Του Κώστα Γιαννούλα
Το ρεβίθι, για όσους δεν γνωρίζουν, είναι δημητριακός καρπός, που τρώγεται νωπός αλλά και μαγειρεμένος, όταν ωριμάσει, και αποτελεί την πρώτη ύλη για παραγωγή στραγαλιών αλλά και αλεύρου. Κάποτε, μάλιστα, και συγκεκριμένα στα χρόνια που αναφέρομαι, χρησιμοποιούνταν και για παραγωγή καφέ, αφού ο εισαγόμενος ήταν ακριβός για τα βαλάντια των μικρομεσαίων αγροτών της υπαίθρου.
Τα γνωρίζω όλα αυτά όχι μόνο εγκυκλοπαιδικά αλλά και βιωματικά, μια που η οικογένεια του πατέρα μου, για να εξασφαλίσει κάποτε τον άρτο τον επιούσιο, καλλιεργούσε εκτός των άλλων και λίγα στρέμματα για παραγωγή ρεβιθιού. Ως εκ τούτου είμαι σε θέση να γνωρίζω από πρώτο χέρι τα της καλλιέργειας και της χρήσης του, μια που βάζαμε τότε και τα παιδιά το χεράκι μας στην όλη διαδικασία παραγωγής του σε μια εποχή, που λέγαμε ακόμα το «ψωμί ψωμάκι».
Αν και πέρασε από τότε μισός και πλέον αιώνας είναι ακόμη ζωντανή στο στόμα η αίσθηση της νοστιμιάς του νωπού ρεβιθιού ανακατεμένη με μια δόση υπόξινης αλμύρας, που διέθεταν τα θηκάρια και τα φύλλα ρεβιθιάς. Δεν έλειπαν, μάλιστα, τα παράπονα προς τον πατέρα, όταν αυτός ξερίζωνε και έφερνε στο σπίτι τις πράσινες ρεβιθιές με το δελτίο, γιατί είμασταν ικανοί να φάμε νωπή τη μισή σοδειά, γεγονός που τον ανησυχούσε και γι’ αυτό έπαιρνε τα μέτρα του.
Όσο νόστιμο, όμως, ήταν το ρεβίθι νωπό, αλλά τόσο επώδυνη ήταν η διαδικασία καλλιέργειας, συγκομιδής και αλωνίσματός του, όταν αυτό ωρίμαζε. Η καλλιέργεια ήταν, βέβαια, δουλειά αποκλειστική του αρχηγού της οικογένειας. Μετά την ωρίμανση, όμως, όλη η οικογένεια νωρίς το πρωί, που έχει υγρασία, πηγαίναμε και ξεριζώναμε μία-μία τις ρεβιθιές και δημιουργούσαμε μεγάλες αγκαλιές τοποθετώντας τις μισές σε διαφορετική κατεύθυνση απ’ τις άλλες, για να μεταφέρονται ευκολότερα. Τις αφήναμε στο χωράφι τόσες μέρες, όσες ήταν αρκετές, για να στεγνώσουν καλά αυτές και ο καρπός τους.
Κατόπιν οι αγκαλιές-δέματα μεταφέρονταν με τα ζώα σε συγκεκριμένο χώρο, που είχε προδιαγραφές αλωνιού, ήτοι ευάερο και με επίπεδο και σκληρό έδαφος, και εκεί απλώνονταν το σύνολο της συγκομιδής.
Στη συνέχεια αναλάμβαναν οι οπλές των αλόγων να τσακίσουν τα ξεραμένα κλωνάρια της ρεβιθιάς καθώς και τα θηκάρια, στα οποία ήταν κρυμμένα τα ρεβίθια. Πιο συγκεκριμένα ο πατέρας, με δεμένα δύο ζωντανά το ένα πλάι στο άλλο και αυτός στη μέση του αλωνιού τα ανάγκαζε να περπατούν αρχικά γύρω-γύρω απ’ το αλώνι και στη συνέχεια, όταν ο σωρός χαμήλωνε, να τρέχουν γύρω απ’ αυτό.
Όταν κάποια στιγμή συνθλίβονταν το προσφερόμενο υλικό, τα άλογα ξεκουράζονταν και αναλάμβαναν δουλειά οι γονείς και τα παιδιά. Αρχικά γινόταν μια πρώτη προσπάθεια να ξεχωρίσουν με τα χέρια τα τσακισμένα κλωνάρια απ’ τα θηκάρια ή τα γυμνά ρεβίθια τινάζοντας ελαφρά το μίγμα.
Στη συνέχεια τα άλογα ποδοπατούσαν και πάλι ό,τι απέμεινε και κατόπιν ενεργοποιούνταν η δογάνη. Ήταν αυτή μια φαρδιά και χονδρή σανίδα σε σχήμα τραπεζιού, που στο κάτω μέρος της ήταν φυτεμένες μικρές σκληρές πέτρες, που ξεχώριζαν ελαφρά. Αυτή ζεύανε στα άλογα, ανέβαινε πάνω σ’ αυτή ο πατέρας, τοποθετούσε για αντίβαρο πέτρες ή και παιδιά, τα οποία μάλιστα ξετρελαινόμασταν με τέτοιου είδους καβαλαρία, υποκατάστατο παιχνιδιού και διασκέδασης.
Όταν κάποια στιγμή τα μίγματα συνθλίβονταν κυριολεκτικά, τότε αυτό μαζεύονταν σωρός και περίμενε ο πατέρας, πότε θα φυσήξει, για να βοηθήσει ο αέρας να διαχωριστεί το ρεβίθι, που ήταν βαρύ, απ’ τα κότσαλα, που ήταν πολύ ελαφρά.
Με το πρώτο φύσημα τα καρπολόγια, (πλατιά ξύλινα φτιάρια) «έπαιρναν» φωτιά, καθώς με γρήγορες κινήσεις ρίχνονταν φτυαριές προς τα πάνω, προκειμένου ο αέρας να κάνει τη δουλειά του.
Δυσκόλευε την όλη κατάσταση ακόμη περισσότερο κάποιες φορές είτε η άπνοια είτε το ξαφνικό καλοκαιρινό μπουρίνι, οπότε στη μεν πρώτη περίπτωση δεν είχες άλλη επιλογή απ’ το να περιμένεις μέχρι να φυσήξει, ενώ στη δεύτερη έτρεχες και δεν προλάβαινες να προστατέψεις και να γλιτώσεις το βιός σου.
Παρά τις δυσκολίες, ωστόσο, και τους κινδύνους αλλά και την υπερβολική κούραση, κάθε φορά που το ρεβίθι έμπαινε στα τσουβάλια και μεταφέρονταν στην αποθήκη, δεν έβγαινε μόνο αναστεναγμός ανακούφισης απ’ όλους μας αλλά και ένα χαμόγελο αισιοδοξίας άνθιζε στα χείλη μας, αφού κατ’ αυτόν τον τρόπο θα συμπληρώνονταν το εισόδημά μας και, αν μη τι άλλο, θα ήμασταν σε θέση να βγάλουμε και τον επόμενο χειμώνα.
Υ.Γ. Αυτά και άλλα γράφονται σε περίοδο κρίσης, για να θυμούνται οι παλιοί και να αντλούν αισιοδοξία, αλλά και να τα μαθαίνουν και ορισμένοι νεότεροι, για να εκτιμούν και να σέβονται περισσότερο τους παλιότερους.
