Η γεωργία, ως οικονομική δραστηριότητα, παρουσιάζει δύο σοβαρές ενδογενείς αδυναμίες, τις οποίες δεν συναντούμε με την ίδια συχνότητα και συνύπαρξη σε άλλους οικονομικούς κλάδους.
1. Χρόνια υστέρηση του γεωργικού εισοδήματος λόγω του μεγάλου αριθμού παραγωγών, του βιολογικού χαρακτήρα της παραγωγής, της ταχείας τεχνολογικής εξέλιξης και μικρής κινητικότητας των συντελεστών παραγωγής.
2. Αστάθεια των τιμών και του γεωργικού εισοδήματος λόγω εξάρτησης από το φυσικό περιβάλλον, τη μεγάλη διάρκεια του παραγωγικού κύκλου και την αδυναμία βραχυπρόθεσμης προσαρμογής της προσφοράς στη ζήτηση (ανελαστική προσφορά).
Σε αυτές τις αδυναμίες έρχεται να προστεθεί σήμερα και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση.
Το νέο μίγμα αδυναμιών και απειλών έχει καταστήσει το πρόβλημα αντικειμενικά δυσεπίλυτο και έχει προκαλέσει και στον Έλληνα αγρότη αρνητικές επιπτώσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα και με τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων (Κυβέρνηση,Τοπική Αυτοδιοίκηση, Συνεταιριστικές οργανώσεις , Αγροτικοί σύλλογοι, Αγρότες, Επιμελητήρια, Πανεπιστήμια, Πολιτικά Κόματα).
Στη σημερινή δύσκολη συγκυρία επιβάλλεται η ενεργός συμμετοχή των ίδιων των αγροτών ( προσέγγιση εκ των κάτω), για μία ανταγωνιστική και βιώσιμη γεωργική παραγωγή στο νέο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον και την τρέχουσα δυσμενή εθνική οικονομική κατάσταση.
Ο γεωργικός τομέας δεν είναι απομονωμένος ούτε αναπτύσσεται ανεξάρτητα από τους άλλους τομείς της οικονομίας, ούτε μπορεί να μένει ανεπηρέαστος από την κατάσταση και τις τάσεις που διαμορφώνονται στο διεθνές περιβάλλον.
Το διεθνές περιβάλλον αποτελεί σήμερα τον κύριο παράγοντα ανάπτυξης και διαμόρφωσης της παγκόσμιας και της ελληνικής γεωργίας.
Αυτό δεν είναι υπερβολή αλλά μια πραγματικότητα.
Αν εξακολουθήσουμε να αγνοούμε την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και τον διεθνή ανταγωνισμό, οι συνέπειες θα είναι ορατές περισσότερο από τη σημερινή κρίση. Η ελληνική γεωργία θα πρέπει να μάθει πώς θα προσαρμοστεί, σύμφωνα με τη λογική που ακολούθησαν και άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το περιορισμένο εύρος των επιλογών που έχει μπροστά της οφείλεται στην επιπολαιότητα με την οποία αντιμετωπίσθηκε το θέμα μέχρι σήμερα.
Είναι η ώρα να συνειδητοποιήσουμε όλοι (κράτος, γεωργοί και επιχειρήσεις ) ότι η ομπρέλα του προστατευτισμού δεν είναι το κατάλληλο εργαλείο ανάπτυξης στο ανταγωνιστικό περιβάλλον της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
Στην προσπάθεια αναζήτησης λύσεων, οι αγρότες θα πρέπει να αποφύγουν κοινωνικές εντάσεις και αντιπαραθέσεις προκειμένου να δώσουν στην κοινωνία την ευκαιρία και τη δυνατότητα να δει με κατανόηση το πρόβλημα.
Στο πλαίσιο ενός ειλικρινούς και ρεαλιστικού διαλόγου, απαλλαγμένου από επικοινωνιακά τεχνάσματα και σκοπιμότητες, θα πρέπει να αναζητηθεί η θέση του Έλληνα αγρότη στο σύγχρονο παγκόσμιο σύστημα παραγωγής.
