Από τον Δημήτρη Τσικούρα
Ταξιδεύοντας στον χώρο και στον χρόνο και μελετώντας την ιστορία ενός τόπου που χωρίζει και ενώνει την Ανατολή με τη Δύση, θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε αποφθεγματικά, δύο πολύ διαφορετικούς κόσμους: της Ευρώπης και της Ασίας. Και θα εστιάσουμε την προσοχή μας περισσότερο στη Μικρά Ασία, της ακτογραμμής του Αιγαίου, που είναι ένας τόπος ιδιαίτερα οικείος για τους Έλληνες, αλλά και από τους πιο ενδιαφέροντες ταξιδιωτικούς προορισμούς όλων των Ευρωπαίων, τα τελευταία χρόνια - με πρώτους τους Έλληνες - με τα πιο αξιόλογα ιστορικά και αρχαιολογικά ελληνικά μνημεία.
Τα Μικρασιατικά, Ιωνικά, Αιγαιοπελαγίτικα παράλια, όπως απλώνονται, έξω από την οριοθέτηση των ελληνοτουρκικών συνόρων, είναι μαγευτικά. Για τη σύγχρονη, σημερινή Τουρκία, θα μπορούσε να ειπωθεί πως μοιάζει με κύμα που κινείται από τα βάθη της Ανατολής προς τις ακτές του Αιγαίου πελάγους και οι αφροί των κυμάτων «μεταφέρουν» την επιθυμία του τουρκικού λαού για μια σχετική προσέγγιση με τον πολιτισμό της Δύσης. Εδώ συντελούνται γόνιμες πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις και βρίσκεται ό,τι πιο σύγχρονο, οικονομικά ανεπτυγμένο, εξευγενισμένο που έχει να επιδείξει αυτή η χώρα, για τον Δυτικό κόσμο.
Οι δαντελωτές ανατολικές ακτές του Αιγαίου είναι παντού φιλόξενες και οι σημερινές μικρές και μεγάλες πόλεις είναι εξευρωπαϊσμένες. Τα ατέλειωτα αρχαιολογικά μνημεία και του νεότερου ελληνισμού, σε προσκαλούν σε αναζητήσεις ιστορικής μνήμης και σε κάθε τι να το εξερευνήσεις, χωρίς κανένα πρόβλημα ανησυχίας και ασφάλειας. Γενικά η Δυτική Τουρκία θεωρείται μια από τις ασφαλέστερες περιοχές του πλανήτη.
Ας δούμε όμως με μια πρώτη ματιά τα ασιατικά παράλια του Αιγαίου, που υπήρξε τόπος συνάντησης λαών και πολιτισμών, ήδη από τη Νεολιθική ακόμη εποχή, με πρώτιστο φαινόμενο στην περιοχή τα πλειοψηφούντα μνημεία της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, που ήταν εποχές μεγάλης οικιστικής ακμής και αποικισμού, όταν σχεδόν ολόκληρη η μικρασιατική χερσόνησος είχε εξελληνιστεί. Πέργαμος, Έφεσος, Μίλητος κ.λπ., αναφέρουμε μερικούς μόνο, από το πλήθος των αρχαιολογικών χώρων – σήμερα – και αρχαίων πολιτειών της αρχαιότητας. Και από τις ακόμη παλιότερες περιόδους, μεγαλύτερου ενδιαφέροντος, παρουσιάζει ασφαλώς, η πολυθρύλητη Αρχαία Τροία. Η Τροία των πέντε χιλιάδων χρόνων περίπου από σήμερα, με τους εννέα οικισμούς που χτίστηκαν και καταστράφηκαν αντιστοίχως, στο διάβα των αιώνων. Η Τροία που αποκαλύφθηκε, από τον περίφημο ερασιτέχνη αρχαιολόγο Ερρίκο Σλήμαν, προς τα τέλη του 19ου αιώνα και που όλος ο σύγχρονος κόσμος που τη γνωρίζει, τη θεωρεί – όπως κατά την αρχαιότητα – ένα τεράστιο ιστορικό κεφάλαιο της μυθολογίας και της εποχής εκείνης, του πολιτισμού.
