Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Κατά τη διάρκεια της μακροχρόνιας τουρκοκρατίας στην περιοχή μας (1423-1881), οργανωμένες μονάδες υγειονομικής περίθαλψης με τη σημερινή έννοια δεν υπήρχαν. Κάποια οργάνωση διέθεταν μόνον τα λοιμοκαθαρτήρια, δηλαδή τόποι απομόνωσης όσων έπασχαν από λοιμώδεις μεταδοτικές ασθένειες. Στους ίδιους τόπους, αλλά σε διαφορετικούς χώρους και με χαλαρότερους περιορισμούς, φιλοξενούνταν για κάποιο χρονικό διάστημα και άτομα που είχαν έλθει σε επαφή ή είχαν ζήσει σε περιοχές όπου ενδημούσε βαριά λοιμική μεταδοτική νόσος, όσο χρειάζονταν για να φανεί αν είχαν προσβληθεί απ’ αυτή. Ήταν η γνωστή καραντίνα. Πολλοί ξένοι περιηγητές έχουν περιγράψει στα οδοιπορικά την εμπειρία τους από τουρκικά λοιμοκαθαρτήρια[1].
Στη διαθήκη του Τουραχάν μπέη, του Τούρκου κατακτητή της Λάρισας, η οποία συντάχθηκε γύρω στα 1450, ανιχνεύονται νύξεις ότι ο κατακτητής δημιούργησε στην πόλη μας ξενώνα, ο οποίος χρησιμοποιούνταν σαν υποτυπώδες νοσηλευτήριο. Επίσης σε κάποιο δωρητήριο έγγραφο του γιου του Τουραχάν μπέη, Ομέρ μπέη, αναφέρεται ότι ο τελευταίος ίδρυσε κελί, στο οποίο και πρόσφερε φιλοξενία στους ενδεείς, τους ασθενείς και τους πάσχοντες. Μάλιστα ο ιστορικός της Λάρισας Επαμεινώνδας Φαρμακίδης υποστηρίζει ότι το κελί αυτό αποτελεί την πρώτη ένδειξη υποτυπώδους νοσοκομείου στη Λάρισα του 15ου αιώνα.
Κατά τον 19ο αιώνα είναι γνωστό ότι λειτουργούσε στο Αλκαζάρ, στη θέση όπου σήμερα έχει κτισθεί το Κηποθέατρο, τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο. Η πληροφορία προέρχεται από τον Θρασύβουλο Μακρή[2], ο οποίος σε κείμενό του στην εφημερίδα «Νέα Ημέρα» της 29ης Σεπτεμβρίου 1935 που εκδίδονταν την περίοδο εκείνη στη Λάρισα, γράφει τα εξής: «Εις τον κήπον τούτον [εννοεί το Αλκαζάρ] ήτο άλλοτε μέγα κτίριον χρησιμεύον ως Νοσοκομείον. Εις τούτο, κατόπιν αυστηράς διαταγής του τότε Τούρκου διοικητού, ενοσηλεύοντο δωρεάν και χριστιανοί, τους οποίους επεσκέπτοντο εναλλάξ καθ’ εκάστην οι νεαροί τότε ιατροί Αναστάσιος Ζαρμάνης, Παναγιώτης Θεοχαρίδης, Α. Αστεριάδης [παππούς] και Κων. Μαρκίδης».
