Ακόμη και όσοι διαφωνούν με επιμέρους πτυχές του Σχεδίου «Καλλικράτης», δεν μπορούν παρά να ομονοήσουν στην παραδοχή του Πρωθυπουργού πάνω στην οποία θεμελιώνεται η αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης: Στη ρίζα του κακού που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας δεν βρίσκεται η οικονομία, αλλά ο τρόπος διακυβέρνησης. Υπ΄ αυτό το πρίσμα, χαρακτηριστικά όπως η γραφειοκρατία, ο συγκεντρωτισμός, η ανομία ή ο πελατειασμός, καθώς και πολλές από τις οδυνηρές συνέπειές τους, από την έλλειψη της ανταγωνιστικότητας έως τη γιγάντωση της διαφθοράς και της σπατάλης, προβάλλουν όχι ως δομικά αίτια, αλλά ως συμπτώματα της εγγενούς αδυναμίας του σημερινού συστήματος διακυβέρνησης να σχεδιάσει και να υλοποιήσει δημόσιες πολιτικές.
Το Σχέδιο «Καλλικράτης», στο βαθμό που συνιστά μια ριζική τομή στον τρόπο διακυβέρνησης, τροποποιώντας βασικές δομές του πολιτικού και διοικητικού συστήματος της χώρας, αποτελεί επομένως τη «μητέρα όλων των μεταρρυθμίσεων», σηματοδοτώντας, όχι πλέον ρητορικά αλλά ουσιαστικά, τη «Νέα Μεταπολίτευση» για τη χώρα μας.
Είναι αλήθεια ότι η θέσπιση της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης εξυπηρετεί πρωτίστως έναν μείζονος σημασίας εθνικό αναπτυξιακό στόχο. Το στοίχημα για την Αιρετή Περιφέρεια είναι να απαλλαγεί από την κηδεμονία ενός αντιπαραγωγικού Κράτους, που δεν μπορεί πια να δώσει προτεραιότητα στις τοπικές δυνάμεις της αειφόρου και ισόρροπης ανάπτυξης. Η πείρα, άλλωστε, που αποκτήθηκε από τη λειτουργία των Νομαρχιών, έδειχνε ότι η Δευτεροβάθμια Αυτοδιοίκηση ασφυκτιούσε, έχοντας ανάγκη από μια νέα διοικητική βαθμίδα σχεδιασμού και υλοποίησης της ανάπτυξης, που θα υπερέβαινε τα όρια του νομού. Το αίτημα ήταν απόλυτα ώριμο: η τοπική ανάπτυξη έπρεπε να ξεφύγει από τη «θηλιά» των κεντρικών υπουργείων και της κρατικής Περιφέρειας, όπου σχεδιαζόταν και υλοποιούνταν χωρίς καμιά σοβαρή συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και με πλήρως αφυδατωμένες διαδικασίες δημοκρατικού προγραμματισμού.
Στο πλαίσιο της Νέας Αρχιτεκτονικής, η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση καλείται να αναλάβει τον κομβικό ρόλο του συντονιστή των αναπτυξιακών προσπαθειών και του συλλογικού μοχλού που θα εξασφαλίζει ευνοϊκές πολιτικές και διοικητικές προϋποθέσεις για την υλοποίηση καινοτομικών πρωτοβουλιών και δυναμικών επενδύσεων, παρέχοντας παράλληλα σύγχρονες και ποιοτικές υπηρεσίες διοικητικής εξυπηρέτησης και κοινωνικής προστασίας.
Αυτή μάλιστα η Νέα Αρχιτεκτονική δεν θα επηρεάζει τις εξελίξεις μόνο μέσα στα «εσωτερικά σύνορα» της Περιφέρειας. Η Αιρετή Περιφέρεια θα έχει κάνει το μεγάλο άλμα όταν ξεφύγει από τη φοβική λογική της αναδίπλωσης στα τοπικά της όρια και ξανοιχτεί σε συνεργασίες με άλλες περιφέρειες της χώρας μας, αλλά και της Ευρώπης. Η δικτύωσή της πέρα από αδιέξοδες αγκυλώσεις και περιφράξεις, με τα εθνικά και διεθνή fora αποτελεί προϋπόθεση μιας σύγχρονης επιθετικής και εξωστρεφούς στρατηγικής για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών.
Όσο όμως προχωρούν οι διαδικασίες κατάθεσης του νομοσχεδίου και τρέχει αντίστροφα ο χρόνος για την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης μορφοποιούνται και συντονίζονται και οι αντιστάσεις στον «Καλλικράτη». Αντιστάσεις οι οποίες προέρχονται από τους οπαδούς μιας νέο-συγκεντρωτικής αντίληψης, που αντλεί κυρίως τα αντιμεταρρυθμιστικά της επιχειρήματα από το χαρακτήρα της κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα μας. Υποστηρίζουν, με άλλα λόγια ότι για να ξεπεράσουμε τη σημερινή κρίση χρειαζόμαστε «συγκέντρωση και όχι διάχυση της εξουσίας» μέσα από «σφιχτά συγκεντρωτικά συστήματα» που εγγυώνται ενότητα στόχων, αποτελεσματική διαχείριση και γρήγορες αποφάσεις.
Αλήθεια, όμως αντιλαμβάνονται, οι επικριτές του Καλλικράτη ότι υπερασπίζονται αυτό ακριβώς το μοντέλο συγκεντρωτικής διακυβέρνησης που ακολουθούσαμε μέχρι σήμερα και το οποίο έχει χρεοκοπήσει οριστικά; Στην πραγματικότητα, δεν διδάσκονται καθόλου από την ευρωπαϊκή εμπειρία που αποκτήθηκε εν μέσω κρίσης: ότι η συνταγή για ένα βιώσιμο και υγιές οικονομικό σύστημα βρίσκεται στις πολιτικές που ενεργοποιούν το αναπτυξιακό δυναμικό των τοπικών κοινωνιών. Που μετατοπίζουν το κέντρο βάρους από το δύσκαμπτο, γραφειοκρατικό και συγκεντρωτικό κράτος προς τους θεσμούς της αποκέντρωσης και της περιφερειακής διακυβέρνησης, απελευθερώνοντας τις παραγωγικές και δημιουργικές δυνάμεις της χώρας και προσδίδοντας νέα ώθηση στις επενδύσεις με κριτήριο τις τοπικές ανάγκες και τα τοπικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.
Το παράδοξο βεβαίως είναι ότι όσοι αμφισβητούν τη σημασία της αποκέντρωσης τώρα, προβάλλοντας ως ένθερμοι υποστηρικτές της κεντρικής διεύθυνσης, δείχνουν να λησμονούν ότι στο υπάρχον πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο που γέννησε την κρίση όχι μόνο δεν απουσίαζε η κεντρική κρατική παρέμβαση αλλά είχε μάλιστα «θεοποιηθεί» ως η μηχανή που γεννά πλούτο. Καλό θα ήταν να μην ξεχνάμε ότι τομείς πολιτικής που οργανώνονται και λειτουργούν στη χώρα μας υπό ασφυκτικό συγκεντρωτισμό (παιδεία, υγεία, κοινωνική ασφάλιση, χωροταξία, αναπτυξιακός προγραμματισμός κ.ά.) διακρίνονται για τα χαμηλά ρεκόρ ποιότητας επιδόσεων και αποδοτικότητάς της σε διεθνή κλίμακα. Στα προβλήματα που σήμερα αξιολογούνται ως άλυτα από τους διεθνείς αξιολογητές, εκεί δηλαδή ακριβώς που έχουμε αποτύχει παταγωδώς ως πολιτεία, την αποκλειστική ευθύνη είχαν το κεντρικό κράτος και οι πολιτικο-διοικητικές ελίτ του συγκεντρωτισμού.
Εν κατακλείδι, η κρίση είναι αδύνατο να ξεπερασθεί χωρίς την ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνιών, χωρίς τη συμμετοχή των αυτοδιοικητικών θεσμών που γνωρίζουν καλύτερα απ’ τον καθένα τις τοπικές ανάγκες και προτεραιότητες, χωρίς την αναγκαία διοικητική μεταρρύθμιση, που προβάλλει ως η μόνη λογική αλληλουχία διεξόδου από την κρίση.
Τέλος, για να περιοριστεί η κινδυνολογία των νέο-συγκεντρωτικών κύκλων ότι δήθεν ο «Καλλικράτης» εκτοξεύει τις δημόσιες δαπάνες σε μια περίοδο που η περιστολή τους αποτελεί αδήριτη αναγκαιότητα, πρέπει να εκπονηθεί χωρίς καθυστέρηση μια σοβαρή μελέτη που θα αποδείξει τις οικονομικές κλίμακας που θα επιφέρει η μεταρρύθμιση. Αυτός ο υπολογισμός των οικονομικών ωφελειών του Καλλικράτη θα μπορούσε στη συνέχεια να αξιοποιηθεί πολιτικά τόσο στο εσωτερικό της χώρας (εξοικονόμηση πόρων προς όφελος των φορολογούμενων πολιτών) όσο και στο εξωτερικό, δίνοντας ένα μήνυμα αποφασιστικότητας στις διεθνείς αγορές και στα ευρωπαϊκά όργανα. Έτσι, θα μπορούσαμε να αναδείξουμε και έναν «ελληνικό δρόμο για την υπέρβαση της κρίσης», ο οποίος δεν θα επικεντρώνεται μόνο στα έξωθεν επιβαλλόμενα περιοριστικά μέτρα, αλλά θα δίνει εξίσου έμφαση στη λειτουργική εξυγίανση της διοικητικής μηχανής, ως κρίσιμης παραμέτρου της γενικότερης δημοσιονομικής βελτίωσης, αλλά και στην τόνωση της τοπικής ανάπτυξης.
