Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ήταν, κατά γενική ομολογία, ο πιο μεγάλος απ’ όλους τους διδασκάλους του γένους στα πικρά χρόνια της σκλαβιάς. «Ομολογώ, έλεγε για τούτο ο ιστορικός κ. Άμαντος, ότι δεν γνωρίζω άλλην φυσιογνωμίαν εις την νεοτέραν ιστορίαν ευγενεστέραν από τον θρυλικόν μάρτυρα και διδάσκαλον Κοσμάν τον Αιτωλόν». Και τούτο, γιατί το κήρυγμά του, και κατά το σεβ. Φλωρίνης Αυγουστίνο, ήταν «η ενσάρκωση του απλού, του θερμού, του αγωνιστικού και ριζοσπαστικού λόγου, ενώ ταυτόχρονα ήταν και ο ίδιος ένας προφήτης της Εκκλησίας, που επισφράγισε με το αίμα του τις περίφημες διδαχές του» (βλ Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήναι 1971, 7.8)
Από τα πάμπολλα δε περιστατικά της ζωής του, που διασώθηκαν από στόμα σε στόμα, και από κάποιες σημειώσεις των ακροατών του, θα αναφέρουμε για την ωφέλεια των αναγνωστών συμπληρωματικά προς τα προηγούμενα χρόνια τα εξής:
α)Το τίναγμα των παπουτσιών του
Όταν ο άγιος μιλούσε στη Μακρίνεια, στους πρόποδες του Αράκυνθου, κατέφθασαν κάποια στιγμή αγριεμένοι οι κοτσαμπάσηδες Μπαρλαίοι και έγινε συμπλοκή με τους ακροατές του, κατά την οποία ο άγιος κτυπήθηκε και αναγκάσθηκε να φύγει, για να σωθεί στην Καψορράχη. Φθάνοντας δηλ εκεί, ένα δεκαπεντάχρονο παιδί, που τον συνόδευε, τον είδε να βγάζει τα τσαρούχια του και να τα τινάζει και απορημένο τον ρώτησε:
- Γιατί, παππούλη, τινάζεις τα παπούτσια σου;
- Έτσι, παιδί μου, αποκρίθηκε εκείνος, μας δίδαξε ο Χριστός να κάνουμε. Όπου πηγαίνουμε και μας δέχονται, εκεί ναι είναι η ευλογία του Θεού. Όπου δεν μας δέχονται να τινάζουμε και τον κονιορτό από τα τσαρούχια μας και εκεί θα έρχεται τότε η οργή του Θεού.
Ύστερα δε από αυτά, το Μπαρλαίικο ρήμαξε. Ελάχιστα σπιτάκια έμειναν μονάχα, για να υπενθυμίζουν την κατάρα του π. Κοσμά.
β) Η προφητεία του για τον Κωλέττη
Κάποτε ο άγιος είχε μιλήσει στο Συρράκο και από εκεί πήρε το δρόμο για τους Καλαρρύτες. Στον δρόμο δε αυτόν συνάντησε μια χωρική, που κρατούσε ένα μωρό στην αγκαλιά της και ζητούσε την ευλογία του. Τότε ο άγιος, καθώς κοίταξε για μια στιγμή το παιδί εκείνο, φωτίστηκε και για τούτο το ευλόγησε και είπε προφητικά: - Το παιδί αυτό μεγαλώνοντας θα προκόψει, θα κυβερνήσει μια μέρα την Ελλάδα και θα δοξασθεί. Και η ευλογία του αγίου έπιασε, ενώ και η προφητεία του επαληθεύτηκε. Το μωρό εκείνο δηλ. πρόκοψε πράγματι στα γράμματα. Αγωνίστηκε κατά την επανάσταση του ’21 για την απελευθέρωση της Ελλάδος από τον ζυγό των Τούρκων και έγινε και πρωθυπουργός της Ελλάδος στα κατοπινά χρόνια, γιατί αυτός ήταν ο Ιωάννης Κωλέττης!
γ) Το διορατικό χάρισμα του αγίου
Όταν ο άγιος μίλησε κάποτε στη Ζάβιτσα, το σημερινό Αρχοντοχώρι, ρώτησε κάποια στιγμή τους ακροατές του:
- Ήρθαν όλοι στο κήρυγμα;
- Ναι, του απάντησαν, όλοι ήρθαν.
