Οι ασχολούμενοι με τη δημόσια διοίκηση, με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και με την αποκέντρωση γενικότερα πίστευαν ότι η όποια κακοδαιμονία και κακοδιοίκηση στο χώρο αυτό οφειλόταν κυρίως στην εφαρμογή απαρχαιωμένων θεσμών, συστημάτων και σχεδίων και έτσι από καιρό σε καιρό επιχειρούσαν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο βελτιωτικές μεταρρυθμίσεις, χωρίς τελικά να γνωρίσει μέχρι τώρα η χώρα μας μια αποδοτική και ευέλικτη δημόσια διοίκηση. Ειδικότερα στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης επιχειρήθηκε ο σχηματισμός βιώσιμων Δήμων με το σχέδιο «Καποδίστριας» με τη συνένωση πολλών μικρών κοινοτήτων ή οικισμών και με την πεποίθηση ότι θα λύνονταν πολλά προβλήματα, που δεν ήταν δυνατόν να επιλυθούν μέχρι τώρα λόγω των αδύναμων και κατακερματισμένων μικρών αυτοδιοικητικών μονάδων. Είναι δε σχετικά νωρίς να βγάλει κανείς ασφαλή συμπεράσματα, κατά πόσον η προσπάθεια αυτή απέδωσε τους αναμενόμενους καρπούς. Πάντως είναι σίγουρο ότι προέκυψε αρτιότερη οργάνωση των δημοτικών υπηρεσιών, αφού σημειώθηκε συγκέντρωση πολυαριθμότερου προσωπικού, που επέτρεψε την κάλυψη όλων των τομέων δράσης τού κάθε ΟΤΑ, πράγμα που δεν μπορούσε να συμβεί με τους 1-2 υπαλλήλους της μικρής κοινότητας και αφού ενισχύθηκε σημαντικά η υλικοτεχνική υποδομή. Ωστόσο όμως με τις συνενώσεις εκείνες δυσκολεύτηκε κατά πολύ η ζωή αρκετών κατοίκων απομακρυσμένων από την έδρα του Δήμου οικισμών, που είναι υποχρεωμένοι να χάνουν χρόνο για να επισκεφθούν την έδρα του Δήμου για τη διεκπεραίωση των υποθέσεών τους, καθώς σε πολλές περιπτώσεις δεν βοηθάει και το συγκοινωνιακό δίκτυο. Η αρνητικότερη εξέλιξη υπήρξε η επιτάχυνση της εγκατάλειψης και της ερήμωσης της υπαίθρου με την κατάργηση μεγάλου αριθμού κοινοτήτων. Βέβαια η ερήμωση της υπαίθρου οφείλεται και σε άλλους λόγους, αλλά η κατάργηση συνέβαλε και αυτή, καθώς οι κάτοικοι διαπίστωναν, ότι το χωριό τους δεν έχει μέλλον. Εμπρός και πίσω ρέμα. Ούτε οι μικρές κοινότητες μπορούσαν να λειτουργήσουν, αλλά ούτε και οι συνενώσεις έφεραν την «λύτρωση».
Αλλιώς θα ήταν τα πράγματα, αν υπήρχαν οι απαραίτητοι πόροι και εγκαταλείπονται πολλοί δυσπρόσιτοι οικισμοί για να συνενωθούν με άλλους βιώσιμους και να αποτελέσουν μικρές και μεσαίες κωμοπόλεις, οπότε τα πλεονεκτήματα θα ήταν πολλά, όπως π.χ. πυκνότερες συγκοινωνίες, καλύτερα οργανωμένα σχολεία, πληρέστερη υγειονομική περίθαλψη, λειτουργία πολλών απαραιτήτων επαγγελμάτων κ.λπ. και έτσι θα είχαμε και συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο και δεν θα βλέπαμε την αποκαρδιωτική εικόνα της ανεργίας και της εγκληματικότητας των μεγάλων πόλεων, που δημιούργησε η τερατώδης αστυφιλία. Δυστυχώς με τη συνένωση δεν προέκυψαν μεγάλοι οικισμοί, ικανοί να συγκρατήσουν τον πληθυσμό στην ύπαιθρο, αλλά μεγαλύτερες μόνον υπηρεσίες, ογκωδέστερα αρχεία και συγκέντρωση σφραγίδων από την κατάργηση των επί μέρους κοινοτήτων. Τα χωριά και οι διάφοροι οικισμοί έμειναν εκεί, που ήταν, με όλα τους τα προβλήματα και φυλλορροούν κάθε μέρα, καθώς ο πληθυσμός τους συρρικνώνεται με ραγδαίους ρυθμούς, μένοντας πίσω καινούργια σχολικά κτίρια, σύγχρονα σπίτια, υδραγωγεία και εκκλησίες, που οι καμπάνες των καμπαναριών θα πάψουν σε λίγο να ηχούν.
Και αφού ο «Καποδίστριας» δεν φαίνεται ότι έλυσε στον αναμενόμενο βαθμό τα αυτοδιοικητικά προβλήματα, έγιναν σκέψεις να παρουσιασθεί και να εφαρμοσθεί ένας δεύτερος «Καποδίστριας», πιο ορμητικός, πιο σαρωτικός και πιο ασυμβίβαστος για την εκ θεμελίων αναδιοργάνωση του διοικητικού μας συστήματος. Και ενώ προετοιμάζονταν ο «Καποδίστριας» ο Β΄ , ξαφνικά μας ήλθε ο «Καλλικράτης», ο οποίος προβλέπει ριζικότατες αλλαγές σ’ όλη τη διοικητική δομή της χώρας, αφού ο νέος σχεδιασμός δεν αφορά μόνον στην περαιτέρω ελάττωση του αριθμού των Δήμων και των κοινοτήτων, αλλά επεκτείνεται και στην κατάργηση των Νομαρχιών και στην καθιέρωση αιρετών περιφερειαρχών. Οι κυβερνητικές προθέσεις είναι, ως γνωστόν, να προχωρήσουμε ταχύτατα προς τον σκοπό αυτόν, πράγμα που αιφνιδιάζει και προκαλεί έντονο σκεπτικισμό. Δεν πρόκειται για ένα καλό μέτρο, που μπορεί να ανακληθεί αργότερα, αν δεν αποδειχθεί ωφέλιμο. Εδώ πρόκειται για μια τεράστια μεταρρύθμιση, που απαιτεί μακρό διάλογο και εξασφάλιση ευρύτατης κοινωνικής συναίνεσης. Πρέπει να αναλυθούν όλες οι πτυχές του σχεδίου και να πεισθεί η κοινωνία ότι κάτι σημαντικό θα προκύψει. Από όσα γνωρίζει μέχρι τώρα η ελληνική κοινωνία σχετικά με το θέμα αυτό προκύπτει ότι δεν υπάρχει κανένα καλομελητημένο σχέδιο στα συρτάρια της κυβέρνησης, των κομμάτων και άλλων ενδιαφερόμενων φορέων. Πρόχειρα πράγματα χωρίς μελέτη σε βάθος. Πρόκειται όμως για εγχείρημα που δεν πρέπει να συνοδευθεί από βιασύνη, γιατί θα έλθουν τα επάνω κάτω και τα κάτω επάνω. Θα προκληθεί τέτοια αναστάτωση, που θα αποτελούσε επιζήμια πράξη και θα έφερνε γενική αναστάτωση, αν χρειασθεί να ανακληθεί ο σχεδιασμός αυτός σε περίπτωση αποτυχίας του. Δεν πρέπει να επηρεασθούμε από τα όσα εφαρμόζονται αλλού, μακριά από τα ελληνικά δεδομένα. Η νοοτροπία των λαών διαφέρει. Η μορφολογία του εδάφους ποικίλλει. Η ιστορική πορεία του κάθε λαού είναι διαφορετική. Η οικονομική δομή και η πυκνότητα του πληθυσμού της κάθε χώρας υπαγορεύει άλλες από τις συνήθειες διαρθρώσεις. Έτσι π.χ. στις ΗΠΑ έχουμε τοπικές κυβερνήσεις, κομητείες κλπ. Στη Γερμανία, πέραν της κεντρικής κυβέρνησης, τοπικές κυβερνήσεις περιοχών, νομούς, Δήμους και κοινότητες. Στην Ελβετία κεντρική κυβέρνηση, καντόνια και τοπικές αυτοδιοικητικές αρχές. Άρα δεν είναι βέβαιο ότι ο προβλεπόμενος σχεδιασμός θα αποδώσει καλύτερα χωρίς Νομαρχίες. Ούτε είναι σίγουρο ότι ο αιρετός περιφερειάρχης θα επιτελέσει καλύτερα τα καθήκοντά του από τον διοριζόμενο από την εκάστοτε κυβέρνηση, η οποία έχει τη λαϊκή εντολή να κάνει τις επιλογές της, όχι μόνον σε κεντρικό επίπεδο, αλλά και σε περιφερειακό, όπου ασφαλώς η δική της πολιτική θα εφαρμόζεται, την οποία ο αιρετός περιφερειάρχης δεν μπορεί να αγνοεί.
Πέραν τούτων το εγχείρημα απαιτεί τεράστιους πόρους, που δεν υπάρχουν σήμερα. Ας μην λησμονούμε, ότι όποιες επιτυχίες των συνενώσεων του «Καποδίστρια» σημειώθηκαν, τις οφείλουμε κατά κύριον λόγον στα σημαντικά κονδύλια της Ε.Ε.
Με τον «Καλλικράτη» θα απαιτηθούν ασφαλώς πολλαπλάσιες πιστώσεις, που στη χρονική συγκυρία που διανύουμε είναι παντελώς αδύνατον να εξευρεθούν. Αλλά ούτε και στον χωροταξικό σχεδιασμό ετοιμάστηκε κάτι σοβαρό. Γι’ αυτό δεν είναι κατανοητή η βιασύνη, που επιδεικνύει η κυβέρνηση σ’ ένα τόπο καθοριστικό για την περαιτέρω πορεία της χώρας μας θέμα. Για την εισαγωγή και καθιέρωση μιας ταχύτερης, ευέλικτης και αποδοτικής διοικητικής μεταρρύθμισης είναι ανάγκη να υπάρξει εξαντλητική μελέτη και εξέταση κάθε πτυχής του εγχειρήματος και σοβαρότερη προετοιμασία, ώστε η αρχιτεκτονική του «Καλλικράτη» να αποβεί για μια ακόμα φορά ευεργετική για τη χώρα μας.
* Ο δρ. Γιάννης Παπαδημόπουλος είναι δικηγόρος, πρώην βουλευτής
