Από τον Δημήτρη Νούλα
Το εξαιρετικά περίπλοκο πείραμα εντοπισμού του υποατομικού σωματιδίου (μποζονίου) Χίγκς που πραγματοποίησε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN), αποτελεί μια από τις κορυφαίες στιγμές στην προσπάθεια του ανθρώπου να διευρύνει τα όρια της γνώσης του αλλά και της αυτογνωσίας του ίσως.
Οι επιστημονικές ανακαλύψεις από την αρχαιότητα ακόμη συνδέονται με οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές οι οποίες, όταν οι συνθήκες ωριμάζουν, αλλάζουν τον ρου της ιστορίας του ανθρώπου. Στην ουσία συνιστούν το σημαντικότερο πιστοποιητικό της διαφοράς μας από τα άλλα έμβια όντα καθώς μας δίνουν τη δύναμη να τροποποιούμε, σε ευρεία κλίμακα, το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε και αναπτυσσόμαστε.
Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η τυχαία ανακάλυψη του χαλκού από περιπλανώμενους κυνηγούς στο τέλος της λίθινης εποχής. Στην προσπάθειά τους να ζεσταθούν άναψαν μια μεγάλη φωτιά που φούντωσε και για να τη σβήσουν έριξαν πάνω της χώμα που έτυχε να περιέχει οξείδιο του χαλκού (CuO). Το αναμμένο κάρβουνο «έκλεψε» το οξυγόνο από τον χαλκό, αυτός έμεινε μόνος του και λιωμένος από την υψηλή θερμοκρασία άρχισε να ρέει στα γύρω αυλάκια όπου κρυώνοντας στερεοποιήθηκε. Το επόμενο πρωί οι κυνηγοί παρατήρησαν ότι το στερεό μέταλλο είχε πάρει το σχήμα των αυλακιών, δηλαδή ήταν μυτερό και κοφτερό.
O χαλκός (και ο σίδηρος αργότερα) άλλαξε τη ζωή των ανθρώπων καθώς τους έδωσε τη δυνατότητα να κατασκευάζουν γεωργικά εργαλεία για να καλλιεργούν τη γη και να παράγουν τα απαραίτητα προς το ζην μένοντας σε μόνιμους οικισμούς. Ταυτόχρονα έφτιαξαν και όπλα με τα οποία προστάτευαν την οργανωμένη τους ζωή και τον πλούτο τους ή λεηλατούσαν τις περιουσίες και τις ζωές άλλων. Με αυτό τον τρόπο το ανθρώπινο είδος βελτίωσε τις δημιουργικές αλλά και τις καταστροφικές του ικανότητες και για μια μακρά περίοδο, που έλαβε το όνομά της από τα δύο αυτά μέταλλα, παρήγαγε πολιτισμό που άφησε σημαντικά στοιχεία στις επόμενες γενιές.
Με την ανακάλυψη της γραφής υπήρξε ένα ακόμη άλμα στην ανθρώπινη δημιουργικότητα καθώς κάθε επίτευγμα της σκέψης και της πράξης μπορούσε να μεταδοθεί με ακρίβεια στις επόμενες γενιές οι οποίες το προχωρούσαν παραπέρα. Έτσι οι Αιγύπτιοι, οι Ασσύριοι, οι Φοίνικες και κυρίως οι Έλληνες καλλιέργησαν τις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα και έθεσαν θεμελιώδη ερωτήματα για την προέλευση του κόσμου.
Ο προσωκρατικός φιλόσοφος Ηράκλειτος με τη δύναμη της παρατήρησης και της σκέψης μόνο, άρχισε να ερευνά τον μακρόκοσμο (σύμπαν) και να αναρωτιέται για τη δημιουργία του [ο κόσμος για τον Ηράκλειτο δεν είναι αποτέλεσμα δημιουργίας ή γένεσης, αλλά προϋπάρχει προαιώνια και περιγράφεται ως ζωντανή φωτιά (πυρ αείζωο=ενέργεια), η οποία εναλλάξ δυναμώνει και εξασθενεί, χωρίς ποτέ να σβήνει εντελώς].
