Το πρόγραμμα «Καλλικράτης» είναι πλέον νόμος του κράτους. Είναι σύνηθες φαινόμενο στη χώρα μας, κάθε νέο εγχείρημα, να δημιουργεί ένα δικαιολογημένο ενθουσιασμό στους εμπνευστές και μια διάθεση για κριτική στους πολέμιούς του.
Δυστυχώς, για λόγους balance, το πολιτικό σύστημα για ακόμη μία φορά επιλέγει τον μανιχαϊσμό αντί του ρεαλισμού και έτσι η μεν μία πλευρά εμφανίζει περίπου ως ιδεατό το νέο αυτοδιοικητικό χάρτη με τα υποστηρικτικά του άρθρα, οι δε αντιπολιτευόμενες φωνές ομιλούν μέχρι και για αβδηριτισμό, παραλληλίζοντας το νέο εγχείρημα με την πρακτική των κατοίκων της αρχαίας πόλης των Αβδήρων να κατασκευάζουν περίλαμπρες κρήνες και ας μην διέθεταν δίκτυο και νερό!
Η αλήθεια είναι ότι μέχρι σήμερα παρακολουθήσαμε ένα δημόσιο διάλογο, αδιάφορο, εστιασμένο σχεδόν αποκλειστικά στη νέα αυτοδιοικητική «γεωμετρία», παρακολουθήσαμε λόγους ρηχούς, απολιτικούς και πολλές φορές επιχειρήματα υπαγορευμένα από υστερόβουλες λογικές. Και από τώρα και στο εξής, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο αβαθής και άκαμπτος κομματικός λόγος θα δώσει τη σκυτάλη στη μονοπώληση της επικαιρότητας από την ονοματολογία των υποψηφιοτήτων.
Αυτό είναι όμως ο «Καλλικράτης»; Προφανώς όχι. Ας επιχειρήσουμε μία πιο ψύχραιμη προσέγγιση:
Μια πρώτη παραδοχή είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις η διαφθορά –σύμφωνα και με τις επίσημες εκθέσεις του επιθεωρητή δημόσιας διοίκησης- είναι περίπου σύμφυτη με τη λειτουργία της αυτοδιοίκησης. Παραδοχή που σίγουρα αδικεί μια πλειάδα έντιμων και ηθικών αιρετών, ωστόσο υπαρκτή και παρούσα.
Μια δεύτερη παραδοχή, συνυφασμένη με την πρώτη είναι ότι αρκετοί δήμαρχοι, φόρτωναν σε λιλιπούτειους δήμους χρέη, τα οποία πολλές φορές ξεπερνούσαν ακόμη και τα 10 εκατομμύρια ευρώ ! Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος, φτάνει να συγκριθεί με την περίπτωση του Walter Veltroni, του πρώην δημάρχου της Ρώμης και μετέπειτα ηγέτη του Δημοκρατικού Κόμματος της Ιταλίας, ο οποίος σύρθηκε στη δικαιοσύνη γιατί κατά την αποχώρησή του ο δήμος της Ρώμης δεν είχε ισοσκελισμένα οικονομικά και χρωστούσε 7 εκατομμύρια ευρώ!
Στην Ελλάδα δυστυχώς εκτός από το νόμο περί ευθύνης υπουργών, υπάρχει και ο άγραφος νόμος περί «ανευθυνότητας δημάρχων». Άρα, έστω και καθυστερημένα κάποτε έπρεπε να μπει μια τάξη.
Από αυτή την οπτική, θα έπρεπε να αναγνωρισθεί η πρόθεση έστω του νέου νόμου που αναφέρεται στις παρακάτω παρεμβάσεις: Πρώτον, στην αντιμετώπιση της σπατάλης μέσα από έναν μικρότερο αριθμό ΟΤΑ με λιγότερα νομικά πρόσωπα, δεύτερον στο νέο θεσμό του ελεγκτή νομιμότητας και στον αναβαθμισμένο ρόλο του Ελεγκτικού Συνεδρίου για να περιορισθεί η διαφθορά, τρίτον στο πρόγραμμα εξυγίανσης για υπερχρεωμένους δήμους και στο «απαγορευτικό» του εύκολου δανεισμού και τέταρτον, στην υποχρέωση των οργάνων της αυτοδιοίκησης να αναρτούν στο διαδίκτυο κάθε τους απόφαση.
Βέβαια στη χώρα μας έχουμε συνηθίσει, νόμοι ή αποφάσεις κανονιστικού περιεχομένου να μην τηρούνται επακριβώς ή ακόμη και αποφάσεις δικαστηρίων να μην εφαρμόζονται από τη διοίκηση, σε βαθμό μάλιστα που ο υπουργός των Εσωτερικών αναγκάσθηκε να παρέμβει άκομψα με εγκύκλιό του (αρ. πρωτ.ΔΙΣΚΠΟ/Φ.3/οικ. 31918/ 28-11-2008) προς όλες τις δημόσιες υπηρεσίες, επισημαίνοντας την αυτονόητη υποχρέωσή τους για συμμόρφωση προς τις δικαστικές αποφάσεις! Άρα, πέρα από τον ορθολογισμό του νόμου, είναι εύλογες και οι επιφυλάξεις των υποψιασμένων.
Το δεύτερο και κυρίαρχο σκέλος του νέου νόμου είναι η χρηματοδότηση των δήμων και Περιφερειών. Το άρθρο 102 του Συντάγματος ορίζει ρητά ότι, το κράτος λαμβάνει όλα τα μέτρα, προκειμένου να εξασφαλιστούν η οικονομική αυτοτέλεια και οι πόροι που είναι απαραίτητοι για την εκπλήρωση της αποστολής και την άσκηση των αρμοδιοτήτων της αυτοδιοίκησης. Όμως δικαιολογημένα η επίσημη έκφραση της αυτοδιοίκησης διαμαρτύρεται διαχρονικά, για την παρακράτηση πόρων που υφίσταται. Ακόμη και σήμερα, ενώ ο νόμος αναφέρει τις πηγές χρηματοδότησης και μάλιστα την ακριβή ποσοστιαία τους συμβολή, το Μνημόνιο επιβάλλει περικοπές της τάξης των 500 εκατομμυρίων Ευρώ ετησίως για τρία χρόνια.
Όμως, η ειδοποιός διαφορά έρχεται με την τομή, που θέλει τον αιρετό περιφερειάρχη και το περιφερειακό συμβούλιο να διαχειρίζονται τα Επιχειρησιακά Προγράμματα, το σύνολο δηλαδή των πόρων του ΕΣΠΑ σε περιφερειακό επίπεδο. Πρόκειται για μια σημαντικότατη αρμοδιότητα, αν λάβει κανείς υπόψη ότι, σχεδόν το σύνολο των έργων που υλοποιούνται στη χώρα είναι έργα συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων (από κοινοτικούς πόρους με εθνική συμμετοχή).
Το γεγονός όμως από μόνο του επιφέρει και μια άλλη ποιοτική διαφορά, αόρατη με μια πρώτη ανάγνωση. Αποτρέπει τις αλχημείες της κεντρικής εξουσίας, η οποία μέχρι σήμερα είχε τη δυνατότητα μέσα από την Κεντρική Επιτροπή Παρακολούθησης των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης να αποφασίζει με τη λογική «Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει», αφού πρόεδρος αυτού του οργάνου είναι πάντα ο υφυπουργός Οικονομίας και ομοτράπεζοί του οι διορισμένοι από την κυβέρνηση γενικοί γραμματείς των υπουργείων και των Περιφερειών. Στο εξής, στην Κεντρική Επιτροπή Παρακολούθησης θα συμμετέχουν εξ ορισμού οι νέοι εκλεγμένοι περιφερειάρχες, οι οποίοι θα ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτικούς χώρους και άρα τόσο ο νόμος της σιωπής θα σπάει εύκολα, όσο και οι αλχημείες θα περιορίζονται.
Σήμερα με μια συμβατική λογική, αγνοούμε ίσως και ένα άλλο πολιτικό μέγεθος που γεννάται. Είναι η τεράστια εκλογική δύναμη των νέων περιφερειαρχών και μάλιστα με θητεία μακρύτερη μιας συνηθισμένης κοινοβουλευτικής. Οι νέοι περιφερειάρχες, όχι μόνο θα διαχειρίζονται πλέον τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ), αλλά θα έχουν βαρύνουσα άποψη με δυνατότητα επιβολής της ακόμη και για εκείνα τα τομεακά προγράμματα (των υπουργείων) που έχουν αναφορά στις περιφέρειές τους.
Όμως ανεξάρτητα από την ωριμότητα των πολιτών να εκλέξουν τους σοφότερους τοπικούς άρχοντες, το έργο των αιρετών θα είναι ατελές, αν και η κεντρική πολιτική δεν σημειώνει τα παράλληλα αναπτυξιακά αποτελέσματα. Φτάνει να αναλογιστεί κανείς το θετικό σενάριο της υπεραπορρόφησης εθνικών και συγχρηματοδοτούμενων πόρων μιας περιφέρειας, όταν οι δείκτες που καθορίζονται από την κεντρική πολιτική είναι αρνητικοί, όταν λόγου χάρη ο πληθωρισμός είναι υψηλός, η φορολογία εξοντωτική, η ανεργία καλπάζουσα και η ψυχολογία στο ναδίρ. Είναι εύλογο ότι, η αποτελεσματικότητα των αιρετών εν προκειμένω έχει μηδαμινό αντίκρισμα στη ζωή των πολιτών.
Εκ των πραγμάτων λοιπόν, η κεντρική εξουσία με την τοπική αυτοδιοίκηση, αποτελούν κρίκους στην ίδια αλυσίδα. Πέρα από το κανονιστικό πλαίσιο που ορίζει η πρώτη για τη δεύτερη, θα πρέπει αμφότερες να υλοποιούν πάντα το μεγαλύτερο δυνατό όγκο σε έργα και παρεμβάσεις με τις λιγότερες παραλείψεις.
Πρόκειται για μια νέα πρόκληση και για ένα διπλό στοίχημα ταυτόχρονα.