Αϊβαλί. Αχ! το Αϊβαλί στην αγκαλιά στρογγυλοκάθεται, στα κύματα του Αιγαίου, και τραγουδάει γλυκόπικρα, της λησμονιάς τραγούδια, κι όλο ζητάει, παρακαλεί τη Λέσβο να σιμώσει, που στέκεται αγνάντια του, το χέρι της να δώσει, κι ένα γιοφύρι να γενεί – όπως παλιά και τώρα – κι όλοι οι ρωμιοί να κουβαλούν της θάλασσας τα δώρα, σ’ ανταλλαγή μ’ αρώματα από τα Μοσχονήσια π’ απλώνονται τριγύρω του κοράσια πελαγίσια. Μία κατεξοχήν ελληνική πόλη, χτισμένη από Μυτιληνιούς κατά τον 17ο αιώνα, πατρίδα πολλών επιφανών, σπουδαίων των Τεχνών και των Γραμμάτων, που μεταξύ των άλλων γέννησε το Αϊβαλί, τον Φώτη Κόντογλου και τον Ηλία Βενέζη.
Απ’ τ’ Αϊβαλή στο Δικελή, στη νέα πόλη θέρετρο, επίνειο της Περγάμου. Και νάμαστε και φτάσαμε στη γη των Ατταλών, Ευμενιδών και άλλων, τη νέα πολυξάκουστη κι αρχαία πολιτεία, με την Ακρόπολη ψηλά στον λόφο να δεσπόζει, το Ασκληπιείο απέναντι, το τρίτο που υπάρχει, και το γνωστό Σεράπειο, ό,τι έμεινε ως τα τώρα. Να μια εικόνα πρόχειρη της πόλης της Περγάμου, που θέλησε στα Γράμματα, στις Τέχνες, στα Βασίλεια να είναι πρώτη και τρανή, και σήμερα να τη θυμόμαστε και να την επισκεπτόμαστε.
Τώρα, για τη «δωδεκάπολη», τη θρυλική τη Σμύρνη, που Αιολείς και Ίωνες την κάνανε θωριά τους, σαν τι να μολογήσουμε, να πούμε αναγνώστες;... Να πούμε τα νεότερα, του εικοστού αιώνα ή τα παλιά, πανάρχαια, τα Αλεξανδρινά, τα χρόνια εκείνα δηλαδή, αυτού του Κοφώνα, που αναφέρει ο Στράβωνας, κι αυτός ο Παυσανίας. Ό,τι κι αν πούμε ασήμαντο θα είναι με δυο λόγια, για τούτη τη μητρόπολη πολυγεννήτρα μάνα, «πρωτεύουσα» του ελληνισμού, κι όλης της Μικρασίας και του Αιγαίου αρχόντισσα, την πρώτη θυγατέρα. Δεν λέμε τίποτα γι’ αυτή την πόλη π’ αγαπούμε, μόνο προτρέπουμε σ’ όλονούς – που το επιθυμούνε – με τα δικά τους μάτια να πάνε να τη δούνε... Έτσι θα νιώσουν τι ήτανε, τι είναι και θα είναι, η μάνα Σμύρνη που ήτανε πρωτάτα ελληνική...
Και κλείνουμε με την «καρδιά» αυτής της Ιωνίας, την Έφεσο, την άρχουσα, την κοσμολατρεμένη, τη θεοφόρα, κραταιά, θρονί της Παναγίας, του Ιωάννη επιλογή, προπύργιο να κάνει. Σήμερα η πανάρχαια η πόλη καμαρώνει μ’ αυτά της τα ερείπια, τα αναστηλωμένα, που δείχνουν τον πολιτισμό στα βάθη των αιώνων, κι από τη γη ολόκληρη, ταξιδευτές, τουρίστες, συντρέχουνε να δουν.
Η Έφεσος, η Πέργαμος, η Τροία ιστορούνε, τις ρίζες του Ελληνισμού, και δείχνουνε τ’ αχνάρια του κάθε πολιτισμού.
* Ο Δημήτρης Τσικούρας είναι λογοτέχνης, ταξιδευτής και μελετητής της Μικρασιατικής Ιστορίας.
