* Του Δρα Ζήση Δ. Λυγούρα πρ. Δ/ντή Α΄/βάθμιας Εκπ/σης ν. Λάρισας πρ. Νομαρχιακού Συμβούλου
Η κοινωνική διαστρωμάτωση των κοινωνιών συναντάται παντού και πάντοτε, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα, που αντανακλούν τις κοινωνικές συνθήκες της κάθε εποχής καθώς και τον τρόπο οργάνωσης των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων.
Η κοινωνική διαστρωμάτωση ικανοποιεί τη βασική ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει σε κάποια κοινωνική ομάδα, γιατί αυτό του προσδιορίζει την ταυτότητά του και του παρέχει το αίσθημα της ασφάλειας. Ακόμη η κοινωνική ομάδα, ανάλογα με τη θέση της στην ιεραρχική πυραμίδα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, συμβάλλει καθοριστικά στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, της αυτοπεποίθησης, της αυτοεμπιστοσύνης και της αυτοσυνειδησίας των μελών της.
Ο άνθρωπος συνειδητοποιεί πολύ γρήγορα πώς η κοινωνικοταξική του ένταξη, συνοδεύεται από τα αντίστοιχα οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, πνευματικά και ψυχικά πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα.
Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε κοινωνικής ομάδας είναι ανάλογα και αντίστοιχα της θέσης της στην πυραμίδα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Όσο πιο ψηλά έχει τη θέση της στην πυραμίδα τόσο και περισσότερο μικρότερη συμμετοχή έχει στα δρώμενα του τόπου.
Το γεγονός αυτό λειτουργεί δυναμικά και προτρεπτικά τόσο για τους υψηλά ευρισκόμενους όσο και για τους χαμηλότερα κατατασσόμενους.
Οι μεν πρώτοι προσπαθούν να αποφύγουν την πτώση, ενώ οι δεύτεροι προσδοκούν την κοινωνική άνοδο.
Η κοινωνική πτώση συνοδεύεται με την απώλεια των προνομίων, όπως είναι το υψηλό εισόδημα, η συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας, το υψηλό κοινωνικό κύρος και η δυνατότητα να διαμένουν σε προάστια και περιοχές υψηλής κοινωνικής αναγνώρισης.
Η προοπτική ή η πιθανότητα της κοινωνικής πτώσης και της απώλειας των προνομίων προκαλεί στους ανθρώπους των μεσαίων και των ανωτέρων κοινωνικών τάξεων άγχος και φόβο.
Το άγχος και ο φόβος, ως συνέπεια και ως αποτέλεσμα της πιθανής κοινωνικής πτώσης, δοκιμάζουν τις ψυχοπνευματικές αντοχές του ανθρώπου, γιατί τον αναγκάζουν να βρίσκεται σε συνεχή σωματική και ψυχοπνευματική εγρήγορση, για να ανταποκρίνεται αποδοτικότερα στον εργασιακό και τον κοινωνικό χώρο. Ακόμη θα πρέπει να προσπαθεί συνεχώς να αποφύγει το μοιραίο λάθος ή τα μοιραία λάθη, που θα έχουν ως αποτέλεσμα την αποτυχία και την πτώση.
Αυτή η διπλή προσπάθεια των ανθρώπων των μεσαίων και των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, για τη διασφάλιση της επιτυχίας και την αποφυγή της αποτυχίας, επηρεάζει τη συμπεριφορά τους. Σε προσωπικό επίπεδο διακατέχονται από μια ψυχοπνευματική σύγκρουση, που εκφράζεται με την πλήρη υποταγή στις εντολές των ανωτέρων τους και την καταπιεστική συμπεριφορά προς τους κατωτέρους τους. Πολιτικοϊδεολογικά κινούνται ουδέτερα και στρέφονται, κάθε φορά, σε κόμματα και πολιτικούς σχηματισμούς, που διακηρύττουν «τις ακόμη καλύτερες ημέρες», που θα έχουν ως συνεπεία και αποτέλεσμα τη διατήρηση «των κεκτημένων» των προνομίων τους. Έτσι δεν θα πρέπει να θεωρείται τυχαία η επιλογή των πολιτικών κομμάτων να διεκδικούν, με κάθε τρόπο και μέσα την ψήφο των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, που διαμορφώνει κάθε φορά και την αντίστοιχη πολιτική πλειοψηφία.
