* Από τον Γρηγόρη Βέλκο
Πρόσφατα η περιοχή μας είχε την επέτειο της Επανάστασης στον Όλυμπο και στη Μακεδονία, που κηρύχτηκε στις 19 Φεβρουαρίου 1878. Έχουμε ιερό καθήκον σαν Έλληνες να θυμόμαστε τη θρυλική αυτή Επανάσταση, που έγινε με τόσο αυθορμητισμό, ενθουσιασμό, με τόσο θερμά πατριωτικά αισθήματα και μεγάλα όνειρα απελευθέρωσης του Αλύτρωτου Ελληνισμού και σφραγίστηκε άδοξα με το αίμα χιλιάδων νεκρών αγωνιστών -επαναστατών, αλλά προπάντων αθώων γυναικόπαιδων, που έπεσαν θύματα της εκδικητικής μανίας και της αγριότητας των Τούρκων.
Δυστυχώς όμως την επανάσταση αυτή εύκολα και πολύ συχνά τη λησμονούμε. Δεν θα επεκταθούμε σε άλλες σκέψεις, κρίσεις και σχόλια για την επανάσταση αυτή. Για να τιμήσουμε (έστω και ελάχιστα) το ηρωικό εκείνο εγχείρημα του 1878, θα αφήσουμε να μιλήσουν οι παρακάτω δυο επιστολές των Ελλήνων πρωτεργατών της εξέγερσης με επικεφαλής τον περίφημο Κοσμά Δουμπιώτη και τρία από τα πάμπολλα τραγικά γεγονότα, που ήταν αποτέλεσμα της εξέγερσης. Όλα είναι δημοσιευμένα στον Τύπο της εποχής. Οι μεν επιστολές είναι δημοσιευμένες στην εφημερίδα που έθρεψε τον ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης, τον πασίγνωστο ΝΕΟΛΟΓΟ, στο υπ' αριθμό 2.726 φύλλο της 23ης/7 Μαρτίου του 1878, τα δε τραγικά περιστατικά (σφαγές και γενοκτονίες των Τούρκων) στις εφημερίδες ΕΘΝΙΚΗ ΦΩΝΗ και ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ. Η πρώτη επιστολή γράφει:
«Την 15/27 Φεβρουαρίου απέβημεν εις την παραλίαν του Λιτοχωρίου μεταξύ Πλαταμώνος και Αγίου Θεοδώρου, διαπλεύσαντες όλως ανενόχλητοι. Η θαλάσσια αυτή εκδρομή υπήρξε, κατ' εμέ κριτήν, κατόρθωμα ουκ ευκαταφρόνητον εντός κόλπου εχθρικού γενομένη και εις δύο ωρών απόστασιν από της Θεσσαλονίκης. Επί της ακτής εκείνης περιεμένομεν όλοι επί ποδός την ηώ, έχοντες έμπροσθεν ημών τον πολυκάρηνον Όλυμπον. Διαρκούσης έτι της νυχτός, ήλθον προς ημάς τινές χωρικοί, οι οποίοι μας οδήγησαν να συλλάβομεν τας επιτόπιους αρχάς, οίον τον υγειονόμον, τον τελώνην, δύο γκέγκηδες, δύο Αγάδες του Λιτοχωρίου και άλλον τινά. Ουδείς εξέφρασεν καν την ιδέαν να κακοποιήσωμεν τους αιχμαλωτισθέντας. Ομοθυμαδόν άπαντες εξέφρασαν διαθέσεις δεικνύουσας ότι επικρατεί το αίσθημα της φιλανθρωπίας και ο σεβασμός προς τας αρχάς του πολέμου, άλλως τε σύμφωνος προς τας διαθέσεις ταύτας υπήρξε και η διαταγή του αρχηγού. Ευθύς ως εγένετο ημέρα πρώτη, ήλθον προς ημάς πολύ πλειότεροι χωρικοί μετά ημιόνων και ήρξατο η μεταφορά των όπλων και πολεμοφοδίων μας εις Σκάλαν, θέσιν κειμένην βορειότερον του Λιτοχωρίου και απέχουσαν απ' αυτού 20 λεπτά της ώρας, καθιερωμένην δε εις την μονήν του Αγίου Διονυσίου, του οποίου υπάρχει μετόχιον αυτόθι.
Η μεταφορά αυτή διήρκησε μέχρι της 5 μ.μ. ότε άπαντες οι εθελονταί εκινήσαμεν προς το Λιτόχωρον. Οι κάτοικοι του χωρίου τούτου, αριθμούντος περί τας 500 οικίας, μας υπεδέχθησαν, έλαβον 300 όπλα, μετεκόμισαν τας οικογενείας αυτών εις την μονήν Αγίου Διονυσίου κειμένην εντός των κόλπων, ούτως ειπείν, του Ολύμπου και εκηρύχθησαν επαναστάται. Ημείς δε εστείλαμεν προσκλητηρίους επιστολάς εις πάντα τα πέριξ χωρία και προσέδραμον τω όντι εκ των χωρίων όπως λάβωσιν όπλα, δια τούτο δύο χιλιάδες καραβίνες εξαντλήθησαν εντός τεσσάρων ημερών. Εκ Ραψάνης μας εζήτησαν 200 όπλα, απειλούνται δε εξ εισβολής Τούρκων εκ Λαρίσης . Εν Κολυνδρώ, δια να αναφέρωμεν την άλλην άκρον του Ολύμπου, χθες ανυψώθη επισήμως η σημαία της επαναστάσεως, μας εζήτησαν δε όπλα. Εις Βελβεντόν μας ζητούσι 500 όπλα, επίσης δε και εις Βλαχολείβαδον.
Εν Λιτοχώρω λοιπόν, από μιας εβδομάδος είναι εστημένον το αρχηγείον μας . Η θέσις του χωρίου είναι αρκούντος οχυρά αλλά δεν ελείψαμεν και ημείς να εγείρωμεν τα περίφημα ταμπούρια. Ενταύθα συνεκαλέσαμεν και είδος τι εθνικής συνελεύσεως, ήτις εξελέξατο προσωρινήν κυβέρνησην, ήτις κυβέρνησις εξέδοτο διακήρυξιν προς τας κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων, σταλείσαν εις τους εν Θεσσαλονίκης προξένους. Χθες δε συνετάχθη και ετέρα διακήρυξις προς τους Μακεδόνας. Την τρίτην ημέραν της αποβάσεώς μας εστείλαμεν 25 άνδρας εκ των ημετέρων και 30 περίπου χωρικούς εις Πλαταμώνα υπό τον κ. Μιλτιάδην Αποστολίδην, πρώην αντεισαγγελέα και τον κ. Τζίμαν. Εντός του φρουρίου υπήρχαν 10 στρατιώται και 15 άνδρες κάτοικοι μετά των οικογενειών αυτών. Μετά πολλάς διαπραγματεύσεις το φρούριον παρεδόθει, όπερ οφείλεται κυρίως εις την επιτηδειότητα του κ. Αποστολίδου. Ευρέθησαν εντός του φρουρίου δύο βαρέα πυροβόλα, 400 οβούζια και και τινά μικρά βαρέλια πυρίτιδος κανονιού. Τα κανόνια εκαρφώθησαν, διότι εθεωρήθησαν αδύνατα προς μετακόμισιν, το δε λοιπόν υλικόν μετά των αιχμαλώτων ήλθεν ενταύθα. Μετά τούτο ο κ. Αποστολίδης διηυθύνθη επί κεφαλής των ανδρών του αυξηθέντων εις 50, εις διάφορα χωρία της περιοχής ταύτης ημείς δε ενταύθα, αύριον Παρασκευήν θα κινήσωμεν πάντες».
Μιας άλλης επιστολής του αρχηγού της εξεγέρσεως Διουμπιώτη, με ίδια ημερομηνία, θα δώσουμε μόνο το τέλος. Απευθύνεται προς τους Προκρίτους της κοινότητος Κατερίνης και τους τονίζει:
« Σας προτρέπομεν να έχητε εμπιστοσύνη προς ημάς διότι ημείς και εν ειρήνη και εν πολεμώ θα οδηγούμεθα από τας μεγάλας αρχάς της φιλοπατρίας και φιλανθρωπίας. Ταύτα δύνασθε να ανακοινώσητε και προς τους συμπατριωτάς σας Οθωμανούς, ίνα φροντίσητε από κοινού να εξασφαλίσητε την τάξιν και την δικαιοσύνην» .
Εν Λιτοχώρω τη 18 Φεβρουαρίου 1878,
ο αρχηγός (Τ.Σ.) Κ.Ε. ΔΟΥΜΠΙΩΤΗΣ
(Αρχηγείον Μακεδονίας)
Αυτά τα παρουσίασε ο ΝΕΟΛΟΓΟΣ στη Βασιλεύουσα, κάτω από τα μάτια του Σουλτάνου. Τα διαλέξαμε για να δούμε τη στάση και τη συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντι στους Τούρκους, που για 500 περίπου χρόνια τους υποχρέωναν να ζουν κάτω από τις πιο απάνθρωπες συνθήκες σκλαβιάς και τυραννίας. Παρόλο το δικαιολογημένο μίσος, οι επαναστάτες δεν εκφράζουν ιδέαν κακοποιήσεως αιχμαλώτων, δεν τολμούν ούτε καν να το διανοηθούν και υπόσχονται «φιλανθρωπίαν και σεβασμόν εις τας αρχάς του πολέμου». Αυτές είναι οι αρχές από τις οποίες εμφορείται ο Ελληνισμός και έτσι εμφανίστηκε πάντοτε στην μακραίωνη πορεία της Ιστορίας του. Βέβαια γνωρίζουμε το δύστυχο τέλος της Επαναστάσεως του 1878 και ξέρουμε πως το πανένδοξο Λιτόχωρο καταστράφηκε από τη μανία των Τούρκων μα ήταν η αρχή που οδήγησε στην απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881, ένας σπινθήρας που έγινε η πυρκαγιά λίγο πιο πέρα στα 1904 και που φλόγιασε στη μεγάλη προέλαση του 1912-13 και έδωσε την ελευθερία στη Μακεδονία.