- Και όμως, τους είπε, δύο δεν ήρθαν. Πηγαίνετε κάτω στη ρεματιά και θα τους βρείτε τους δύστυχους πίσω από τα κλαριά.
Πηγαίνοντας δε εκεί, που ο άγιος του υπέδειξε, βρήκαν έναν άνδρα και μια γυναίκα νεκρούς, ενώ ένας φόβος ιερός τους κατέλαβε όλους, ώστε πολλοί να αλλάξουν διαγωγή και να ζουν στο εξής χριστιανικά. Μεταξύ δε αυτών, που μετάνιωσαν, ήταν και η διαβόητη μάγισσα Χρυσάφω, που εξομολογήθηκε με δάκρυα πολλά όλα τα αμαρτήματά της, ζητώντας και τις συμβουλές του αγίου για τη σωτηρία της.
δ) Τα ξεχασμένα φέσια
Κάποτε ο άγιος, που βρέθηκε στην Κεφαλονιά θέλησε να μεταβεί στην Άσσο. Για τη μεταφορά του δε αυτήν ειδοποίησε τότε να έλθει και να τον παραλάβει ο πλοίαρχος Αντώνιος Γκετιλίνης με το καΐκι του. Και αυτό ακριβώς έγινε. Κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του αυτής ακριβώς ο πλοίαρχος εκείνος συγκινήθηκε και εξομολογήθηκε στον άγιο τα κρίματά του. Ο άγιος όμως δε βιαζόταν να του διαβάσει τη συγχωρητική ευχή, γιατί κάτι ακόμα περίμενε. Επειδή δε αυτός δεν το άκουγε, στράφηκε προς τον καπετάνιο εκείνο και τον ρώτησε: Για εκείνα τα φέσια, γιατί δεν εξομολογήθηκες; Στο άκουσμα δε αυτό ο Γκετιλίνης μαρμάρωσε, γιατί ήταν κάτι, που μόνο αυτός το ήξερε και κανένας άλλος. Πριν από χρόνια δηλ. αυτός και ο συνέταιρός του μετέφεραν από την Οδησσό εμπορεύματα, κυριότερα από τα οποία ήταν τα φέσια. Στο ταξίδι όμως εκείνο ο συνέταιρός του πνίγηκε στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ αυτός σφετερίσθηκε τότε το εμπόρευμα, χωρίς να ενδιαφερθεί για τους συγγενείς του θύματος. Αυτά ακριβώς τα φέσια τα έβλεπε ο διορατικός άγιος, που βοήθησε το Γκετιλίνη να εξομολογηθεί καθαρά και να διορθώσει το κακό που είχε κάνει, στέλνοντας την αναλογία των φεσιών του αποθανόντος συνεταίρου του στους συγγενείς του, αν υπήρχαν ή στο δεσπότη της Σμύρνης, για να τα διαμοιράσει στους πτωχούς, αν δεν βρίσκονταν συγγενείς του θύματος. Ένα οπωσδήποτε ήταν το βέβαιο, το ότι δηλ. το γεγονός αυτό μαθεύτηκε πολύ γρήγορα παντού και έτσι όλοι οι χριστιανοί έμαθαν, ότι έπρεπε να εξομολογούνται καθαρά όλα τα αμαρτήματά τους, χωρίς να αποκρύπτουν τα πιο βαριά από αυτά, εμπαίζοντας τον Θεό, που δίνει τελικά την άφεση στους ειλικρινά εξομολογούμενους.
Αντί επιλόγου (Μια προσευχή)
«Άγιε Κοσμά Αιτωλέ! Συ, ο οποίος διά του προφητικού κηρύγματός σου εβοήθησες το Γένος να αναστηθή εκ του τάφου της μακράς δουλείας, σε παρακαλούμεν πρέσβευε εις τον Θεόν να βοηθήση ημάς τους αναξίους να κρατήσωμεν στερεώς την Ορθοδοξία και υπέρ της οποίας ανέπνεες, εκήρυττες, εθαυματούργεις, προφήτευες, εμαρτύρησες, και κατέλιπες ημίν παράδειγμα αγωνιστού ιεροκήρυκος και ενθέρμου Χριστιανού» (Βλ. Αυγ. Καντιώτου, μητρ. Φλωρίνης, Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήναι 1971,9-10).
