Γράφει η Ελένη Πανάγου
Πτυχιούχος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Πολιτισμική Πληροφορική
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Σερφάροντας, σχεδόν κάθε ημέρα, σε ηλεκτρονική έκδοση αθηναϊκής εφημερίδας μεγάλης κυκλοφορίας, επιλέγοντας αυτόν τον ένα ή περισσότερους υπερσυνδέσμους που με ενδιαφέρουν, συνειδητοποιώ ελάχιστα ότι τα άρθρα που διαβάζω μπορεί να έχουν δημοσιευτεί δυο, τρεις ή και περισσότερες ημέρες πριν.
Η δυνατότητα της μη-γραμμικής προσπέλασης συμβάλλει, αθόρυβα, στην επαλήθευση της, όχι και τόσο, καινούριας ιδέας της πρόσληψης νοήματος, καταστασιακά. Ο Προυστ στο μυθιστόρημά του «Αναζητώντας το Χαμένο Χρόνο» το έδειξε αυτό με εξαιρετικό τρόπο. Η δεξαμενή της μνήμης διασυνδέεται με την καθημερινότητα τόσο προσωπικά και τόσο μοναδικά που ό,τι λέμε, ό,τι σκεφτόμαστε, ό,τι ζούμε είναι μια συνεχής μετάβαση. Αυτή η μεταβατικότητα, από τον έναν στον άλλον υπερσύνδεσμο ή από το ένα στο άλλο νοητικό σχήμα, ή από τη μια στην άλλη σκέψη, συμβαίνει τώρα και στο πλαίσιο της δισδιάστατης οθόνης του υπολογιστή. Συμβαίνει ενεργητικά, πατώντας τον υπερσύνδέσμο.
Έτσι, όσον αφορά, στις δυνατότητες της ανθρώπινης φύσης να δημιουργεί νοήματα (σε επίπεδο απλής αλληλεπίδρασης με τον παγκόσμιο ιστό) αυτές ούτε παρακωλύονται ούτε αποκτούν κάποια υπερβατική δύναμη. Μάλλον διαμεσολαβούνται. Πιο ποιητικά, γίνονται εμφανώς ροϊκές. Δηλαδή, δύσκολα γίνεται αντιληπτή, η διακριτή σχέση ενός χρήστη με τον εικονικό ιντερνετικό κόσμο και τα αναπαραστατικά σχήματα διαμόρφωσης περιεχομένου, με αυτήν ενός πολίτη που περιδιαβαίνει την πόλη του, τον τόπο του όποιος και να ’ναι αυτός, σε όποιο σημείο του πλανήτη.
Για παράδειγμα, σε άρθρο της, η παραπάνω εφημερίδα, αναφέρει ότι ένας λογαριασμός του ιστοχώρου κοινωνικής δικτύωσης Twitter δίνει το όνομά του σε δρόμο παλαιστινιακού στρατοπέδου προσφύγων. Εδώ, θα έλεγε κανείς, διαφαίνεται μια ανακύκλωση, μια παλινδρόμηση περιεχομένου από το παγκόσμιο χωριό όπως συνηθίζεται να λέγεται στην κτισμένη, ή λιγότερη κτισμένη πολλές φορές βομβαρδισμένη ίσως πόλη.
Και μια και μιλάμε, με όρους πολεοδομίας, οπτικοποιώντας μέσα από μια οικεία μεταφορά την ψηφιακή τεχνολογία, (πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει τη φράση «λεωφόροι της πληροφορίας»), ποιες λειτουργικότητες της ψηφιακής τεχνολογίας θα ορίζαμε σαν πληροφοριακά σταυροδρόμια; Η υπερσυσσώρευση διαμοιραζόμενου ηλεκτρονικού περιεχομένου, ο μεγάλος αριθμός των εγγεγραμένων χρηστών, η ταχύτητα διασύνδεσης ανομοιογενών τύπων δεδομένων μεταξύ τους και το ευρέως αποδεκτό σενάριο αναπαράστασης θα μπορούσαν να είναι μερικά μόνο από τα κριτήρια προσδιορισμού των ηλεκτρονικών πληροφοριακών σταυροδρομιών ή αλλιώς διαδικτυακών πυλών.
