Τι αποκαλύπτει λίστα για την κατάσταση της ελευθεροτυπίας παγκοσμίως από τους Δημοσιογράφους χωρίς Σύνορα. Πόσο ελεύθερο εξακολουθεί να είναι το δημοσιογραφικό επάγγελμα; Ποιες χώρες εμποδίζουν την άσκησή του; Υπό ποιες συνθήκες δουλεύουν οι δημοσιογράφοι; Τι αναφέρεται συγκεκριμένα για την Ελλάδα
Του Φίλιππου Ζάχαρη (phil.zaharis@gmail.com)
Σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζει διεθνώς η άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος και κατ΄επέκταση η ενημέρωση των πολιτών για τα τεκταινόμενα στη χώρα τους. Οι δημοσιογράφοι, όπως θα δούμε και παρακάτω από τα στοιχεία, εξακολουθούν να εκβιάζονται, να υφίστανται απειλές, να ξυλοκοπούνται και να δολοφονούνται. Σε λίστα αναφορικά με την κατάσταση της ελευθεροτυπίας που έδωσαν στη δημοσιότητα οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα, μπορεί να δει κανείς πολλές χώρες να αλλάζουν θέση στην κατάταξη λόγω των αυστηρών νομοθεσιών που εμποδίζουν την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, άλλες όπως η Κίνα να προηγούνται σε ό,τι αφορά τις φυλακίσεις δημοσιογράφων και bloggers αλλά και άλλες που δεν κάνουν απολύτως τίποτε για να αλλάξουν τα δεδομένα προστασίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Τα στοιχεία είναι άκρως αποκαλυπτικά και αποδεικνύουν ότι το να είναι κανείς δημοσιογράφος στη σημερινή εποχή δεν καλύπτεται από πουθενά, ούτε του παρέχεται κάποια στοιχειώδη ασφάλεια. Και φαίνεται αυτό, από τη δημοσιογραφική δουλειά ακόμη και στην Ευρώπη, όπως θα δούμε παρακάτω, όπου η υποτιθέμενη ελευθεροτυπία έχει χαθεί προ πολλού. Το πόσο στενά λοιπόν συνδέεται η δημοκρατία και η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, το δείχνει η 10η κατά σειρά κατάταξη της ελευθεροτυπίας διεθνώς που δημοσίευσαν πρόσφατα οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα. Ο κατάλογος αντικατοπτρίζει τα ταραχώδη γεγονότα του παρελθόντος έτους, που άλλαξαν την εσωτερική πολιτική των επιμέρους κρατών. Η λίστα συγκρίνει την κατάσταση των μέσων ενημέρωσης σε 179 χώρες και περιοχές από την 1 Δεκεμβρίου 2010 - 30 Νοεμβρίου 2011. Οι δημοσιογράφοι μετέδωσαν για άλλη μια φορά σε όλο τον κόσμο τις ταραχές και τις εξεγέρσεις, την ίδια στιγμή που τα αυταρχικά καθεστώτα αντιδρούσαν με συστηματική βία. Αυτό από μόνο του λέει πολλά, καθώς η άμυνα των καθεστώτων αυτών στράφηκε εξ ολοκλήρου κατά των δημοσιογράφων που μετέδιδαν τα τεκταινόμενα αποσπασματικά και υπό το καθεστώς λογοκρισίας, υπό τον φόβο των κάθε λογής απειλών σε βάρος τους. Σε πολλές χώρες το 2011, πολύ μεγαλύτερος αριθμός δημοσιογράφων απ΄ ό,τι στο παρελθόν, συνελήφθησαν, απήχθησαν ή ξυλοκοπήθηκαν. Για τα ολοκληρωτικά και αυταρχικά καθεστώτα, ο έλεγχος των μέσων ενημέρωσης ήταν πολύ απλά θέμα επιβίωσης. Στο επίκεντρο της βίας το 2011 ήταν κυρίως οι οδομαχίες στις αραβικές χώρες. Εκεί, οι bloggers αλλά και οι πολίτες - δημοσιογράφοι αποτέλεσαν στόχο για τις διωκτικές αρχές. Οι πολίτες αυτοί συμπλήρωναν με τη δράση τους τα ειδησεογραφικά κενά, καθώς τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης λογοκρίνονταν και οι ξένοι δημοσιογράφοι δεν γίνονταν δεκτοί. Η αραβική άνοιξη μεταδόθηκε μόνο μετά τις ηρωικές προσπάθειες των bloggers αλλά και όλων των πολιτών που χρησιμοποίησαν με τον καλύτερο τρόπο τα social media. H λίστα των δημοσιογράφων χωρίς σύνορα δείχνει για άλλη μια φορά ότι σε πολλές χώρες η κουλτούρα της βίας κατά των μέσων ενημέρωσης έχει βαθιές ρίζες. Εφόσον οι υπεύθυνοι δεν οδηγούνται στη Δικαιοσύνη, η κατάσταση δεν προβλέπεται να αλλάζει. Και αυτή η κατάσταση συνεχίζεται μέχρι σήμερα εν έτει 2012 χωρίς θεαματικές αλλαγές. Σε χώρες όπως το Μεξικό, η Ονδούρα και το Πακιστάν, εκεί όπου πέρυσι έχασαν τη ζωή τους για δεύτερη συνεχή χρονιά, η πλειοψηφία των δημοσιογράφων σε όλο τον κόσμο, η ατιμωρησία συνεχίζεται. Στη