιο της αυτό πήρε το όνομά της η θρακική πόλη Εργίσκη [σήμερα Τσατάλτζα] της Ανατολικής Θράκης. Η Άβα φέρεται επίσης πρόγονος των Αβάντων, ενός προελληνικού φύλου. Η Αίγλη, ήταν η πιο όμορφη από τις Ναϊάδες, κόρη του Δία και της Νέαιρας, από την οποία ο Ήλιος γέννησε τις Χάριτες. Η Ακραία ήταν κόρη του ποταμού Αστερίωνα και αδελφή της Εύβοιας και της Προσύμνης. Και οι τρεις αυτές Ναϊάδες, ήταν τροφοί της θεάς Ήρας. Η Σαλαμίς, που έδωσε το όνομά της στο ομώνυμο νησί του Σαρωνικού, είχε πατέρα τον θεό Ασωπό, μητέρα την Μετώπη, αδελφή τη Νύμφη Αίγινα και σύζυγό το θεό Ποσειδώνα. Η Εύβοια, ήταν κι αυτή κόρη του Ασωπού και έδωσε το όνομά της στο ομώνυμο νησί. Την αναφέρουν ο Στράβων (Ι 445) και ο Ευστάθιος (Σχόλ. εις Ομήρου Ιλιάδα, 278, 30). Η Ναϊάς Κρέουσα ήταν Θεσσαλή κόρη της Γαίας. Από τον ποτάμιο θεό Πηνειό, η Κρέουσα γέννησε στις χαράδρες της Πίνδου, κοντά στις πηγές του ποταμού, τον βασιλιά Λαπίθη, τον Υψέα και τη Στίλβη. Η Κασταλία ήταν η Ναϊάς προστάτιδα της ομώνυμης ιερής πηγής των Δελφών. Η Κασταλία είχε πέσει στα νερά της πηγής αυτής για να γλυτώσει από την καταδίωξη του ερωτευμένου Απόλλωνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις. Ησίοδος, Θεογονία. Οβίδιος, Μεταμορφώσεις.
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
1. Η Ορτυγία (Ortigia) σήμερα είναι νησίδα μόλις λίγα μέτρα μπροστά στην ακτή της Σικελίας, αλλά στην αρχαιότητα ήταν το κέντρο της αρχαίας πόλης των Συρακουσών, που οχυρώθηκε από τον τύραννο της πόλης, Διονύσιο.
ΦΩΤ.: Πίνακας του Waterhouse: Ναϊάδες βρίσκουν το κεφάλι του Ορφέα