Λίγο αργότερα οι, επίσης προσωκρατικοί, Λεύκιππος και ο μαθητής του Δημόκριτος, διερευνούν τον μικρόκοσμο και θέτουν ερωτήματα για τη συνέχεια της ύλης καταλήγοντας στο άτομο δηλαδή αυτό που δεν διασπάται περαιτέρω. Έτσι γεννήθηκε η Ατομική Θεωρία. (Η ύλη κατά τον Λεύκιππο και το Δημόκριτο, αποτελείται από μικροσκοπικά, αόρατα, αιώνια, άφθαρτα, αμετάβλητα, αδιαίρετα σωμάτια, τα άτομα, τα οποία γεννήθηκαν αυτόματα και τυχαία. Τα άτομα δεν έχουν καμία ποιοτική διαφορά μεταξύ τους, παρά μόνο στο μέγεθος και στο σχήμα τους. Μεταξύ των ατόμων υπάρχει το κενό, ή το μη ον , το οποίο όμως έχει υλική υπόσταση. Λόγω της ύπαρξης του κενού, τα άτομα έχουν την ιδιότητα της κίνησης. Από τις συγκρούσεις των ατόμων δημιουργείται η ύλη).
Η ελληνιστική περίοδος, που βρήκε την κλασική αρχαιότητα σε φάση παρακμής, προσπάθησε, όσο μπορούσε, να περισώσει το έργο της ενώ η ρωμαϊκή περίοδος που ακολούθησε ανέκοψε πλήρως, σχεδόν, την ελληνική πνευματική δημιουργία και με τη συνδρομή του θρησκευτικού δογματικού φανατισμού βύθισε τον τότε κόσμο στη σκοτεινή περίοδο του Μεσαίωνα.
Η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός επανέφεραν στο προσκήνιο τα ελληνικά γράμματα, οι επιστήμες και η τεχνική άρχισαν και πάλι να εξελίσσονται και με τη βαθμιαία υποχώρηση του θρησκευτικού φανατισμού και της σκοταδιστικής μισαλλοδοξίας, δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την βιομηχανική επανάσταση. Εξαιτίας της εκδηλώθηκαν μεγάλες κοινωνικές επαναστάσεις (Αγγλική, Γαλλική, Μπολσεβίκικη…) που οδήγησαν τον κόσμο στις σύγχρονες δυτικές αστικές δημοκρατίες και στη λαϊκή δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης. Εκεί αναπτύχθηκαν τα μεγάλα αστικά κέντρα, βελτιώθηκαν οι συνθήκες διαβίωσης, αυξήθηκε το προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων, οργανώθηκαν συστήματα μαζικής εκπαίδευσης και κοινωνικής πρόνοιας.
Στα μέσα του 20ου αιώνα και μετά υπήρξε έκρηξη της επιστήμης και της τεχνολογίας (κβαντική θεωρία και μηχανική, θεωρία σχετικότητας, πυρηνική σχάση, διαστημικά ταξίδια, βιοτεχνολογία, Η/Τ, Ίντερνετ) που διεύρυνε την ανθρώπινη γνώση τόσο στον μακρόκοσμο όσο και στον μικρόκοσμο. Μ’ αυτό τον τρόπο ο άνθρωπος έκανε ένα ακόμη άλμα στη γνώση και στην ικανότητά του να δημιουργεί και να καταστρέφει. Ταυτόχρονα αυτή η επανάσταση υψηλής τεχνολογίας έχει ήδη δρομολογήσει τις εξελίξεις, σε νέου τύπου οικονομικές δράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο που θα επιβάλουν και νέου τύπου πολιτική οργάνωση των κοινωνιών.
Ο εντοπισμός του μποζονίου Higgs, λοιπόν, στο CERN είναι ιστορικής σημασίας γιατί είναι αυτό το σωματίδιο που παρέχει την ιδιότητα τόσο στο ίδιο όσο και στα άλλα σωματίδια να αποκτούν μάζα- άρα και βαρύτητα- συντελώντας στην υλική υπόσταση του Σύμπαντος. Είναι δηλαδή ένα σημαντικό κομμάτι για τη συμπλήρωση του παζλ της επιστήμης ενώ ταυτόχρονα είναι ένα ακόμη βήμα του ανθρώπου προς ένα μελλοντικό κόσμο πιο περίπλοκο και αξιοθαύμαστο, έναν κόσμο του οποίου η καθημερινότητα θα συνιστούσε «θαύμα» για τον σημερινό άνθρωπο.
Βέβαια, καλό θα ήταν να υπήρχε κι ένα «μποζόνιο» σωφροσύνης για όλους όσοι έχουν την ευθύνη να διαχειρίζονται τις τύχες του πλανήτη γη ώστε το μέλλον του να είναι όχι μόνο πιο ενδιαφέρον αλλά και πιο ασφαλές. Διότι όσο ο άνθρωπος θα συνεχίζει να «δαγκώνει» το μήλο τις γνώσης τόσο περισσότερο θα απαιτείται η αυτογνωσία του δηλαδή η επίγνωση της ασημαντότητάς του σε σχέση με το σύμπαν της γνώσης.
Ο Δημήτρης Νούλας είναι Χημικός
