Από τον Αθανάσιο Αγγ. Ευσταθίου
Υπό το πρίσμα του αδυσώπητου παρόντος και του οδυνηρού μέλλοντος, στο επίκεντρο της επικαιρότητας τίθεται το ζήτημα της στάσης που πρέπει να λάβουμε σχετικά με τον εορτασμό της εθνικής εορτής της 25ης Μαρτίου.
Πολιτικοί άνδρες που επιδεικνύουν την κουλτούρα τους και διεκδικούν την πατρότητα των λαϊκών αγώνων, προβεβλημένοι δημοσιογράφοι που σπεύδουν να συμπαραταχθούν με τον οργισμένο λαό φαίνεται να ακροβατούν, υποδαυλίζοντας κρυφίως επεισόδια κατά την επικείμενη εθνική εορτή. Για αυτούς λοιπόν και για όσους με παρόμοιες απόψεις διαβιούν πονηρώς, για αυτούς που για επικοινωνιακούς λόγους επικαλούνται ευκαίρως-ακαίρως το ένδοξο ιστορικό μας παρελθόν μα το κάνουν αόριστα και χωρίς να διαθέτουν την απαιτούμενη γνώση είναι χρήσιμη η ακόλουθη αναφορά στο αδίκημα της «προβολής», που κατά την κλασική περίοδο (5ος και 4ος αιώνας π.Χ.) αποτελούσε νομοθετημένη πρόνοια του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αθήνας.
Μεταβαίνοντας λοιπόν στον πλούσιο σε ιδέες, θεσμούς και πολιτισμό κόσμο της ελληνικής αρχαιότητας συναντάμε ενδιαφέρουσες πολιτικές συγκρούσεις που κάποτε αποκτούν ανεξέλεγκτες διαστάσεις και καταλήγουν σε εκτροπές. Πρωταγωνιστής μιας τέτοιας εκτροπής ο Μειδίας, ένας πλούσιος Αθηναίος, πολιτικός αντίπαλος του μεγάλου ρήτορα της αρχαιότητας Δημοσθένη, που επέλεξε να λύσει τις διαφορές του με τον Δημοσθένη κατά τη διάρκεια της εορτής των Μεγάλων ή ἐν ἄστει Διονυσίων του έτους 348 π.Χ. Τα Μεγάλα Διονύσια εορτάζονταν κατά τον μήνα Ελαφηβολιώνα (τον Μάρτιο, όπως και η επικείμενη εθνική μας εορτή). Επρόκειτο για την πιο σημαντική εορτή προς τιμήν του θεού Διονύσου που εκτός από τον θρησκευτικό της χαρακτήρα διακρινόταν για τη μεγάλη πολιτική της σημασία. Πλήθη όχι μόνο Αθηναίων αλλά και εκπροσώπων πολλών πόλεων-κρατών της εποχής συνέρρεαν στην Αθήνα και κατελάμβαναν τις κερκίδες του θεάτρου του Διονύσου. Η Αθήνα για μία περίπου εβδομάδα αποτελούσε το επίκεντρο του ελληνικού κόσμου, και όχι μόνο.
Στα Διονύσια του 348 π.Χ. ένας από τους χορηγούς ήταν ο Δημοσθένης, ο οποίος ανέλαβε να κάνει τα έξοδα για τον διθυραμβικό χορό των ανδρών της φυλής του, μία όντως γενναιόδωρη χορηγία. Ο Μειδίας έκανε το παν για να αποτρέψει τη διάκριση του χορού του Δημοσθένη, αλλά ξεπέρασε τα όρια όταν εμφανίστηκε και γρονθοκόπησε τον Δημοσθένη κατά την είσοδό του στο θέατρο την ημέρα της παράστασης. Είναι εύκολο να αντιληφθούμε την έκπληξη και την αντίδραση του κόσμου που βρισκόταν στο θέατρο. Ήταν ένα γεγονός πρωτοφανές και ανοίκειο.
