* Από τον Δημήτρη Νούλα
Οι απόκριες εορτάσθηκαν την περασμένη εβδομάδα ανά την Ελλάδα (Πάτρα, Τύρναβος, Ξάνθη...) με φαλλικές εκδηλώσεις γλεντιού και «μασκαρέματος» ως κατάλοιπο από παλιές γιορτές της ρωμαϊκής εποχής και από τις αρχαιότερες «Διονυσιακές γιορτές» των Ελλήνων, όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν και τραγουδούσαν πίνοντας κρασί προς τιμήν του Διόνυσου.
Προς τιμήν του Διονύσου ήταν και οι δραματικές παραστάσεις (τραγωδίες) που διδάσκονταν κατά τη διάρκεια των γιορτασμών του. Ο Διόνυσος, ως θεός της γονιμότητας και της βλάστησης συνδέεται με το πάθος, την έκσταση των συμμετεχόντων στη λατρεία του, τη χαρά, τον τρόμο και κάλλιστα μπορεί να σχετιστεί τόσο με την τραγωδία όσο και με την κωμωδία.
Η τραγωδία κατά τον Αριστοτέλη προκαλεί τη συμπάθεια (έλεος) και το φόβο στον θεατή και τον λυτρώνει (αποκαθαίρει) από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα.
Σύμφωνα με τον J. P. Vernant η τραγωδία εγκαινιάζει έναν καινούριο τύπο θεάματος μέσα στο σύστημα των δημόσιων γιορτών της πόλης (Αθήνα) και ως ιδιαίτερη μορφή έκφρασης, φανερώνει άγνωστες ως τότε πλευρές της ανθρώπινης εμπειρίας και σηματοδοτεί έναν σταθμό στη διαμόρφωση του εσωτερικού ανθρώπου.
Οι θεατρικές παραστάσεις στην αθηναϊκή δημοκρατία ήταν βαθιά ριζωμένες στην πολιτεία και τους δημοκρατικούς θεσμούς της. Οι ηθοποιοί και τα μέλη της χορωδίας ήταν πολίτες. Οι κριτές ήταν πολίτες. Με άλλα λόγια το θέατρο στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ ένα απλό ψυχαγωγικό δρώμενο. Διαμόρφωνε συνειδήσεις λειτουργώντας παιδαγωγικά και την ίδια στιγμή διαμορφωνόταν από τη συλλογική συνείδηση. Συνδυάζοντας τη θρησκεία, την κοινωνική και πολιτική κριτική με την εκπαίδευση, έγινε κόμβος, ένα σημαντικό σταυροδρόμι για τις συνιστώσες που παράγουν πολιτισμό.
Η κωμωδία αποτελεί είδος που αναπτύχθηκε κυρίως στην Αττική. Κατά τον Αριστοτέλη η κωμωδία προήλθε από τα φαλλικά άσματα (εκδηλώσεις λατρείας ενός ομοιώματος φαλλού, ενταγμένες σε αγροτικές τελετουργίες γονιμότητας) και συνδέει τη γένεση της κωμωδίας με τη διονυσιακή λατρεία.
Tα θέματα και τα πρόσωπα της Αρχαίας Κωμωδίας δεν αντλούνται από τη μυθολογία (όπως στην τραγωδία) αλλά από τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Ο κωμικός ήρωας συνήθως καρικατούρα σύγχρονου Αθηναίου με συμβολικό όνομα ή η κωμική εκδοχή ενός υπαρκτού προσώπου, συνήθως πολιτικού ή διανοούμενου, με δράση σε ένα αόριστο παρόν (κι όχι στο παρελθόν, όπως στην τραγωδία), ο ήρωας δημιουργεί έναν ουτοπικό κόσμο, γεμάτο κωμικές καταστάσεις και περιπέτειες.
Η σύγχρονη ελληνική τραγωδία που βιώνουμε ως κοινωνία αυτή την περίοδο εξαιτίας της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης είναι μάλλον ορφανή καθώς σ’ αυτή τη χώρα κανείς πλέον δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του.
Οι «καρικατούρες» πολιτικών ηγετών που παρελαύνουν διαδοχικά στη δημόσια σκηνή παραπέμπουν περισσότερο στο θέατρο σκιών ή και σε φαρσοκωμωδίες της δεκαετίας του ’60 με τους «Μαυρογιαλούρους» σε πρώτο πλάνο παρά σε πολιτικές ή άλλες φυσιογνωμίες ανάλογες με αυτές της εποχής του Αριστοφάνη.
Δυστυχώς, από την εποχή του ανεκδιήγητου Κωλλέτη ακόμη, οι πολιτικοί ταγοί που ήταν σε αντιστοιχία με τις πραγματικές ανάγκες της χώρας είναι μετρημένοι στα δάχτυλα. Κάποιοι από αυτούς τους λίγους είτε δολοφονήθηκαν (Καποδίστριας) είτε αποπειράθηκαν να τους δολοφονήσουν (Βενιζέλος) είτε δεν μπόρεσαν να επανεκλεγούν (Τρικούπης), είτε αυτοεξορίστηκαν (Καραμανλής) είτε παραπέμφθηκαν σε ειδικά δικαστήρια (Παπανδρέου) είτε διαγράφηκαν (Σημίτης).
Στην ηφαιστειώδη πορεία του νεοελληνικού κράτους σχεδόν ποτέ δεν μπήκε σε πρώτη προτεραιότητα η μόρφωση του πληθυσμού ώστε ο κάθε Έλληνας να λειτουργεί και να δρα ως πολίτης κι όχι ως υπήκοος. Ποτέ δεν υπήρξε πρόθεση για αξιοκρατία στη στελέχωση νευραλγικών τομέων. Ποτέ το μέλλον, η νέα γενιά της πατρίδας, δεν οδήγησε τα οράματά της πολιτικής μας τάξης.
Υπήρξαν κάποιες φορές σπασμωδικές πρωτοβουλίες όπως π.χ. συνέβη όταν το 1909 ο (πατριωτικός) Στρατιωτικός Σύνδεσμος έκανε το γνωστό κίνημα (Γουδή) έχοντας συμμάχους του τις Ενώσεις Συντεχνιών Αθηνών και Πειραιά με αίτημα τον αστικό εκσυγχρονισμό της χώρας. Σήμερα οι ισχυρές συντεχνίες, αντί για εκσυγχρονιστική πρωτοπορία που διαθέτει το πιο μορφωμένο δυναμικό, λειτουργούν ως τροχοπέδη αρνούμενες να αποποιηθούν τα πάσης φύσεως προνόμιά τους.
Προς το παρόν, ανατριχιάζουμε στη σκέψη να μην ήταν παρών, στην τελευταία σύνοδο στην οποία εγκρίθηκε η νέα δανειακή σύμβαση, μαζί με τον υπουργό Οικονομικών, ο έγκυρος και βαθύς γνώστης των πραγμάτων, Λουκάς Παπαδήμος. Είναι βέβαιο πως αν αντί αυτού ήταν κάποιος από τους συζητηθέντες ως πρωθυπουργήσιμους, ακόμη μια τραγωδία, αυτή της δραχμής των επιτηδείων, καραδοκούσε. Κι αυτό θα συνιστούσε ύβρι.
Διότι είναι ύβρις για μια κοινωνία να αφήνει τα κολεγιόπαιδα να παραμερίζουν το πιο ικανό και έμπειρο δυναμικό της χώρας και να την εκπροσωπούν αυτά σε κρίσιμες στιγμές της ιστορίας της καθοδηγούμενα μόνο(;) από τη ματαιοδοξία της κατάγωγής και παραδίδοντάς την στο χλευασμό φίλων και αντιπάλων ως διεθνή «μασκαρά» πριν αλλά και μετά τις Απόκριες.
Βέβαια η «ύβρις» μπορεί να ανήκει στο πεδίο της αρχαίας μεταφυσικής και ηθικής, αλλά δεν παύει να αντιστοιχεί και σε πολύ συγκεκριμένες πολιτικές εξελικτικές διεργασίες, όπως τις αναλύει η λογική, η πολιτική και η ιστορική σκέψη των Αθηναίων τραγικών που αν μη τι άλλο γνώριζαν σε βάθος την ανθρώπινη φύση. Και ως γνωστόν, την ύβρη, κατ’ αυτούς, ακολουθούν τελικώς η τιμωρία και η καταστροφή.
* τραγωδία: αρχαία ελληνική τραγωδία, τράγων ωδή, τραγούδι Χορού του οποίου τα μέλη είναι μεταμφιεσμένοι σε Σατύρους (τραγόμορφους δαίμονες)
* Ο Δημήτρης Νούλας είναι Χημικός