Για παράδειγμα, οι κοινωνικοί χώροι δικτύωσης Facebook, Twitter και MySpace (με εγγεγραμένους εκατομμύρια χρήστες) προβάλλουν τη συνεχή ανανέωση επικαιροποιημένου περιεχομένου, μιμούμενοι έτσι την απροσδιοριστία και την ενδεχομενικότητα της καθημερινότητας. Το προφίλ του κάθε χρήστη αφηγείται με τον πιο αφαιρετικό τρόπο κάποια μόνο απο τα ενδιαφέροντά του, υπερπηδώντας αναπροσαρμογές και παρεκλίσσεις, τέτοιες που πιθανόν να προέκυπταν σε μια επαφή σε πραγματικό χρόνο και χώρο. Οιαδήποτε επιθυμία για διευρεύνηση, στα ομολογουμένως πλούσια σημειολογικά περιβάλλοντα όπως τα παραπάνω, πραγματώνεται μέσα από τον αντιπερισπασμό.
Στο «νέο» επιστημονικό παράδειγμα ενός ψηφιοποιημένου κόσμου, οι πληροφορίες επηρεάζουν το χρήστη καθιστώντας τον κύριο διαχειριστή και φορέα νοημάτων. Oι φόρμες που άλλοτε παρατηρούσε κάποιος από απόσταση σε ένα έργο τέχνης, μεταμορφώνονται τώρα σε ποικίλες επιφάνειες διάδρασης (π.χ. τριδιάστατη αναπαράσταση μιας πόλης, υπερκειμενικές και υπερμεσικές εφαρμογές, ψηφιακές βιβλιοθήκες όπως η Europeana- www.europeana.eu, εφαρμογές GIS ). Τίποτα δε συμβαίνει, κανένα γεγονός δεν λαμβάνει χώρα, εάν ο χρήστης δεν αντι-δράσει, δεν αγγίξει, δεν πιέσει, δεν μετατρέψει, δεν ακούσει [....] εάν ο χρήστης δεν εναποθέσει, μέσω της δραστηριότητάς του κάποιο ίχνος, ο ψηφιακός μετά- κόσμος δεν θα αποκριθεί.
Ενδιαφέρουσα κριτική για τα νέα μέσα, ασκεί η Rosalind Krauss, στο άρθρο της «Reinventing the medium», επαναφέρει την έννοια της ανησυχίας και της τυραννίας της ανθρώπινης ύπαρξης σε ένα περιβάλλον όπου το βασίλειο της φόρμας χάνει την πρωτοκαθεδρία του εξαιτίας της δυνατότητας που προσφέρει το ψηφιακό για μια καθολική και απεριόριστη εναλλαγή δεδομένων. Δεδομένα που εντοπίζονται είτε στο σκληρό δίσκο του προσωπικού υπολογιστή είτε σε υπερτοπικούς εξυπηρετητές και τα οποία γίνονται θήραμα, ανά πάσα στιγμή, από τους «συλλέκτες δεδομένων» ή αλλιώς τους «hunter gatherers». Ανάμεσα σ’αυτούς, και πολλοί καλλιτέχνες. Εμβρόντητοι από το κενό ομιλίας που παράγεται από τη συνεχή ροή των δεδομένων, εφεύρουν τρόπους για να «δια-τυπώσουν» τους σύγχρονους προβληματισμούς τους και να προβάλλουν το έργο τους.
Σε αυτή την περίπτωση, όπως και στο μη ψηφιακό κόσμο, οι πληροφορίες που αφομοιώνονται εμποτίζουν στάσεις και συμπεριφορές με απροβλέπτες αναδυόμενες ιδιότητες. Η οσμωτική σχέση του χρήστη με τον ψηφιακό μετακόσμο δημιουργεί προσδοκίες αλλά και φόβους για την ποιότητα της συνύπαρξης, και ενεργητικής στάσης του ατόμου με το δυναμικό, ταυτόχρονα, υβριδικό περιβάλλον γύρω του.