Στη συνέχεια ας δούμε τον τρόπο αντίδρασης των Τούρκων:
«... Φοβερά και ανεκδιήγητα διεπράχθησαν υπό των Τούρκων κακουργήματα εν τοις χωρίοις του Ολύμπου Ραψάνη, Κάρυα και Λιτοχώρω, άπερ εντελώς κατέστρεψαν, κατασφάξαντες τας γυναίκας, τους γέροντας και τα παιδία. Όσα των αθλίων γυναικόπαιδων ηδυνήθησαν να διαφύγωσι την μάχαιραν των δημίων απεσύρθησαν εις τα όρη, απειλούμενα ν' αποθάνωσιν εκ της πείνης και του ψύχους...».
( ΕΘΝΙΚΗ ΦΩΝΗ 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 1878, ΣΕΛ. 3-4 )
« ΣΟΥΡΠΗ, 3 ΦΕΒΡ.ώρα 3 μ.μ.
«Μετά την μάχην περί τον Πλάτανον και την κατάληψιν τούτου υπό των
επαναστατών, οι Γκέκιδες φεύγοντες προέβησαν εις λεηλασίας και σφαγάς
κατά των χριστιανών. Μεταξύ των σφαγέντων γνωστοί εισίν οι προύχοντες
Γεώργιος Τζώρτζης, ιατρός μαθ' απάσης της οικογενείας του, Μητρός
Μαρκοτζάς και Κ. Τσώτος. Πάντα χριστιανόν ον συνήντων φεύγοντες
κατέσφαζον...».
(ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ 4 ΦΕΒ. 1878, σ. 3)
Εγκλήματα Τούρκων εν Θεσσαλία
Εις τον «Φάρον της Όθρυος» γράφουσι εκ Δομοκού τη 8 Φεβρουαρίου τα επόμενα: «Προ μιας εβδομάδος σας έγραφον ότι ανεμένετο ενταύθα ο αρχηγός της Θεσσαλίας Μουχλή πασσάς μετά τεσσάρων ταγμάτων τακτικού στρατού. Πράγματι ο ρηθείς πασσάς αφίκετο την παρελθούσαν Τετάρτην προς το εσπέρας, αλλ' αντί των τεσσάρων ταγμάτων εκόμισε 550 Ζεϊμπέκους, δύο ορειβατικά πυροβόλα Κρούπ και εν τάγμα τακτικού στρατού εκ 450 ανδρών. Κατά την αναχώρησίν του το παρελθόν Σάββατον, τους Ζεϊμπέκους και τα δύο πυροβόλα παρέλαβε μαθ' εαυτού, το δε τάγμα αφήκεν ενταύθα. Τί δεν έπραξαν οι βάνδαλοι Ζεϊμπέκαι κατά το μικρόν αυτό διάστημα της ενταύθα διαμονής των ! Καταστήματα ήνοιξαν δια της βίας, καταστηματάρχας έδειραν, και τα πλείστα πράγματα των καταστημάτων διηρπάγησαν, φόβος δε και τρόμος κατέλαβε τους πάντας, καθώς αδιακρίτως παρθένοι εβιάσθησαν μέχρις αναπηρίας. Ενώ δε διέτριβεν ο πασσάς ενταύθα, σώμα εξ 150 Αλβανών και υπό την αρχηγίαν του υιού του Αμπάζ Λαλιώτου, επέπεσαν εις τα χωρία Τζάμπα και Τζουφλάρι, απέχοντα εντεύθεν μία και ημίσειαν ώραν, αφήρεσαν δε από τους χριστιανούς και τον τελευταίον οβολόν, βασανίσαντες αυτούς δια ζέοντος ελαίου και ραβδισμών, τας δε γυναίκας εβίασαν κτηνωδώς. Τούτο πληροφορηθείς ο πασσάς, διέταξε το ρηθέν σώμα να μεταφερθή ενταύθα, και προς τιμωρίαν του να περιορισθη εντός του φρουρίου. Προς το εσπέρας δε του παρελθόντος Σαββάτου μετέφεραν του Αλβανούς ενταύθα, αλλ' ουδείς περιορισμός έλαβε χωράν. Απεναντίας και ούτοι διέπραξαν μέχρι της προχθές Δευτέρας, καθ' ην κατ' ανωτέραν διαταγήν ανεχώρησαν δια Λάρισαν, διέπραξαν, λέγω, τα αίσχυστα. Όσα δηλαδή αφήκαν οι Ζεΐμπέκοι, τα εμάζευσαν ούτοι. Αγγαρείαι και διαρπαγαί των χωρίων, των προς βορράν του Δομοκού. Κατά συνέπειαν λυπηρά και σπαραξικάρδιος η θέσις των δυστυχών χωρικών».
( ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ, Πέμπτη 16 Φεβρουαρίου 1878, σελ. 2)
* Ο Γρηγόρης Βέλκος είναι ιστορικός- συγγραφέας
