Του Κερασιώτη Σεραφείμ, εκπαιδευτικού - μαθηματικού, διευθυντή 2ου ΕΠΑ.Λ. Γαλατσίου
και του Κερασιώτη Φώτη, συνταξιούχου-Καρυτσιώτη
Η ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής το πανέμορφο μεταβυζαντινό μνημείο με τη μοναδική και αξιολογότατη αρχιτεκτονική, βρίσκεται κτισμένη εδώ και 480 χρόνια σε μια απόκρημνη βραχώδη πλαγιά των Αγράφων σε υψόμετρο 1.400 μ, κάτω από την κορυφή του Καραμανώλη (1600μ.) και απέναντι από τις βουνοκορφές Βουτσικάκι (2150μ.), Μπουρλέρο (2015μ.) και Αράπη (1700μ.), σε απόσταση δύο χιλιόμετρων βορειοδυτικά του γραφικού και φιλόξενου χωριού Καρύτσα που είναι κτισμένη σε υψόμετρο 1180μ.
Η ιστορία της ιεράς μονής Παναγίας Πελεκητής, είναι στενά συνυφασμένη με την ιστορία του χωριού με την ιδιαίτερη φυσική ομορφιά Καρύτσα, ενός χωριού που είναι κτισμένο πάνω σε μια υπέροχη πλαγιά με θέα τη λίμνη Πλαστήρα, μέσα στα έλατα και τα πλατάνια, με τους εντυπωσιακούς διάσπαρτους οικισμούς, του Πλακωτού, της Ραφήνας και των Παϊσέικων. Οι Καρυτσιώτες συμμετείχαν στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες του τόπου μας και το χωριό τους πλήρωσε πολύ ακριβό τίμημα με τα ολοκαυτώματα του 1823 από τους Τουρκαρβανίτες και του 1943 από τους φασίστες Γερμανούς κατακτητές.
Η σχέση των κατοίκων του χωριού και των μοναχών της Μονής ήταν δυνατή και αμφίδρομη. Σημαντικός υπήρξε ο αγώνας των Μοναχών για την απελευθέρωση της Καρύτσας από τους Τούρκους το 1830. Εντύπωση προκαλεί το παρακάτω περιστατικό. Μετά τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους το 1931 η Καρύτσα και ο Μπελεκομύτης (χωριό λίγα χιλιόμετρα πριν την Καρύτσα), βρέθηκαν εκτός των ελληνικών συνόρων, γιατί τα σύνορα καθορίστηκαν επί του Καρυτσιώτη ποταμού ενώ αυτά τα δύο χωριά είναι μετά το ποτάμι. Τότε έγινε το εξής σημαντικό γεγονός που έμεινε στην ιστορία, οι μοναχοί μαζί με τους κατοίκους των δυο χωριών μετακίνησαν αυθαίρετα τα σύνορα και τα τοποθέτησαν μετά από το μοναστήρι στο οροπέδιο του Καραμανώλη.
Μεγάλη ήταν επίσης η αίγλη της ιεράς μονής Παναγίας Πελεκητής κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Αναγνωρίσθηκε ως Σταυροπηγιακή Μονή το 1606 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ραφαήλ Β’. Μέσα στη Μονή με τα λαξευμένα κελιά στους βράχους, διατεταγμένα σε τέσσερα επίπεδα όπου οι μοναχοί ζούσαν και λειτουργούσαν το Μοναστήρι, υπήρχε ακόμη και κρυφό σχολείο.
Την επωνυμία «Πελεκητή» η ιερά Μονή την οφείλει στο βράχο επάνω στον οποίο είναι κτισμένη, που κατά την παράδοση πελεκίσθηκε με ξύλινα εργαλεία, μετά από υπόδειξη της Θεοτόκου στους τεχνίτες της. Σύμφωνα με την παράδοση η Παναγία υπέδειξε ακόμη και τον τρόπο οικοδόμησης αφού παρουσιάστηκε στο όνειρο του πρωτομάστορα λέγοντας: «Θα πελεκήσεις το βράχο με το κοπίδι και θα φτιάξεις μια εκκλησία την οποία θα ονομάσεις Παναγία Πελεκητή».
Όταν δε ξεκίνησε το συνεργείο να χτίζει, είχαν πολλά πρόβλημα λόγω έλλειψης νερού. Τότε πάλι σύμφωνα με την παράδοση, ξαναπαρουσιάστηκε η Παναγία και τους είπε: «Σηκώστε εδώ αυτήν την πλάκα και θα βρείτε νερό». Και πράγματι έτσι έγινε, βρέθηκε νερό εκεί που σήμερα υπάρχει το πηγάδι. Σύμφωνα πάλι με την παράδοση της περιοχής λέγεται ότι ο πρωτομάστορας έπεσε από την στέγη του Μοναστηριού στη χαράδρα που βρίσκεται ακριβώς κάτω από αυτό, αλλά τελικά βρέθηκε χωρίς να πάθει το παραμικρό, μετά από τη σωτήρια επέμβαση της Παναγίας της «Πελεκητής».
Η Ιερά μονή αρχικά ήταν γνωστή σαν «Μονή Αναλήψεως του Χριστού», αργότερα σαν «Παναγία Φανερωμένη» και τέλος επικράτησε το όνομα «Παναγία Πελεκητή».
Η ίδρυση της ιεράς Μονής άρχισε πιθανότατα στα τέλη του 15ου αιώνα από τον Πνευματικό Πορφύριο και ολοκληρώθηκε το 1529 στη σημερινή της μορφή από το νέο Οσιομάρτυρα Δαμιανό, ο οποίος ιστορείται ως «κτήτωρ» σε δύο τοιχογραφίες της. Το Μοναστήρι αγιογραφήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα και έχει δύο ναούς το ναό της Αναλήψεως του Χριστού και το ναό της Παναγιάς Φανερωμένης (το καθολικό).
Το Καθολικό είναι ο κεντρικός και αρχαιότερος Ναός, αφιερωμένος στην Ανάληψη του Κυρίου. Είναι μονόκλιτη βασιλική με νάρθηκα, στεγασμένη με κυλινδρική καμάρα, με ενισχυτικό τόξο στο μέσο. Σύμφωνα με σχετική επιγραφή που υπάρχει εντός του Ναού, αγιογραφήθηκε το 1654 από τους αγιογράφους Ιωάννη, Νικόλαο Ιερέα και Ιάκωβο Ιερομόναχο.
Ο δεύτερος Ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία Φανερωμένη. Είναι αθωνικού ρυθμού, με τρούλο και πλευρικούς χορούς, χωρίς εσωτερικούς κίονες. Οι τοιχογραφίες, όπως προκύπτει από σχετική επιγραφή που υπάρχει επάνω από τη θύρα εισόδου, ιστορήθηκαν το 1666. Ανιστορήθηκαν το 1674 από τους αγιογράφους Ιάκωβο και τον γιο του Δημήτριο.
Γνωστή είναι η μικρή αλλά θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Πελεκητής στην οποία έχει ζωγραφιστεί η Παναγία με τον Χριστό στην αγκαλιά της. Ο Ευρυτάνας ιστορικός Πάνος Βασιλείου το 1929 έγραψε τα εξής: «Εκτός της αρίστης Βυζαντινής τέχνης τοιχογραφίες, υπάρχει εδώ μιας εικόνα (ελαιογραφία 0,04Χ0,03) της Παναγίας με το Χριστό στην αγκαλιά της, έργο Ραφαηλικής τέχνης. Δεν εξηγείται πώς η μικροσκοπική αυτή εικονίτσα που θεωρείται και σαν παλαιότερη, αλλά θαυματουργός, βρέθηκε εδώ πάνω. Φέρει χρονολογία 1654. Η τεχνοτροπία της θυμίζει τον Χριστό του Πρωτάτου του Αγίου Όρους, το γνωστό έργο του Πανσέληνου. Μάλιστα ήταν η εικονίτσα τούτη στολισμένη με 20 πολύτιμες πέτρες από τις οποίες οι 16 αφαιρέθηκαν από... αγνώστους, χωρίς φυσικά τούτο να σημειωθεί σε κανένα ως τα σήμερα, αστυνομικό δελτίο. Μένουν ακόμα ευτυχώς, 4 ερυθρόχρωμες πετρούλες στο επαργυρωμένο περίβλημά της που έχει μέγεθος 0,21Χ0,23 μ. και που φέρει επάνω του σκαλισμένα αγγελούδια. Μια απέραντη καλοσύνη ζωγραφίζεται στο χαμογελαστό πρόσωπο της Παναγίας, της οποίας το παιδάκι παρουσιάζει κάτι το αληθινά Θείο και αξιοθαύμαστο για τη χαρούμενη εκφραστικότητά του. Η θαυμάσια αυτή εικόνα της Παναγίας της Πελεκητής θυμίζει αναγέννηση».
Το Μοναστήρι διακοσμήθηκε με θαυμάσιες βυζαντινές τοιχογραφίες υψηλής τέχνης, με αυστηρές μορφές και ζωηρά χρώματα. Είναι θαυμαστές κυρίως για την αδρή εκφραστικότητα των αγίων που εικονίζονται. Ιδιαίτερα αξιόλογο για τη διακοσμητική του αρμονία είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του.
Το Μοναστήρι για την περίτεχνη κατασκευή του και την ένδοξη ιστορία του, έχει ανακηρυχθεί «Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο». Δυστυχώς όμως, από τον πλούτο των εκκλησιαστικών κειμηλίων και της σπάνιας βιβλιοθήκης του, ελάχιστα σήμερα διασώζονται.
Το Μοναστήρι πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Τα τελευταία χρόνια ύστερα από σημαντικές πρωτοβουλίες των τοπικών φορέων και παραγόντων εξευρέθηκαν τα απαραίτητα χρηματικά ποσά και το μοναστήρι έχει ανακαινισθεί και αξιοποιηθεί συγκεντρώνοντας πλήθος προσκυνητών από ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, μέσα στο φορτισμένο από τη λατρεία τόσων αιώνων βαθιά κατανυκτικό περιβάλλον του. Στην Καρύτσα συνηθίζεται το βράδυ της παραμονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου να γίνεται μεγάλο γλέντι με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια με την συμμετοχή των ντόπιων αλλά και πολλών επισκεπτών και παραθεριστών.
Πηγές:
* Περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα
* www.karditsa_net.gr
* www.imtht.gr
* Αφηγήσεις Καρυτσιωτών
