Του Δημήτρη Γκουντόπουλου
Πρ. προέδρου Επιμελητηρίου
Πολλοί έγκυροι αναλυτές και όχι μόνο, παγκοσμίως γνωστοί έχουν τονίσει ότι η κρίση που βιώνουμε είναι όχι μόνο οικονομική αλλά και περιβαλλοντική. Ο συνδυασμός αυτός δημιουργεί ένα εκρηκτικό κράμα με τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις τόσο εθνικές όσο και παγκόσμιες. Η οικονομική κρίση που εντείνεται από πέρυσι το φθινόπωρο με την κατάρρευση του τραπεζικού και του χρηματιστηριακού συστήματος στις ΗΠΑ να κυριαρχεί στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο. Αυτό είναι απόλυτα φυσικό μιας και οι επιπτώσεις στη ζωή των πολιτών είναι ιδιαίτερα σημαντικές μιας και έχουν χαθεί χιλιάδες θέσεις εργασίας, και ακόμη περισσότερες απειλούνται από την εξέλιξη της κρίσης.
Ποιες είναι όμως οι επιπτώσεις της περιβαλλοντικής κρίσης στην οικονομία; Οι απαντήσεις τόσο για τις επιπτώσεις όσο και για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης δεν είναι εύκολες και φυσικά δεν μπορεί να θεωρηθούν ως δεδομένες.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της γερμανικής προεδρίας της Ε.Ε. η συνεχιζόμενη κρίση στο περιβάλλον και η υποβάθμιση των φυσικών πόρων έχει σημαντικές οικονομικές προεκτάσεις.
Μόνο από την καταστροφή των δασών χάνονται κάθε χρόνο φυσικοί πόροι αξίας 2-5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ποσό πολύ μεγαλύτερο από τα χρήματα που χάθηκαν το φθινόπωρο του 2008 στη Γουόλ Στρητ.
Αν κάνουμε μια αντίστοιχη αναγωγή στα ελληνικά δεδομένα θα δούμε ότι οι πυρκαγιές στην Πελοπόννησο και στις άλλες περιοχές της χώρας μας τα τελευταία χρόνια επιβάρυναν αφενός σημαντικά τον κρατικό προϋπολογισμό, αφετέρου δε δημιούργησαν σημαντικά κοινωνικά προβλήματα στις αντίστοιχες περιοχές.
Η απειλούμενη ανατροπή του παγκόσμιου κλίματος, αναμένεται να έχει εξίσου σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία. Συντηρητικοί υπολογισμοί της Έκθεσης Στερν (2006), που δεν έχουν συναντήσει πειστικό αντίλογο, μιλούν για κρίση αντίστοιχης έκτασης με εκείνη του 1929. Νεότερα στοιχεία δείχνουν ότι έχουμε λιγότερο από 100 μήνες περιθώριο για να θέσουμε σε εφαρμογή τις ριζικές αλλαγές πολιτικής που απαιτούνται για να αποτρέψουμε μια τέτοια προοπτική. Δεδομένο είναι δε οι κλιματικές αλλαγές έχουν δημιουργήσει τεράστια διατροφικά προβλήματα κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Όπως τόνισα και πριν καμία ουσιαστική πρόταση αντιμετώπισης της κρίσης δεν μπορεί να υπάρξει στον βαθμό που δεν λαμβάνει υπόψη της την περιβαλλοντική κρίση. Σε διαφορετική περίπτωση η αντιμετώπιση θα είναι μονοσήμαντη και αναποτελεσματική, μελλοντικά δε είναι βέβαιο ότι θα επανέλθουμε σε νέους κύκλους κρίσεων πιο έντονων, χωρίς βεβαίως να έχουμε τα ίδια περιθώρια αντίδρασης.
Κοινό παρονομαστή της οικονομικής με την οικολογική κρίση αποτελεί η κυριαρχία του δόγματος της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού καθώς και η λογική ότι η αγορά μπορεί από μόνη της να αυτορυθμίζεται ενώ στην ουσία λειτούργησε επικυριαρχικά απέναντι στη συνεργασία και την κοινωνική συνοχή. Τολμώντας να διατυπώσει κάνεις μέτρα για διέξοδο από αυτή, θα πρέπει να αναλύσει την υπάρχουσα κατάσταση.
Μπορεί στη χώρα μας η κρίση να μην προκάλεσε χρεοκοπίες χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, όπως σε άλλες χώρες, η εξέλιξή της πλήττει, όμως, άμεσα τη λεγόμενη «πραγματική οικονομία», που εμφανίζει πολύ μεγαλύτερες αδυναμίες και σημαντικά διαρθρωτικά προβλήματα συγκριτικά με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
- Η στήριξή της στο «εύκολο χρήμα» (όπως από χρηματιστήριο και τα ακίνητα), καθώς και σε μια υπερδιογκωμένη ιδιωτική κατανάλωση, που τα τελευταία χρόνια στηριζόταν με τη σειρά της σε δάνεια.
- Ο δυσανάλογα κεντρικός ρόλος «ατμομηχανής της οικονομίας» στην οικοδομή, όπως τη δεκαετία του ‘60.
- Το ιδιαίτερα υψηλό δημόσιο χρέος.
- Η υπέρ-εξάρτηση από τομείς που επηρεάζονται ευθέως από τη διεθνή κρίση, όπως τουρισμός και ναυτιλία.
- Η υπέρμετρη εξάρτηση από το πετρέλαιο.
- Η ενεργειακή σπατάλη και το ρυπογόνο ενεργειακό μοντέλο με προοπτικές για ακριβά «δικαιώματα εκπομπών» από το 2012 και μετά.
- Η εγκατάλειψη στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές που αποτελούν τα δύο τρίτα της χώρας.
- Η απουσία ουσιαστικής προστασίας των φυσικών πόρων σε τομείς όπως το νερό, η δασική γη, ο αλιευτικός πλούτος ή οι φυσικές περιοχές και η βιοποικιλότητα.
- Και κυρίως το ελληνικό μη ανταγωνιστικό μοντέλο ανάπτυξης της παραγωγικής βάσης συνθέτουν την εικόνα της ελληνικής «πραγματικής οικονομίας» που σήμερα δέχεται πολλαπλές πιέσεις από τη διεθνή οικονομική κρίση.
Πολλές φορές έχουμε τονίσει την αναγκαιότητα στήριξης της ρευστότητας της αγοράς και της «πραγματικής» οικονομίας, τόσο από τις στήλες αυτές όσο και από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Πολλές φορές έχουμε επισημάνει ότι η πολιτική αυτή για την αντιμετώπιση της παρούσας κρίσης είναι μονόδρομος.
Δεν αρκούν όμως οι πολιτικές αυτές για μια νέα αναπτυξιακή πορεία της ελληνικής οικονομίας αν δεν προωθήσουμε ριζικές αλλαγές στο μοντέλο ανάπτυξης της παραγωγικής μας βάσης, ένα μοντέλο πλέον που όχι μόνο θα ενσωματώνει την περιβαλλοντική διάσταση, αλλά ένα μοντέλο που η προστασία του περιβάλλοντος θα αποτελεί τον σκληρό πυρήνα των πολιτικών ανάπτυξης.
Σε διαφορετική περίπτωση είμαστε καταδικασμένοι ως χώρα αλλά και ως οικονομία να διερχόμαστε πολλαπλές οικονομικές κρίσεις με δυστυχώς πιο έντονες δυσμενείς επιπτώσεις. Και αυτό γιατί όπως τόνισα και στην αρχή η περιβαλλοντική κρίση είναι αφενός περίπου χρονικά μη αναστρέψιμη αλλά και το κόστος της είναι πολλαπλάσιο.
Η ουσιαστική διέξοδος όχι μόνο για την αντιμετώπιση της κρίσης αλλά και για το μέλλον της χώρας μας υπάρχει μόνο αν απαντήσουμε στην οικονομική κρίση με πολιτικές που απαντούν παράλληλα και στην κρίση του περιβάλλοντος. Η οικονομία δεν εξαντλείται σε δείκτες όπως το ΑΕΠ, τα ελλείμματα κ.λπ. αλλά εστιάζεται και στην ευημερία κάθε πολίτη, αλλά και στην ευθύνη όλων μας απέναντι στις επόμενες γενιές.
Κεντρικό λοιπόν ζήτημα αποτελεί η μαζική δημιουργία νέων θέσεων ποιοτικής και αξιοπρεπούς εργασίας σε τομείς που προωθούν τη βιωσιμότητα και την αειφόρο ανάπτυξη ώστε να δοθούν διέξοδοι όχι μόνο σε όσους χάσουν τις σημερινές τους θέσεις, αλλά και στη δημιουργία νέων. Είναι αναγκαίο να πιστέψουμε ότι αξίζει να δοκιμάσουμε και προτάσεις που ξεπερνούν τη φιλοσοφία του σημερινού κοινωνικού και οικονομικού συστήματος. Και η αρχή έγινε.
Με τη νέα κυβέρνηση δημιουργήθηκε το υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής θεωρώντας ως σημαντικής προτεραιότητας τις πολιτικές στήριξης του περιβάλλοντος και της πράσινης οικονομίας. Μια πολιτική απόφαση που η προηγούμενη κυβέρνηση δεν τόλμησε να υλοποιήσει κάτω από λογικές διατήρησης της εξουσίας του υπερυπουργείου από τον κ. Σουφλιά. Τις προτεραιότητες του νέου υπουργείου προφανώς θα τις ανακοινώσει η νέα υπουργός. Κατά την άποψή μου αυτές θα πρέπει να κινηθούν στις παρακάτω κατευθύνσεις και να διέπονται από κάποιες σταθερές και προτεραιότητες.
Το ΠΑΣΟΚ βέβαια έθεσε μέσα από το πρόγραμμά του τις βασικές κατευθύνσεις, η υλοποίησή των όμως απαιτεί αφενός κατανόηση του προβλήματος αλλά και συνεργασία πολιτείας, κοινωνικών εταίρων και τοπικής αυτοδιοίκησης.
Σταθερά-1. Οι όποιες αποφάσεις και μέτρα δεν θα πρέπει να είναι αποσπασματικά αλλά να έχουν μόνιμο και διαρκή χαρακτήρα.
Σταθερά -2. Συγκριτική αξιολόγηση, ποσοτική και ποιοτική για την αποδοτικότητα των μέτρων σύμφωνα με τους στόχους που θα τεθούν.
Σταθερά -3. Διαρκή διαδικασία ενσωμάτωσης των αντιλήψεων προστασίας του περιβάλλοντος στο όλο φάσμα της παραγωγικής και κοινωνικής ζωής των πολιτών.
Προτεραιότητα-1 Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Είναι αναγκαίο να υπάρξουν μαζικές επενδύσεις στην ανανεώσιμη ενέργεια που έτσι κι αλλιώς απαραίτητες και επείγουσες για την ενεργειακή ασφάλεια, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη μετάβαση στη μετά το πετρέλαιο εποχή.
Απαιτείται ολοκληρωμένη ενεργειακή πολιτική, με αφετηρία τη δέσμευση κατ’ ελάχιστο στον τριπλό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για 20% μείωση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, 20% εξοικονόμηση ενέργειας και 20% διείσδυση της ανανεώσιμης ενέργειας μέχρι το 2020. Περισσότερο φιλόδοξοι στόχοι, ίσως αποδειχθούν στην πορεία απόλυτα απαραίτητοι.
Προτεραιότητα-2 Αναθεώρηση του Χωροταξικού για τις ΑΠΕ, με ευρεία διαβούλευση και πληροφόρηση των πολιτών, με γνώμονα την απαλλαγή από φοβικές αντιλήψεις, αλλά και απλούστευση διαδικασιών έγκρισης αδειοδοτήσεων.
Προτεραιότητα-3 –Κίνητρα και προγράμματα για δράσεις τόσο στον ιδιωτικό τομέα αλλά και στον χώρο της Τ.Α., όπως κίνητρα για κτίρια με πλεονασματικό ενεργειακό ισοζύγιο, που να παράγουν περισσότερη ενέργεια από όση καταναλώνουν. Ενθάρρυνση της ήπιας γεωθερμίας για θέρμανση και δροσισμό κτιρίων.
Προγράμματα ενεργειακών παρεμβάσεων σε όλα τα δημόσια κτίρια, με αποτελεσματική μόνωση, ηλιακές στέγες, αλλά και πράσινες ταράτσες όπου αυτό κρίνεται αποδοτικότερο.
Ενθάρρυνση δημοτικών επιχειρήσεων Ανανεώσιμης Ενέργειας, είτε αυτοτελώς είτε σε συνεργασία με ιδιωτικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές με σοβαρά προβλήματα ανεργίας.
Προτεραιότητα-4 Αλλαγή πολιτικής της ΔΕΗ, ώστε να αναλάβει και αυτή πρωταγωνιστικό ρόλο στην προώθηση της ανανεώσιμης ενέργειας.
Προτεραιότητα-5- Αποφασιστική ώθηση στην έρευνα στον τομέα των Α.Π.Ε., με συμμετοχή του Κ.Α.Π.Ε. και των πανεπιστημιακών και τεχνολογικών ιδρυμάτων. Διασύνδεση με τις βιομηχανίες και βιοτεχνίες που ήδη λειτουργούν και μακροχρόνιος σχεδιασμός με στόχο τη δημιουργία εγχώριας βιομηχανίας-βιοτεχνίας ανεμογεννητριών κ.λπ.
Προτεραιότητα-6-Προγράμματα ενίσχυσης επιχειρήσεων για καλύτερη ενεργειακή και περιβαλλοντική αποδοτικότητα με βελτίωση τεχνικών παραγωγής, αλλαγή μεθόδων παραγωγής, συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης αλλά κυρίως για την ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στην παραγωγή προϊόντων.
Προτεραιότητα-7- Βιώσιμες και πράσινες μεταφορές.
Οι μεταφορές τα τελευταία χρόνια έχουν την πιο ανεξέλεγκτη αύξηση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Χωρίς αποφασιστική στροφή προς το σιδηρόδρομο και τα μέσα μαζικής μεταφοράς, είναι αδύνατο να υπάρξει βελτίωση της κατάστασης. Αυτό σημαίνει πλήρη αντιστροφή των τάσεων των τελευταίων 20 χρόνων όπου επενδύσαμε σε αυτοκινητοδρόμους.
Είναι αναγκαίο να επιταχυνθεί η υπό κατασκευή των σιδηροδρομικών αξόνων, με τις προεκτάσεις τους.
Να υπάρξει σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ «δίδυμων» γειτονικών πόλεων όπως ΛΑΡΙΣΑ-ΒΟΛΟΣ αλλά και πλήρες δίκτυο μεταξύ των θεσσαλικών πόλεων.
Σύνδεση όλων των βασικών λιμανιών με το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας.
Κέντρα συνδυασμένων εμπορευματικών μεταφορών, για συνεργασία φορτηγών –τρένων-πλοίων.
Λεωφορεία με μειωμένες απαιτήσεις για καύσιμα ή με χρήση βιοκαυσίμων ή υδρογόνου από ΑΠΕ.
Προτεραιότητα-8- Οικιστικό περιβάλλον με ουσιαστική ποιότητα ζωής.
Μικρά και μεγάλα δημόσια έργα στις πόλεις και τους οικισμούς, μπορούν να δώσουν νέες θέσεις εργασίας αναβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής των πολιτών και βελτιώνοντας ακόμη και τις οικονομικές τους προοπτικές. Τέτοια έργα θα μπορούσαν να είναι:
-Δημιουργία μεγάλων χώρων στάθμευσης σε όλες τις κύριες εισόδους των πόλεων, σε συνδυασμό με πυκνή συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση.
-Θεσμικό πλαίσιο που να δίνει στους δήμους τη δυνατότητα να αναλαμβάνουν οι ίδιοι την αποκατάσταση εγκαταλειμμένων κτιρίων, ιδιαίτερα διατηρητέων, με αντάλλαγμα μερίδιο από την εκμετάλλευσή τους για όσο διάστημα απαιτείται για την απόσβεση της δαπάνης, συνδυάζοντας βέβαια περιβαλλοντολογικά χαρακτηριστικά.
-Επίσπευση των έργων αστικού πρασίνου με προτεραιότητα τους μεγάλους δημόσιους χώρους όπως Μητροπολιτικά Πάρκα και πρώην στρατόπεδα, χωρίς ακρωτηριασμό για άλλες χρήσεις.
-Πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές μελέτες και διαγωνισμοί, με στόχο τη διασφάλιση ελεύθερων χώρων και την κάλυψη των ελλειμμάτων σε πράσινο.
-Σχεδιασμός για συνεκτικές πόλεις και οικισμούς, με κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης και αντίστοιχες ανταλλαγές γης με υπό πολεοδόμηση περιοχές.
- Πρόβλεψη για τα γενικά πολεοδομικά σχέδια χώρων πράσινης ανάπτυξης, όπου τόσο οι κατοικίες όσο και οι υπόλοιπες υποδομές θα υπακούουν αποκλειστικά σε περιβαλλοντικές πολιτικές.
Π.χ. πρόταση του Επιμελητηρίου Λάρισας για τα γενικά πολεοδομικά σχέδια Ελασσόνας και Νίκαιας.
- Κίνητρα οικονομικά και φορολογικά για την κατασκευή οικισμών τουριστικών και αγροτουρισμου, πολυκατοικιών στα αστικά κέντρα που τόσο η κατασκευή τους θα γίνεται με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον όσο και η ενεργειακή κατανάλωση τους θα προέρχεται από ΑΠΕ.
Προτεραιότητα-9- Έμφαση στην προστασία και την εξοικονόμηση του νερού
Το μεγαλύτερο μέρος της χώρας έχει στενότητα υδατικών πόρων, ενώ μεγάλο μέρος της απειλείται με ερημοποίηση. Η υπεύθυνη διαχείριση του νερού αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα που τονίστηκε από τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου στην προεκλογική συγκέντρωση της Λάρισας, οφείλει να συνδυαστεί με πολιτικές εξόδου από την κρίση:
Είναι αναγκαίο άμεσα να υπάρξει κρατικός φορέας υδάτινου δυναμικού όχι μόνο εθνικά αλλά και περιφερειακά.
Ο φορέας αυτός θα πρέπει άμεσα να καταγράψει όλο το υδάτινο δυναμικό και να προωθήσει σε συνεργασία με την Πολιτεία μέτρα και υποδομές ώστε να δοθεί έμφαση τόσο στη σωστή διαχείριση των υδάτινων πόρων όσο και στην προστασία και εξοικονόμηση του νερού.
Άμεσες πρωτοβουλίες θα πρέπει να αναληφθούν για τις περιοχές που στερούνται το νερό ύδρευσης και τέτοιες υπάρχουν πολλές στο νομό μας.
- Με έργα μικρών ταμιευτήρων για αρδευτικές και υδρευτικές χρήσεις, αλλά και για εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα, όπου παρουσιάζονται σημεία εξάντλησης.
