Του Κων/νου Ι. Παπακωνσταντίνου
«Το δ’ αποθνήσκειν φεύγοντα πενίαν ή έρω-
τα ή τι λυπηρόν, ουκ ανδρείον αλλά δειλόν»
Αριστοτέλης
Τον τελευταίο καιρό, αναγγέλλονται συχνά στον Τύπο αυτοκτονίες. Φαινόμενο λυπηρό. Ανησυχητικό, αλλά και αποκαρδιωτικό. Ο αυτοχειριασμός είναι βέβαια σύνηθες φαινόμενο. Και φυσικά οφείλεται σε διάφορα αίτια.
Σήμερα οι δυνάμεις της θολούρας και του μηδενισμού αποδίδουν τις αυτοκτονίες, στην απόγνωση και την απελπισία. Η δυσπραγία και η φτώχεια, οδηγούν τον άνθρωπο να κόβει το νήμα της ζωής του. Αυτός σίγουρα είναι ένας παράγων του αυτοχειριασμού, αλλά δεν είναι ο μόνος. Τέτοιες και χειρότερες μέρες, πέρασε ο λαός μας πολλές φορές. Παράδειγμα η κατοχή. Πεινασμένοι, σκελετωμένοι, με ψυχές φοβισμένες, καθημερινά απέναντι στις εγκληματικές πράξεις των κατακτητών, κυκλοφορούσαν ερείπια στους δρόμους, τρεφόμενοι από σκουπίδια. Όμως δεν αυτοκτονούσαν. Η αξιοπρέπεια και η ελπίδα, τους κρατούσαν στη ζωή.
Κάθε φορά, που ακούω πώς κάποιος αυτοκτόνησε, σκέπτομε αν η πράξη του αυτή, ήταν ηρωισμός ή δειλία. Σίγουρα ήταν δειλία. Ο άνθρωπος που έχει σώες τις φρένες, που διαθέτει αντιστάσεις και διάθεση για μάχη και υπέρβαση του όποιου προβλήματος τον βασανίζει, μένει όρθιος, ανθίσταται, παλεύει και συνήθως νικά. Ο δειλός, όμως υπερβάλλει και διογκώνει τα προβλήματά του.
Δεν έχει κουράγιο ν’ αγωνισθεί. Διαταράσσεται ο συναισθηματικός του κόσμος. Ο ψυχισμός του στερείται κάθε ικμάδας και αδύναμος αυτοκτονεί. Τα αίτια είναι πολλά. Πέραν από τις παθολογικές καταστάσεις, που το άτομο δεν ενεργεί αυτοβούλως, ο Αριστοτέλης μας δίνει το στίγμα των αυτοκτονιών: «Η πενία, ο έρως ή λυπηρόν τι». Έτσι σήμερα όσο άπορος κι αν είναι κανείς, μπορεί να βρει ένα ζεστό πιάτο ακόμα και στα συσσίτια των Μητροπόλεων ή των Δήμων. Όσο χαμένος πάλι κι αν είναι κανείς από έναν αποτυχημένο έρωτα, είναι αμαρτία να θυσιάσει τη ζωή του στην Αφροδίτη.
Όσο για το «λυπηρόν τι» θυμάμαι τον καθηγητή μου, που έλεγε «Το γάρ πολύ της θλίψεως γεννά παραφροσύνη».
Έχει ο Θεός λύσεις για τα προβλήματά μας. Και για τούτο η Εκκλησία μας καταδικάζει την αυτοκτονία ισχυριζόμενη, και πολύ ορθά, πώς κανείς δεν μπορεί ν’ αφαιρέσει τη ζωή, που δόθηκε θεόθεν. Έχει όμως η Εκκλησία την υποχρέωση, να βοηθά τους επιρρεπείς σε αυτοχειριασμό. Να παρέχει σ’ αυτούς τα χρειώδη για την επιβίωση. Να συμπαραστέκεται στον απελπισμένο. Και να βοηθάει όσους βρίσκονται σε απόγνωση, ανοίγοντας ένα παράθυρο παραμυθίας και ελπίδας. Το ίδιο χρέος έχει και ο καθένας μας, για τον συνάνθρωπό του. Να μην λέμε «πάει αυτός τον πήρε από κάτω». Ένας λόγος συμπάθειας μπορεί ν’ αποβεί αποτρεπτικός σε μια αυτοκτονία.
Κατά τη γνώμη μου, οι αυτοκτονίες που γίνονται σήμερα οφείλονται σε δύο κυρίως αιτίες. Πρώτα στην έλλειψη ανθρωπιστικής θεώρησης της ζωής. Έφυγαν τα αντιστηρίγματα της αληθούς Παιδείας. Ο σύγχρονος Έλληνας δεν διδάσκεται το ανθρωπιστικό πνεύμα. Την αρετή, την συναντίληψη, το δίκαιο. Η Παιδεία μας δεν δημιουργεί κραταιούς χαρακτήρες. Η ιδιοτέλεια, η εγωπάθεια, το επίπλαστο, οδηγούν στο κενό της ψυχής. Έδαφος πρόσφορο για αυτοκτονικό άτομο.
Και δεύτερο το θρησκευτικό συναίσθημα, έγινε στόχαστρο των χαλασοχώρηδων. Αποδυναμώθηκε. Ο άνθρωπος έπαψε να πιστεύει στο Θεό, αλλά και σε Αρχές και Θεσμούς. Λείπει η πίστη, η ελπίδα, η αυτοθυσία. Όλα αυτά ανοίγουν τον δρόμο σε μειωμένες αντιστάσεις. Οι άνθρωποι συναγελάζονται. Δεν συναγωνίζονται.
Οι πρόγονοί μας, πρωτεργάτες της ανθρωπιστικής Παιδείας, είχαν εκπεφρασμένη γνώμη για την αυτοκτονία. Όλοι τους την κατεδίκαζαν ομόφωνα. Μια ματιά στη γραμματολογία των προγόνων μας, θα μας πείσει. Ο Πυθαγόρας θεωρούσε την αυτοκτονία, σαν πράξη εναντίον του Θείου Νόμου. Ο Φιλίστρατος λέει πως: «Ως ουχ όσιοι πυρί θάπτεσθαι οι εαυτούς αποκτείναντες». Δηλ. να μη θάπτονται όσοι αυτοκτονούν. Ο Σωκράτης συμπλέει με τις σημερινές απόψεις της Εκκλησίας μας. Ο άνθρωπος δεν έχει το δικαίωμα να παύει να ζει, δίχως την άδεια των θεών. Από κοινωνικής πλευράς, η αυτοκτονία έχει ανέκαθεν καταδικαστεί. Ο δε Πλάτων εις τους «Νόμους» του, προβλέπει ότι οι αυτόχειρες θα θάπτονται «κατά μόνας, μηδέ μεθ’ ενός ξυντάφου». Και ακόμα: «Ακλεείς, μήτε στήλας, μήτε ονόμασι δηλούντας τους τάφους».
Δηλ. άδοξοι και ασημάδευτοι, χωρίς καν όνομα στον τάφο τους. Τέλος ο Σόλων θέσπισε: «Εάν τις εαυτόν διαχρήσεται, την χείραν, την τούτο πράξασαν αποκόπτειν και χωρίς του σώματος θάπτειν».
Μόνο οι Στωικοί, θεωρούσαν την αυτοκτονία ως «Εύλογον εξαγωγήν του βίου». Αντέφασκον όμως, αφού η Στωικότης, είναι εγκαρτέρηση στις δύσκολες στιγμές της ζωής και όχι φυγή δειλίας από τη ζωή.