Είναι εύκολο να περιγράψεις ένα πρόβλημα, το δύσκολο είναι να πεις τι πρέπει να γίνει για να λυθεί.
Για το λόγο αυτό σκοπός αυτού του διαλόγου, που έχει ήδη εξαγγελθεί από την Κυβέρνηση, θα πρέπει να είναι η υποβολή προτάσεων και η αναζήτηση λύσεων με βάσει τα παγκόσμια, ευρωπαϊκά και εθνικά δεδομένα, και η επεξεργασία ενός ρεαλιστικού και με προοπτικές προγράμματος για μια γεωργία:
* οικονομικά βιώσιμη,
* κοινωνικά αποδεκτή
* περιβαλλοντικά ευαίσθητη.
Στο πλαίσιο αυτού του δημοκρατικού διαλόγου θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από όλους τους συνομιλητές οι κύριες συνιστώσες της νέας κατάστασης, ιδιαίτερα από τους αγρότες, που δείχνουν ότι δεν έχουν αντιληφθεί ή δεν έχουν κατανοήσει, ενδεχομένως χωρίς δική τους ευθύνη, επαρκώς τη νέα κατάσταση.
Κύριες συνιστώσες της νέας κατάστασης είναι:
* Η κατάργηση του προστατευτισμού.
Απελευθέρωση των διεθνών αγορών και επικουρική στήριξη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και όχι των προϊόντων
* Η ανταγωνιστικότητα
Αναμένεται έξαρση της ανταγωνιστικότητας σε συνθήκες παγκόσμιας αγοράς, η οποία απαιτεί τη δυναμική προσαρμογή των γεωργών στο νέο περιβάλλον και όχι την παθητική αντιμετώπισή του.
Η Ελληνική Γεωργία θα πρέπει να μάθει να λειτουργεί στο νέο περιβάλλον της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
Το καθεστώς στήριξης του παραγωγού και όχι της παραγωγής κατευθύνει την παραγωγή προς τις απαιτήσεις της αγοράς και αποσκοπεί στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας με εμπορικούς όρους ( κόστος, ασφάλεια, ποιότητα, τυποποίηση, μεταφορά, οργάνωση της προσφοράς προς τον θεσμό των συμβολαίων, προβολή και προώθηση κ.λπ. )
* Η παραγωγικότητα
Η υψηλή παραγωγικότητα, μέσω της ενσωμάτωσης της καινοτομίας, των νέων τεχνολογιών και της γνώσης αφενός και τα προϊόντα πιστοποιημένης ποιότητας αφετέρου, πρέπει να είναι η απάντηση και των Ελλήνων γεωργών στον παγκόσμιο ανταγωνισμό.
Όμως τα φθηνά συμβατικά προϊόντα θα εξακολουθούν για αρκετά χρόνια ακόμη να αποτελούν σε πολύ μεγάλο βαθμό τη ρεαλιστική αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής και της διεθνούς κατανάλωσης, για το λόγο αυτό οι άμεσες ενισχύσεις με τη νέα τους μορφή ( ουδέτερες ενισχύσεις ) αποτελούν αναγκαία παρέμβαση της Ε.Ε. για τη στήριξη του εισοδήματος των Ευρωπαίων γεωργών και της βιωσιμότητας του ευρωπαϊκού μοντέλου γεωργίας.
* Η ασφάλεια και ποιότητα των τροφίμων
Οι τιμές είναι η μία πλευρά του προσανατολισμού προς την αγορά, η άλλη πλευρά είναι η ασφάλεια και η ποιότητα των τροφίμων. Για τρόφιμα χωρίς ασφάλεια δεν υπάρχει αγορά.
* Το περιβάλλον
Οι καλές οικονομικές επιδόσεις πρέπει να συμβαδίζουν με την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων.
Η εφαρμογή των μέτρων πολλαπλής συμμόρφωσης (τήρηση προτύπων παραγωγής συμβατών με το φυσικό περιβάλλον, την υγιεινή και καλή διαβίωση των ζώων) θα βελτιώσει την αειφορία της γεωργίας.
