* Του Κων. Ι. Παπακωνσταντίνου
Η εποχή που έζησε ο Κοσμάς ο Αιτωλός (1714-1779) ήταν κρίσιμη για το έθνος μας. Επικρατούσε αμάθεια, θρησκευτική και ηθική κατάπτωση, ο εξισλαμισμός, η καταπίεση του Ελληνισμού. Μπροστά στην κρίσιμη αυτή κατάσταση, ο Πατροκοσμάς δεν έμεινε αδιάφορος και ανενεργός. Υπήρξε για τον τόπο μας μεγάλη θρησκευτική, ηθική και εθνική φυσιογνωμία. Καταξιωμένος και διακεκριμένος, μέσα στο πάνθεον των εκλεκτών τέκνων της πατρίδας και της εκκλησίας.
Γεννήθηκε στο Μεγάλο Δέντρο της Αιτωλίας. Το όνομά του ήταν Κων/νος, αλλά το άλλαξε σε Κοσμάς. Ανυφαντής ήταν ο πατέρας του, αλλά τον βοήθησε πολύ. Τα πρώτα γράμματα καθώς και τον τρόπο ασκητικής ζωής και της ιεραποστολής, τα διδάχτηκε από τον Ιάκωβο, στο Μοναστήρι του Προδρόμου. Φοίτησε στη Μεγάλη Εκκλησιαστική Σχολή της Αθωνιάδας, με δάσκαλο τον πολύ Ευγένιο Βούλγαρη, έναν από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους του Διαφωτισμού, μαζί με τον Κοραή, τον Φαρμακίδη, τον Ψαλλίδα κ.ά.
Ο Πατροκοσμάς γύριζε από τόπο σε τόπο, εργαζόμενος σκληρά για την αφύπνιση του Γένους. Η διακήρυξή του ήταν: «Σχολεία και βιβλία». Η αμάθεια έλεγε, παράγει αγριότητα. Η μάθηση εξανθρωπίζει. Αυτή μας φέρνει κοντά στο Θεό. Και πού δεν πήγε. Οργωσε όλη την Ελλάδα. Η Μακεδονία, η Θράκη, η Ηπειρος, η Θεσσαλία, η Στερεά Ελλάδα ήταν οι τόποι που ο Πατροκοσμάς έσπειρε τον σπόρο της λευτεριάς. Πήρε τα μονοπάτια και τις ρούγες. Κάμπους και βουνά. Και με τους πύρινους λόγους του υπηρέτησε τα μεγάλα ιδανικά. Τον χαρακτήριζε ο χειμαρρώδης λόγος, μια εντυπωσιακή ευγλωττία, η απλή γλώσσα, η διορατικότητα και η προφητική του ικανότητα. Αυτός μίλησε πρώτος για το τηλέφωνο, το αεροπλάνο, την εξέλιξη του Πολιτισμού. Μιλούσε για τις μέρες που ζούσε, αλλά και για εκείνες που θα έρχονταν. Ψυχεγέρτης και εθνεγέρτης. Μπουρλότο των σκλαβωμένων ψυχών. Ακατάβλητος κήρυκας της λευτεριάς. Πύρινος προστάτης της Παιδείας. Μάρτυρας του Χριστού. Συχνά έλεγε: «Το Χριστό μου παρακαλώ να μ’ αξιώσει, να χύσω κι εγώ το αίμα μου για την αγάπη Του, καθώς το έχυσε κι εκείνος για την αγάπη μου».
Ο Πατροκοσμάς στην αποστολική του περιοδεία, τίμησε με την παρουσία του και τα δικά μας χωριά. Επισκέφτηκε τον Πυργετό και την τότε Πολίχνη της Ραψάνης. Τα βήματά του σκαρφάλωσαν ως εδώ το 1765. Ισχνός και λιπόσαρκος. Συντροφιά του η μαγκούρα του κι ένας σταυρός, που τον έμπηγε στο έδαφος, σε ανάμνηση του περάσματός του. Τούτο το σταυρό οι Ραψανιώτες τον μετουσίασαν σε ένα εκκλησάκι που κοσμεί το χωριό τους. Ο αδελφός του Χρύσανθος λόγιος και ιερομόναχος, δάσκαλος της Πατριαρχικής Σχολής Κωνσταντινουπόλεως, φτόντισε και του έδωσε αρκετά μαθήματα ρητορικής. Φοβερός ο ζήλος του για την πατρίδα. Τον διέκρινε η αγάπη και η συμπόνοια για τον πλησίον του. Στους άτεκνους έλεγε να κάνουν πολλά παιδιά. Στους πλούσιους να βοηθούν τους πένητες, στους μορφωμένους να διδάσκουν τους νέους. Με την ευγενή του δράση ευεργέτησε το Γένος. Κατόρθωσε να σταματήσει τον χείμαρρο του εξισλαμισμού. Με το παιδευτικό του έργο διέλυε το σκοτάδι της αμάθειας. Ιδρυσε τουλάχιστον 220 σχολεία στο πέρασμά του. Δίκαια λοιπόν χαρακτηρίζεται σαν εθναπόστολος και δάσκαλος του Γένους.
Οι προφητείες του Κοσμά ήταν το αγαπημένο ανάγνωσμα των Χριστιανών. Εδινε στις δουλωμένες και κουρασμένες ψυχές πίστη και ελπίδα. Θάρρος και τόλμη να παλέψουν για τη λευτεριά. Χιλιάδες ανθρώπων ακολούθησαν το κήρυγμά του με αφοσίωση και ακράδαντη πίστη. Και ο χρόνος τον δικαίωσε. Η ιστορία τον κατέταξε σαν πρωτεργάτη και διαπρύσιο κήρυκα της Επανάστασης του 1821.
Η εκκλησία μας τον ανακήρυξε μάρτυρα και άγιο και γιορτάζει τη μνήμη του στις 24 Αυγούστου, την ημέρα του μαρτυρίου του. Το τέλος του είναι γνωστό. Απαγχονίστηκε από τον Κουρτ Πασά και το κουφάρι του πετάχτηκε στον Αψο ποταμό, απ’ όπου και τον περισυνέλεξαν. Στο ανουσιούργημα τούτο συνέργησαν και οι Εβραίοι ξοδεύοντας μάλιστα πολλά χρήματα για να πετύχουν τον αφανισμό του, εξαιτίας του γεγονότος ότι ο Κοσμάς ήθελε να καταργηθεί το παζάρι της Κυριακής, αργίας των Χριστιανών που οργάνωναν οι Εβραίοι.
Οσοι βρίσκονται στην περιοχή ας ανεβούν στην όμορφη Ραψάνη να ανάψουν ένα κερί στο εκκλησάκι του και να πατήσουν τα άγια βήματά του.