Η πράξη χαρακτηρίστηκε ως ύβρις, ασέβεια και αδικία που διαπράχθηκε όχι μόνο εναντίον του Δημοσθένη αλλά κυρίως εναντίον της ίδιας της εορτής. Ο Δημοσθένης ως χορηγός εκπροσωπούσε την ίδια την πόλη και ήταν αδιανόητο και ολέθριο για κάποιον να φέρεται με ασέβεια εναντίον της πόλης (αδικείν περί την εορτήν). Εν τέλει το συμβάν παρουσιάστηκε από τον Δημοσθένη στην αμέσως επόμενη εκκλησία του δήμου και κατόπιν στο δικαστήριο στο οποίο προήδρευαν οι θεσμοθέτες και δίκαζαν ένορκοι που προέρχονταν από τον απλό λαό. Μία τέτοια δίκη διαρκούσε μία ολόκληρη μέρα και ήταν δυνατόν να επιφέρει ακόμη και την ποινή του θανάτου στον κατηγορούμενο. Μολονότι δεν είμαστε σίγουροι για την τελική έκβαση της εν λόγω δίκης, αν τελικώς έγινε, ή για την εξωδικαστική διευθέτηση της διαφοράς με αποζημίωση του Δημοσθένη εκ μέρους του Μειδία, τα επίκαιρα συμπεράσματα που προκύπτουν από την εξέταση του ζητήματος είναι αρκετά: α) σεβασμός προς την εορτή, η οποία προβάλλει το συλλογικό ιδεώδες της πόλης, β) τη διαδικασία της προβολής είχαν τη δυνατότητα να εισαγάγουν στο δικαστήριο όχι μόνο τα θύματα παρανόμων πράξεων αλλά οποιοσδήποτε Αθηναίος πολίτης, αφού αφορούσε την πόλη ως συλλογική οντότητα, γ) οι προσωπικές διαμάχες που εκδηλώνονται σε δημόσιο χώρο και μάλιστα κατά την εξέλιξη ενός εορτασμού αποκτούν χαρακτήρα πολιτικής ύβρεως και ασεβείας, δ) αδίκημα αυτού του είδους ήταν δυνατόν να επιφέρει ακόμη και την ποινή του θανάτου στον κατηγορούμενο.
Σήμερα, η οργή του δοκιμαζομένου ελληνικού λαού αναζητεί τρόπο να εκφραστεί. Πολιτικοί έρχονται αδιακρίτως αντιμέτωποι με τον θυμό και το πάθος του ανέργου και του αδικημένου. Το πολιτικό σύστημα, που προ τριετίας περίπου προβλήθηκε ως συμμετοχική δημοκρατία, κατήντησε εξαιτίας του φοβικού και ένοχου πολιτικού προσωπικού μία μορφή απονευρωμένης και αδιέξοδης κατ' επίφαση δημοκρατίας. Το θεσμικό έλλειμμα είναι προφανές, αφού η πολιτική ελίτ της χώρας οχυρώνεται πίσω από το αντιδημοκρατικό ανάχωμα της πολιτικής ασυλίας. Οι κρατικοδίαιτοι κομματικοί στρατοί εξακολουθούν να παρέχουν τη μοναδική ελπίδα σωτηρίας για τον αμαυρωμένο πολιτικό κόσμο, αυτοί όμως οι στρατοί στοίχισαν και στοιχίζουν πολλά, πάρα πολλά, σχεδόν το σύνολο του εθνικού μας πλούτου και κυρίως την αλλοίωση της δημοκρατίας.