- Με αλλαγή πολιτικής για τη χρέωση των υδάτων άρδευσης.
- Με τη συγχώνευση των ΔΕΥΑ κατά νομό ώστε να εκμεταλλευτούμε οικονομίες κλίμακας και τεχνογνωσία.
-Με επιδοτήσεις στους καλλιεργητές για συστήματα εξοικονόμησης, όπως στάγδην άρδευση.
Προτεραιότητα 10- Αλλαγή προσανατολισμών στον τουρισμό.
Η κρίση έρχεται να πλήξει ένα μοντέλο τουρισμού ελάχιστα βιώσιμο, ακόμη και από οικονομική άποψη. Από την άλλη πλευρά, στις περισσότερες τουριστικές περιοχές έχει από χρόνια εγκαταλειφθεί κάθε άλλη οικονομική δραστηριότητα, στοιχείο που στερεί από τους τοπικούς πληθυσμούς ένα απαραίτητο δίχτυ ασφαλείας. Κεντρικό στοιχείο της πράσινης στροφής που προτείνουμε, είναι η ανασύσταση της τοπικής διάστασης της οικονομίας μέσω της διασύνδεσης του τουρισμού με άλλες τοπικές οικονομικές δραστηριότητες:
-Πολιτική χρήσεων γης που να προστατεύει τη γεωργική γη από την ανεξέλεγκτη διάχυση των τουριστικών χρήσεων. Κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης, ριζική επανεξέταση του Χωροταξικού Σχεδίου για τον τουρισμό.
-Κίνητρα για ανάπτυξη ποιοτικής τοπικής αγροτικής παραγωγής και για απορρόφησή της από τις τοπικές τουριστικές μονάδες.
-Διασύνδεση του τουρισμού με τις άλλες τοπικές δραστηριότητες μέσω προγραμμάτων γνήσιου αγροτουρισμού και οικοτουρισμού. Στήριξη των αγροτουριστικών συνεταιρισμών, ώστε να παρουσιάσουν επαρκή γκάμα τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών.
-Έργα εξοικονόμησης ενέργειας στα καταλύματα και ανάπτυξης Α.Π.Ε. στις ευρύτερες τουριστικές περιοχές, ως μέτρο δημιουργίας (και) νέων θέσεων εργασίας.
-Παρεμβάσεις για αποκατάσταση και ανάδειξη της τοπικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, καθώς και στοιχείων όπως μονοπάτια, αναβαθμίδες και πρωτοβιομηχανικές εγκαταστάσεις.
-Υποδομές για ποδηλατικό τουρισμό: Διαμόρφωση θέσεων για ποδήλατα σε όλα τα επιβατικά τρένα, προγράμματα ενοικίασης ποδηλάτων σε όλες τις πόλεις.
Το μεγάλο ερώτημα παραμένει, αρκούν όλα αυτά για την προστασία του περιβάλλοντος όχι βέβαια ίσως είναι ανάγκη να θέσουμε πολύ ψηλότερα τον πήχη των μέτρων και πρωτοβουλιών που πρέπει να θέσουμε.
Για να υλοποιηθούν όλα τα παραπάνω δεν αρκεί μόνο να υπάρχει πολιτική βούληση, αυτή ήδη έχει διαφανεί με τη δημιουργία του αντίστοιχου υπουργείου από τον πρωθυπουργό, απαιτείται κυρίως όμως συναντίληψη των προβλημάτων αλλά και των προοπτικών, χρειάζεται κοινή προσπάθεια όλων των πολιτών ώστε να αναστραφεί η υπάρχουσα κατάσταση και το κείμενο αυτό έρχεται να συμβάλει στην κατεύθυνση αυτή.
Προτάσεις υπάρχουν πολλές και πιο εξελιγμένες από αυτές που διατυπώνονται το κυρίαρχο είναι ότι έγινε η αρχή και σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να επιμείνουμε ως κοινωνία.
