Η συζήτηση για την κίνηση του βιβλίου, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, τι καινούριο δηλαδή κυκλοφορεί και ποιες είναι οι τάσεις της σύγχρονης λογοτεχνίας έχει γίνει ευχάριστη συνήθεια και διατριβή με την κόρη μου κάθε φορά που έρχεται στην Ελλάδα. Εφέτος, στις γιορτές των Χριστουγέννων, μεταξύ πολλών άλλων, συζητήσαμε για δύο βιβλία: α) «Το βασίλειό μου για ένα βιβλίο», του Αμερικανού συγγραφέα Ray Bradbury και β) «Φαρενάιτ 451» του Άγγλου θεατρικού συγγραφέα Άλαν Μπένετ. Σήμερα θα σταθούμε στο πρώτο.
Είναι απόδειξη, πιστεύω, ότι τα βιβλία τότε είναι ευχάριστα και αναγνώσιμα, όταν -πέραν των άλλων αρετών τους- θίγουν σύγχρονα θέματα, που από τη φύση τους είναι παντοτινά και πολύ ανθρώπινα. Είναι εκείνα τα λογοτεχνικά βιβλία, που έχουν ένα βάθος πολιτισμικό και ιστορικό και στα οποία ανακαλύπτει ο αναγνώστης τη μεταμορφωτική δύναμή τους. Τέτοιο βιβλίο είναι «Το βασίλειό μου για ένα βιβλίο» (εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2009, σ. 200, μικρού μεγέθους). Βιβλίο έξυπνα γραμμένο, με πολλή ευαισθησία και χιούμορ και, όπως γράφει η Observer,είναι «Ένα απολύτως σοβαρό χιουμοριστικό μυθιστόρημα το πώς το διάβασμα μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου».
Η βασίλισσα της Αγγλίας ανακαλύπτει τη γοητεία της ανάγνωσης και διαβάζει με πάθος τα βιβλία που της προμηθεύει ο ιδιαίτερος γραμματέας της Νόρμαν, ένας παθιασμένος βιβλιοφάγος. Αυτό δεν άρεσε στους αυλικούς που έβλεπαν τη βασίλισσα να αλλάζει τις συνήθειές της, την αυστηρότητά της, τη φιλοσοφία της ζωής της, να γίνεται πιο ανθρώπινη, να ενδιαφέρεται και να μαθαίνει για τους συγγραφείς και τους ανθρώπους των γραμμάτων, κάτι που έμμεσα ζητούσε και από τους υπουργούς της... Και, τέλος, φέρνει σε δύσκολη θέση τον πρωθυπουργό της, όταν του ανακοίνωσε ότι προτίθεται να γράψει ένα βιβλίο...
Στο σημειωματάριό της σημείωνε ότι «το διάβασμα ήταν συν τοις άλλοις, ένας μυς τον οποίο όπως φαινόταν, έπρεπε κανείς να γυμνάζει» ή «δεν γράφεις για να μεταφέρεις τη ζωή σου στα βιβλία, αλλά για να την ανακαλύψεις». Η βασίλισσα ανακάλυπτε μέρα με μέρα, βιβλίο με βιβλίο, την ευτυχία του διαβάσματος. «Ήταν ευτυχισμένη. Απολάμβανε το διάβασμα όσο τίποτε άλλο και καταβρόχθιζε βιβλία με εκπληκτική ταχύτητα...». Διάβαζε μυθιστορήματα σύγχρονων και κλασικών συγγραφέων, όπως είναι ο Ντίκενς, ο Θάκερι, ο Έλιοτ, οι αδερφές Μπροντέ κ.ά. και «κατέληξε σύντομα στο συμπέρασμα ότι τους συγγραφείς ήταν καλύτερα να τους συναντάς στις σελίδες των μυθιστορημάτων τους, ότι ήταν και αυτοί πλάσματα της φαντασίας του αναγνώστη, όπως ακριβώς και οι ήρωες των βιβλίων τους».
Το θέμα που θέτει επί τάπητος ο συγγραφέας είναι η φιλαναγνωσία, η αγάπη των βιβλίων, που καλλιεργείται σιγά σιγά και αγγίζει κάθε ηλικία. Αυτό που γίνεται αντιληπτό στην ιστορία του βιβλίου είναι πώς βαθμιαία η αγάπη αυτή γίνεται πάθος και συνήθεια καθημερινότητας, πώς αλλάζει τον ψυχικό κόσμο του αναγνώστη και πώς διαμορφώνει έναν νέο ιδεολογικό κόσμο με περιεχόμενο την ανθρωπιά, την κατανόηση και την ευαισθησία. Ταυτόχρονα και ανεπαίσθητα ο αναγνώστης καλλιεργεί την κριτική ικανότητά του σχετικά με τα λογοτεχνικά κείμενα, τα μυθιστορήματα και τα άλλα είδη, αλλά και σχετικά με τους συγγραφείς.
Λέμε συνήθως ότι το βιβλίο μεταμορφώνει τον άνθρωπο, τον βοηθάει δηλαδή να δει το εγώ μέσα στο εμείς, σαν σε καθρέφτη. Όποιος διαβάζει συστηματικά λογοτεχνικά βιβλία ζει τις ζωές των άλλων, εμπλουτίζοντας τη δική του. Ζει τις ζωές των ηρώων, τους έρωτες, τις περιπέτειες, αλλά και τα προβλήματά τους. Έτσι ενισχύει τη μόρφωσή του, του ανοίγονται νέοι ορίζοντες γνώσης και ερμηνεύει καλύτερα τον πολιτισμό και τα κοινωνικά δρώμενα. Γίνεται άνθρωπος της παιδείας, της αλληλεγγύης και της φαντασίας, γιατί «κάθε βιβλίο είναι μηχανισμός ανάφλεξης της φαντασίας». Αυτό το στοιχείο οφείλουν να εκμεταλλευτούν γονείς και εκπαιδευτικοί προκειμένου να οδηγήσουν τα παιδιά και τους νεαρούς αναγνώστες στη γοητευτική χώρα των βιβλίων. Η φιλαναγνωσία είναι η μεγάλη λεωφόρος της ελπίδας και των ονείρων, για μικρούς και μεγάλους.
Το μυθιστόρημα «Το βασίλειό μου για ένα βιβλίο» (τίτλος που παραπέμπει στον Ριχάρδο Γ’ του Σαίξπηρ: «Το βασίλειό μου για ένα άλογο») το ανοίγεις με περιέργεια και το κλείνεις ενθουσιασμένος, σχεδόν το καταπίνεις μονορούφι.
Β.Δ. Αναγνωστόπουλος,
Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