Σομαλία, η κατάσταση εδώ και 20 χρόνια εμφυλίου πολέμου είναι εξαιρετικά δύσκολη για τους δημοσιογράφους. Επίσης, στο Ιράν οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι διώκονται εδώ και πολλά χρόνια. Το ενδιαφέρον στοιχείο της συγκριτικής λίστας των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα εστιάζεται στην Ευρώπη των αντιθέσεων αναφορικά με την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Έτσι, ενώ η Φινλανδία, η Νορβηγία και οι Κάτω Χώρες καταλαμβάνουν κορυφαίες θέσεις για πολλά χρόνια σε αυτή την κατάταξη, παρέχοντας ασφάλεια και σχετικά μεγάλη ελευθερία στους δημοσιογράφους, στον αντίποδα βρίσκονται χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα, όπου πέραν των θέσεων που απώλεσαν στη λίστα της ελευθεροτυπίας δεν φαίνονται και τόσο δημοκρατικές για το δημοσιογραφικό επάγγελμα. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι στη χώρα μας, δημοσιογραφικές έρευνες πετιούνται στην κυριολεξία στον κάλαθο των αχρήστων επειδή πολύ απλά θίγουν μεγαλοεταιρίες και πολυεθνικές. Και το κόλπο εδώ το έχουν βρει με άλλο τρόπο: αντί να διώξουν ποινικά οι εταιρίες τους δημοσιογράφους, πολύ απλά τους δωροδοκούν για να γράφουν υπέρ τους. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα, αναφέρουν συγκεκριμένα ότι στην Ελλάδα, τα μέσα ενημέρωσης κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών κατά της οικονομικής κρίσης εργάστηκαν εν μέρει υπό συνθήκες πολεμικές. Αυτό πως να μην το επισημάνει κανείς, σε μια χώρα όπου η αστυνομική βία στράφηκε πολλές φορές κατά των δημοσιογράφων και των φωτορεπόρτερ; Έχουμε το πρόσφατο παράδειγμα λίγους μήνες πριν με την άσκηση απίστευτης βίας κατά συναδέλφων δημοσιογράφων. Ας δούμε όμως και τα υπόλοιπα καταγεγραμμένα στοιχεία της λίστας των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα. Οι Βούλγαροι δημοσιογράφοι, που ερευνούν σχετικά με τη διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα έχουν απειληθεί και δεχθεί επανειλημμένως επιθέσεις. Και να σκεφθεί κανείς ότι γειτονεύουμε και κατ΄επέκταση αποκτούμε και εμείς «κακές συνήθειες». Η Γερμανία συνεχίζει να έχει κεντρική θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με αρκετές πάντως δυσκολίες στην πρόσβαση σε κυβερνητικές πληροφορίες και την προστασία των πηγών και των πληροφοριοδοτών. Στην Ουγγαρία επίσης, τα ΜΜΕ αντιμετωπίζουν προβλήματα λόγω των πρόσφατων μέτρων που ψήφισε η κυβέρνηση. Στην Τουρκία, τέλος, πολλοί δημοσιογράφοι έπεσαν θύματα εκφοβισμού μετά από παρακολούθηση και συλλήψεις, με το πρόσχημα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Λευκορωσία και Αζερμπαϊτζάν κατέλαβαν τις πιο χαμηλές θέσεις στην Ευρώπη. Τι διαπιστώνουμε μετά από όλα αυτά τα στοιχεία; Ότι το δημοσιογραφικό επάγγελμα εξακολουθεί να ενοχλεί πολλούς. Είτε πρόκειται για κάλυψη εξεγέρσεων, είτε για διαφθορά, είτε για διαμαρτυρίες, τα επίσημα κράτη - αλλού λιγότερο αλλού περισσότερο - προσπαθούν με κάθε τρόπο να ποδηγετήσουν την ενημέρωση. Άλλοτε με εκβιασμούς και απαγωγές και άλλοτε με δολοφονίες και ξυλοδαρμούς, επιδιώκεται η απόκρυψη της αλήθειας, με κάθε τίμημα και κόστος. Η αρχή έγινε στην Κίνα, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Ακολουθούν κατά πόδας το Μεξικό, οι πρώην Ανατολικές αλλά και οι Αραβικές χώρες. Τι θα γίνει στη συνέχεια με την πληροφόρηση; Ουδείς γνωρίζει με σιγουριά. Ίσως το μόνο σίγουρο είναι ότι το να πληροφορεί κανείς, θα πρέπει να συνοδεύεται κάθε φορά και από τα κάθε λογής εχέγγυα. Γιατί το να διαβάζει κανείς την καθημερινότητα, δεν σημαίνει ότι γνωρίζει και τον τρόπο που κατασκευάζονται ή αποκρύβονται οι ειδήσεις. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν πιστεύει ότι η αλήθεια κρύβεται πίσω από τους παχυλούς τίτλους πολλών ύποπτων για συναλλαγή και διαπλοκή με την εξουσία ΜΜΕ. Ανεξαρτήτως χώρας και τοποθεσίας.