Από την άλλη πλευρά η σκέψη και η επιδίωξη των ανθρώπων των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων είναι πώς θα μπορέσουν να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση.
Η προσδοκία της κοινωνικής ανόδου λειτουργεί, για τους ανθρώπους αυτής της κοινωνικής κατηγορίας, απελευθερωτικά και τους καθιστά πρόθυμους να αγωνιστούν, για το σπάσιμο των κοινωνικών φραγμών και το άνοιγμα των ευκαιριών της κοινωνικής ανέλιξης όλων.
Η προσδοκία της ανόδου διέπεται από την λογική πώς όλα υπόκεινται στο νόμο της αλλαγής και τίποτε δεν μένει σταθερό και αμετάβλητο. Οι αξίες, οι αρχές και οι κανόνες, που διέπουν τη λειτουργία του κοινωνικού συνόλου, δεν έχουν διαχρονική ισχύ, αλλά προσδιορίζονται κάθε φορά από τις συνθήκες της εποχής. Έτσι πιστεύεται πώς η θέση του ανθρώπου στην κοινωνική - ταξική διαστρωμάτωση θα πρέπει να εξαρτάται λιγότερο από το κληρονομικό δίκαιο και περισσότερο από την προσωπική πρωτοβουλία και την προσωπική επιτυχία.
Η προσδοκία της κοινωνικής ανόδου παροτρύνει τους ανθρώπους των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων να ρισκάρουν, να κινηθούν δημιουργικά σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, να είναι απαλλαγμένοι από το άγχος και το φόβο, γιατί από τις δράσεις τους δεν έχουν να χάσουν τίποτε δεν κινδυνεύουν να πέσουν χαμηλότερα, αλλά να κερδίσουν και να ανέβουν κοινωνικά.
Ιδεολογικά - πολιτικά οι άνθρωποι των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων συγκλίνουν και ανήκουν σε πολιτικά κόμματα, που διακηρύττουν την αλλαγή και την πρόοδο.
Το άγχος και ο φόβος της πτώσης των ανθρώπων των μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων και η προσδοκία της ανόδου της άλλης κοινωνικοταξικής κατηγοριοποίησης δημιουργούν συνθήκες σύγκρουσης της συντήρησης με την αλλαγή και την πρόοδο.
Από τη σύγκρουση αυτή θα πρέπει να αναδειχθούν οι νέες συνθήκες της κοινωνικής ζωής όπου: 1. Η πολιτική θα ασκείται και θα εξυπηρετεί τους πολλούς και όχι τα συμφέροντα των ολίγων. 2. Η οικονομία δεν θα είναι προσανατολισμένη μόνο στο κέρδος αλλά και στην προοπτική της πλήρους απασχόλησης. 3. Οι κοινωνικοί θεσμοί, με τη λειτουργία τους, δεν θα ευνοούν τον νεποτισμό (τους δικούς μας, συγγενείς, φίλους), αλλά θα κάνουν πράξη την αξιοκρατική κοινωνική ανέλιξη όλων, ανεξάρτητα από το φύλο, το χρίσμα και την κοινωνικοταξική τους καταγωγή.
Το άγχος και ο φόβος της πτώσης και η προσδοκία της ανόδου πρέπει να γίνουν αποδεκτά, ως στοιχεία, της δυναμικής κοινωνικής αλλαγής και ικανά να συνεισφέρουν στη δημιουργία της κοινωνίας, της αγάπης, της ειρήνης και της κοινωνικής αλληλεγγύης.