* Νέο πρότυπο γεωργού
Στο νέο οικονομικό περιβάλλον αναμένεται να δημιουργηθεί νέο πρότυπο γεωργού με σημαντική ομοιότητα προς εκείνο των αυτοαπασχολούμενων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ο οποίος θα δραστηριοποιείται σε ανταγωνιστικές συνθήκες, με μεγαλύτερη γκάμα επιλογών (νέες καλλιέργειες, ποιοτικά προϊόντα), περισσότερες ευκαιρίες (καθετοποίηση της παραγωγής,ανάπτυξη πολυδραστηριοτήτων), αναπτυξιακά κίνητρα, (αξιοποίηση αναπτυξιακών επενδυτικών Προγραμμάτων) επιχειρηματική ευθύνη, εισοδηματική ανασφάλεια, εξειδικευμένα ατομικά προσόντα και επαγγελματική ικανότητα.
ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ, ΔΟΜΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑΣ
Η προσφυγή σε νέες καλλιέργειες όπως κατά κόρον προτείνεται από ειδικούς και μη είναι μακροπρόθεσμα αναποτελεσματική χωρίς την ανασυγκρότηση και την προσαρμογή του τομέα σε νέα γεωργικά παραγωγικά πρότυπα, δομές παραγωγής και εμπορίας (ομάδες παραγωγών, αστικές εταιρίες, κλαδικές οργανώσεις με επιχειρηματική αντίληψη, δομή και λειτουργία), αφού οι υφιστάμενες δομές παραγωγής (μικρές ατομικές εκμεταλλεύσεις, που αδυνατούν να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας και επιβιώνουν με τις κοινοτικές ενισχύσεις, ενταγμένες σε χαλαρά και αναποτελεσματικά συνεταιριστικά σχήματα) διατηρούν ενεργές τις αδυναμίες και ανακυκλώνουν τα ίδια προβλήματα.
ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Δύο τρόποι υπάρχουν για την προσαρμογή στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον.
1. Η παθητική προσαρμογή μέσα από της δυνάμεις της αγοράς, η οποία θα είναι οδυνηρή. (Αποδόμηση παραγωγικού ιστού, εγκατάληψη γεωργικής γης, επισφαλής κάλυψη επισιτιστικών αναγκών με εισαγωγές, αστυφιλία, ανεργία κ.ά.).
Η αλήθεια είναι ότι η αγορά είναι πολύ σκληρή. Ακολουθεί την ψυχρή λογική του κέρδους.
2. Η μεθοδική και σταδιακή ( βήμα-βήμα ) ενεργητική προσαρμογή με:
α) Ορθολογική αξιοποίηση των Προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου και της Στήριξης του γεωργικού εισοδήματος.
* Δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές.
* Κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις
* Περιβαλλοντικές δραστηριότητες
* Ενιαία ενίσχυση και λοιπές ενισχύσεις
β) Εθνικά μέτρα συμβατά με το Κοινοτικό Δίκαιο
* Αλλαγές στο Εθνικό Νομοθετικό πλαίσιο που σχετίζεται με την γεωργική γη, την παραγωγή και εμπορία των αγροτικών προϊόντων και είναι συμβατές με το Κοινοτικό Δίκαιο.
* Φορολογικά μέτρα
* Ασφάλιση της γεωργικής παραγωγής
* Στήριξη του γεωργικού εισοδήματος με κρατικές ενισχύσεις ήσσονος σημασίας (de minimis) που χαρακτηρίζονται από διαφάνεια και αφορούν διαχείριση κινδύνων και κρίσεων στο γεωργικό τομέα.
Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η κατάχρηση του μέτρου ή η αντισυμβατική εφαρμογή του ενέχει τον κίνδυνο επιβολής στη χώρα υψηλών προστίμων, δημιουργίας αναξιοπιστίας και ενδεχομένως δημιουργίας κλίματος αποδοχής από τη χώρα επανεθνικοποίησης της Αγροτικής Πολιτικής.
* Ο Αθανάσιος Νικάκης είναι γεωπόνος, τέως δ/ντής Προγραμματισμού και Ανάπτυξης Ν.Α. Λάρισας, πρώην στέλεχος ειδικής υπηρεσίας διαχείρισης Ε.Π.Α.Α.Α.Υ.