Είναι όμως λύση τα γιαουρτώματα, οι φωνές και οι ύβρεις, οι απρεπείς χειρονομίες και οι βάναυσες χειροδικίες; Σε καμία περίπτωση δεν αρμόζει στον λαό που γέννησε τη δημοκρατία να μετέρχεται αντιδημοκρατικούς τρόπους έκφρασης και συμπεριφοράς. Δημοκρατία σημαίνει, ανάμεσα σε άλλα, πολιτικός πολιτισμός και σεβασμός στα συλλογικά ιδεώδη. Δημοκρατία σημαίνει σεβασμός στο ιστορικό παρελθόν και στους ένδοξους εκπροσώπους του, και η εορτή έχει κυρίως αυτό ως αποστολή της, να αποδώσουμε τον δέοντα σεβασμό σε αυτούς τους εκπροσώπους και να τον εμπνεύσουμε στις νεότερες γενιές. Ενέργειες υβριστικές- με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου- δεν απευθύνονται εναντίον των προσώπων της εξέδρας των επισήμων αλλά εναντίον της Ελλάδας, της δημοκρατίας και των συμβόλων του ελληνισμού. Στρέφεται εναντίον των ηρώων και των μαρτύρων που θυσιάστηκαν, για να διασωθεί το έθνος.
Μήπως ευθύνονται ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας, ο Κανάρης, ο Αθανάσιος Διάκος, η Μπουμπουλίνα, η Μαντώ Μαυρογένους ή ο Καποδίστριας για την παρακμή και την έκπτωση της σημερινής Ελλάδας; Αντιθέτως, αυτοί φρόντισαν προσφέροντας τη ζωή και την περιουσία τους να δημιουργήσουν το νεότερο ελληνικό κράτος. Δεν είναι άδικο να αμαυρώσουμε την ημέρα τους, να επιδείξουμε αντί για την οφειλόμενη ευγνωμοσύνη ασέβεια;
Η λύση στο πολιτικό αδιέξοδο πρέπει να είναι δημοκρατική, να βασίζεται σε γνήσιους θεσμικούς μηχανισμούς. Η δημοκρατία στην αυθεντική μορφή της, που το όνομα της επικαλούνται, την ουσία όμως και το περιεχόμενό της αγνοούν ή απωθούν οι σημερινοί πολιτικοί, προέβλεπε στην ώριμη φάση της τον 4ο αιώνα π.Χ. αντί για τους κενούς περιεχομένου όρους «πολιτική ασυλία» ή «πολιτική ευθύνη», πραγματικές και υπεράνω προσώπων διαδικασίες ελέγχου των πολιτικών προσώπων, όπως ήταν η «δοκιμασία», δηλαδή η πιστοποίηση των ικανοτήτων και του εντίμου βίου προ της εκτέλεσης των πολιτικών καθηκόντων, ο διαρκής πολιτικός και οικονομικός έλεγχος κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης των καθηκόντων αυτών, και ο μετά τη θητεία των αξιωματούχων απολογιστικός έλεγχος (οικονομικός και πολιτικός) που ονομαζόταν «εύθυνα». Και όλα αυτά λειτουργούσαν μέσα σε ένα πολιτικό περιβάλλον που την εξουσία ασκούσε ο λαός με τρόπο άμεσο είτε στην εκκλησία του δήμου είτε στα δικαστήρια που κατόρθωναν να απονέμουν δικαιοσύνη, παρότι εκεί δίκαζαν ο κτηνοτρόφος, ο γεωργός και ο οποιουδήποτε επαγγέλματος πολίτης και όχι ο επαγγελματίας δικαστής.
Η Αθηναϊκή Δημοκρατία υπήρξε το σκληρότερο πολίτευμα για τους πολιτικούς. Δεν σεβάστηκε ονόματα, υπερασπίστηκε τους θεσμούς και το συμφέρον του λαού. Δεν υπήρξε ασυλία ούτε για τον Αλκιβιάδη ούτε για τον Θεμιστοκλή ούτε για τον Δημοσθένη, που καταδικάστηκαν παρά την αποδεδειγμένη προσφορά τους στην πόλη. Το ζήτημα που τίθεται είναι το ακόλουθο: θέλουμε τη δημοκρατία ή επιθυμούμε μία τερατογένεσή της που εξυπηρετεί το πολιτικό προσωπικό και βλάπτει τους πολίτες;
* Ο Αθανάσιος Αγγ. Ευσταθίου είναι επίκουρος καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου
