Του Χαρ. Σιώκου
Ξεφύλλιζα τοπική εφημερίδα. Σταμάτησε το μάτι σ’ αγαπημένο όνομα παλιού φίλου συμφοιτητή. «Θωμάς Ψύρρας, Θεσσαλία, Ο τόπος και οι άνθρωποι».
Κύμα ήλθε ο χαιρετισμός του στους διαδρόμους της φιλοσοφικής ...
-«Γεια σου, Θεσσαλία»!...
Γελαστά μάτια σ’ ένα αρχοντικό χαμόγελο, ζεστό χτύπημα στην πλάτη. Ο Μάκης! Πάθος για επιστήμη και Τέχνη, πόνος για Ελλάδα, καημός η Θεσσαλία. Εκρηκτικός και ήρεμος, παραγωγικός και καινοτόμος.
Χαθήκαμε από τότε. Μάθαινα για την εκρηκτική παρουσία του στα νεοελληνικά γράμματα, τον παρακολουθούσα από μακριά, όσο μπορούσα. Και τώρα, μου χαμογελούσε το ίδιο πλατιά! «Και για σένα το ’γραψα, ρε Θεσσαλία»!
Γρήγορα το πόνημα βρέθηκε στα χέρια μου. Ας είναι καλά η Κατερίνα!
Αρχή με άρπα το φαεσφόρο συριγμό του ανέμου ανάμεσα στα εννιά στάχυα της Δήμητρας, ενώ τα κλαδιά των δέντρων ανατέλλουν μπουμπούκια της άνοιξης. Λυρικά ακούγεται το πιάνο του Χατζηδάκη.
«ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ»
Οι πληροφορίες επιστημονικά ακροβατούν πάνω στο καίριο. Πουθενά γνώμη, υπόθεση, σερσέμικα πουλιά λόγια του αγέρα. Εικόνες ιδωμένες αγαπημένα. Το βλέμμα πίσω από το φακό ελέγχει στοχαστικά τρυφερά τη γωνία λήψης.
Κείμενα ποιητικά δείχνουν τον τόπο, το βλέμμα των προγόνων που τον αγκάλιασε και παράστησε με ζωγραφιά, κείμενο, στίχο. Πιάνω τα εργαλεία νιώθοντας το χάδι του επιμελητή πάνω τους. Χέρι-χέρι μ’ ανεβάζει στον Κένταυρο πάνω στο υμνημένο βουνό. Βρίσκω ήρωες γύρω του να ρουφούν γνώση... Με κατεβάζει πάλι στον κάμπο. Πιάνει μια χούφτα χώμα κάθυγρο και μου δίνει να το μυρίσω. Τα Μεγάλα Βράχια στάζουν ακόμη το νερό της λίμνης που μόλις άδειασε. Σιγά-σιγά λάμνοντας προς τα κάτω τον Σαλαμπριά με βγάζει στο γαλάζιο του Αιγαίου. Χαμόγελο φωτός!
«ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ»
Αντρίκειο βλέμμα στη μεγαλοσύνη και στις ντροπές. Περηφάνια στους ολυμπιονίκες, ξεκάθαρος λόγος για το μηδισμό. Από την αυγή των γεωμετρικών χρόνων, στο μεσουράνημα των ταγών, το σκοτσέζικο ντους των σχέσεων με τη Μακεδονία, καμάρι για την ιατρική πρωτοπορία και την έρευνα που ακολουθούσε τα ασκέρια του Αλέξανδρου. Λόγος λυρικά αποδεικτικός. Απαλές εικόνες χαλασμάτων, «κουρελιασμένων τελάληδων του παρελθόντος», αρμονία κεραμικών ήχων στον κάμπο που ξεκουράζεται κοιλοπονώντας, στους αργοναύτες που λάμνουν, στα γλέντια των Αλευαδών, στην ηρεμία των επιτύμβιων.
Στον ορίζοντα ακούγεται το ποδοβολητό των ρωμαϊκών λεγεώνων. Πειθαρχία και οργάνωση. Προετοιμασία για τη νέα αυτοκρατορία του σταυρού.
«ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ»
Εσωτερική περισυλλογή. Ήρεμη ευλάβεια, προσκύνημα στους μάρτυρες. Χρυσαφιές αποχρώσεις, βλέμματα στοχαστικά, τόποι αγιασμένοι στο μαρτύριο, μυρωμένοι σε στέφανο δικαιοσύνης. Σεμνή οπτική γωνία, χαρμολύπη στην ομορφιά της γενέθλιας γης. Το ασκημένο μάτι του φωτογράφου κοιτάζει επίμονα τον γέροντα λευίτη, το ήρεμο βλέμμα των ψαλτάδων, ταγμένων ιπποτών φυλάκων της Παράδοσης και απαθανατίζει μ’ ένα κλικ την προσευχή ύμνο «εκ χειλέων αγγέλων» την ώρα που ο «ήλιος έγνω την δύσιν αυτού». Ευλαβικό κεράκι στους τόπους μαρτυρίου, προσευχής, μεγαλοσύνης της Ρωμιοσύνης των πατέρων.
Οι πληροφορίες ισάξιες. Καμιά δεν επισκιάζει με τον όγκο της την άλλη. Γνωρίζει άριστα ο επιμελητής πως κάθε γεγονός είναι ανεπανάληπτο. Η ιστόρηση ενός θεσσαλικού ναΐσκου, η ποίηση ενός Θεσσαλού αοιδού, η σκέψη ενός διακόνου της πεζογραφίας είναι το ίδιο σημαντική με μια καίρια συνθήκη, μια μάχη που άλλαξε τον Πηνειό της ιστορίας, ενώ «στο τέλος οι Μήδοι θα περάσουν»!
«ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ»
Καθάριο βλέμμα στη μεγαλοσύνη και στην αθλιότητα. Αρμονία αλληλοσυμπλήρωσης κειμένου και εικόνας. Ποιητική θαλπωρή, απαλή ματιά νεομάρτυρα βυζαντινής εικόνας. «Λες και να ‘χανε τελειωμό τα βάσανα του κόσμου», μου λέει ο Θωμάς χαμογελώντας πλατειά. «Άνθρωποι είμαστε, αδύναμα πλάσματα, αδύναμες και οι πράξεις».
Αλήθειες μόνον! Εκστασιάζεται στο μεγάλο, χαμογελά με συγκατάβαση στην ανθρώπινη αδυναμία, καμαρώνει στην ακμή, στωικά δείχνει τη συμφορά, σφίγγει με πάθος τους σπόρους του σιταριού, τους παρατηρεί να βρέχουν τον κάμπο για τη γέννα!
«ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗΣ»
Άκουσε σαλπιγκτές, δες σημαίες να υψώνονται, να κατεβαίνουν και πάλι να υψώνονται, ρέμπελους και «στρατά», ασκέρια και ιππικό να μπαίνει παρελαύνοντας και να ορμάει προελαύνοντας, κόσμο να ξεχύνεται στις πλατείες, να υποδέχεται τον Αρχιστράτηγο, «να γεμίζουν τα μπαλκόνια και οι δρόμοι μπλε» καθώς έλεγε κι ο παππούς.
Δες και τον αγρότη να αγκομαχάει στον κάμπο, την τρυφερή γλυκύτητα της Καραγκούνας να του σκουπίζει τον «ίδρωτα», τον αγώνα του Μαρίνου να τον ξυπνήσει, την εξέγερση και τη σφαγή. «Αιωνία η μνήμη Αυτών!».
«ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ».
Με παίρνει ο Μάκης από το χέρι και με καθίζει πάνω στο μπαλκόνι του βουνού.
Δεν μιλάει... Μόνο βλέπει, ατενίζει, στοχάζεται... Περνάει ώρα. Γυρίζει ήρεμα προς το μέρος μου. Είναι αλλιώτικο το βλέμμα του. Βουρκωμένο και λαμπερό. Μια χαρμολύπη.
Μιλάει αργά. Το χέρι του σταθερό πετάει δείχνοντας κατά τη μάνα.
-Κοίτα! Να ο κάμπος, να τα βουνά!
-Πρόσεχε το φίδι του Πηνειού!
-Αστραποβολάει η ομορφιά!
Μέσα στο λυρισμό ψυχανεμίζομαι τη Διδαχή. Με λιτότητα κειμένων και φωτογραφιών περνάει το μόχθο, τη ζωή των ημερών μας. Η μαεστρία του δάσκαλου με τρεις φωτογραφικούς πίνακες μπορεί να δείξει το μόχθο του Θεσσαλού στο «στέφανο του ενιαυτού». Με κείμενα όλο ανθρωπιά ξετυλίγει τη χαρά, το γλέντι, την κομμένη ανάσα του κυνηγημένου, την απελπισιά του πρόσφυγα, το θρήνο του χωριού για τον εκτελεσμένο, τον αφανισμό και την αναγέννηση. Τον κόσμο που απαλά σβήνει και τα σαλπίσματα των νέων καιρών. Με βλέμμα αισιόδοξο διαβεβαιώνει πως η ανθρώπινη ζωή είναι πόνος, ανθρωπιά, χαρά!
ΕΞΟΔΟΣ
«Τήνελλα καλλίνικος!»
Ο πρωτοχορευτής Αριστοφάνης νιώθει την κάθαρση που συντελέσθηκε. Με στέρεη αρχιτεκτονική, με σαφή σκοπό στους στοχασμούς και τις πλέουσες εικόνες μάς πήρε απαλά, μας οδήγησε με περιπέτεια στην κορύφωση και μας ανακούφισε στην κάθαρση. Κλείνει, λοιπόν, μ’ ένα κλασικό θεσσαλικό γλέντι. Φιλεύει ντόπιους μεζέδες, τραγουδάει και χορεύει μαζί μας και, αφού σαν άρχοντας οικοδεσπότης με μια βόλτα μας δείχνει τα αξιοθέατα, χαμογελαστά μας ξεπροβοδίζει.
Αγαπητή «Ελευθερία»
Ο Λυκούργος, ο αρχαίος νομοθέτης της Σπάρτης με νόμους έβαζε εμπόδια στη συσσώρευση χρημάτων από τους πολίτες. Οι λόγοι πολλοί. Κυρίως ήθελε να κάνει τους Σπαρτιάτες να αντιληφθούν πως «δεν πρέπει ο άνθρωπος να συσσωρεύει χρήματα για να τα σκορπάει άσκοπα στις παρέες, διότι το να ωφελεί κανείς τους συντρόφους του κοπιάζοντας σωματικά είναι μεγαλύτερο δείγμα αρετής από το να δαπανά και να διασπαθίζει, καταδεικνύοντας έτσι ότι το πρώτο είναι έργο της ψυχής, ενώ το δεύτερο είναι έργο απλώς επιδεικτικής οικονομικής δύναμης».
Ο Θωμάς «πειθόμενος τοις κείνων ρήμασι» κόπιασε σωματικά και πνευματικά, έδωσε στους φίλους και χάρισε στους συμπατριώτες έργο πλούτου ψυχής, καρδιάς αισθήματος, ευθύνης.