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο κείμενο, επρόκειτο περί μεγάλου κτιρίου το οποίον χρησίμευε ως Νοσοκομείο.Η μορφή του κτιρίου αυτού έχει αποτυπωθεί σε φωτογραφία του 1881, η οποία μεν μπορεί να μην είναι τεχνικά άρτια, όμως αποτυπώνει καθαρά το κτίριο και τη γύρω περιοχή. Ας την αναλύσουμε. Σ’ αυτήν ο φωτογράφος στάθηκε στο προαύλιο του τεμένους του Χασάν μπέη, που βρισκόταν σε υπερυψωμένη θέση στη δεξιά όχθη του ποταμού και με τον φακό του συμπεριέλαβε μεγάλο μέρος της γέφυρας του Πηνειού και της γύρω περιοχής. Είναι μία από τις ελάχιστες απεικονίσεις όπου διακρίνονται τα χαμηλά πέτρινα ασύμμετρα στηθαία της γέφυρας που υπήρχαν επί τουρκοκρατίας. Μάλιστα οι πλάκες των στηθαίων ήταν τόσο παχιές, ώστε επέτρεπαν να κάθονται επάνω τους με μέτωπο προς την κοίτη, διάφοροι τολμηροί, όπως φαίνεται και στη φωτογραφία. Τρία χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, το 1884, μονάδες Μηχανικού του Ελληνικού Στρατού αύξησαν κατά πλάτος τη γέφυρα για να μπορούν να διασταυρώνονται επάνω της δύο άμαξες, απομάκρυναν τα πέτρινα στηθαία και στη θέση τους κατασκεύασαν ψηλότερα ξύλινα προστατευτικά στηθαία, χιαστί τοποθετημένα. Στο οδόστρωμά της διακρίνονται μερικές δεκάδες ατόμων, τα οποία με τη στάση τους φαίνεται ότι περιεργάζονται τον φωτογράφο. Οι περισσότεροι από τα άτομα αυτά είναι στρατιώτες που ανήκαν στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις οι οποίες απελευθέρωσαν τη Λάρισα στις 31 Αυγούστου 1881 και είχαν στρατοπεδεύσει, ελλείψει στρατώνων, σε σκηνές στην περιοχή του σημερινού Αλκαζάρ, όπως φαίνεται στο άνω αριστερό μέρος της φωτογραφίας. Η περιοχή του σημερινού άλσους Αλκαζάρ επί τουρκοκρατίας ήταν μια επίπεδη άγονη έκταση η οποία έφθανε μέχρι το ποδοσφαιρικό γήπεδο. Την έκταση αυτή χρησιμοποιούσαν τα τουρκικά στρατεύματα για ασκήσεις, όπως την έχει αποτυπώσει το 1834 και ο Βαυαρός Koelnberger σε μια σειρά από πέντε υδατογραφίες του[3].
Ανάμεσα από τις στρατιωτικές σκηνές και την παρόχθια βλάστηση του ποταμού εντοπίζεται το τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο που αναφέρει ο Θρασύβουλος Μακρής. Επρόκειτο για ένα ψηλό διώροφο οικοδόμημα, το «Χαστανιέ»[4] όπως το αποκαλούσαν μουσουλμάνοι και χριστιανοί της Λάρισας. Η κάτοψή του είχε σχήμα Γ, με τη γωνία στραμμένη προς τη γέφυρα του Πηνειού. Ο επάνω όροφος είχε πολλά και μεγάλα ανοίγματα (παράθυρα) προς το ποτάμι και μπροστά του εκτείνονταν κατάφυτη αυλή. Το νοσηλευτικό αυτό ίδρυμα εκτός από τις υγειονομικές υπηρεσίες που προσέφερε στους Τούρκους, με εντολή του Τούρκου διοικητού εξυπηρετούσε και τις νοσηλευτικές ανάγκες του χριστιανικού πληθυσμού δωρεάν. Ανάμεσα στο ιατρικό προσωπικό του τουρκικού νοσοκομείου, συγκαταλέγονταν γνωστοί Λαρισαίοι ασκληπιάδες, όπως οι Αναστάσιος Ζαρμάνης[5] Α. Αστεριάδης (παππούς)[6]και Κων. Μαρκίδης[7], οι οποίοι μετά την απελευθέρωση διακρίθηκαν στον πολιτικό στίβο σαν δήμαρχοι ή βουλευτές.
Το νοσοκομείο αυτό μετά την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων το 1881 εγκαταλείφθηκε, γιατί από τις ελληνικές δημοτικές αρχές είχε ξεκινήσει η προσπάθεια δημιουργίας νέου νοσηλευτικού ιδρύματος στη Λάρισα. Έτσι με το χρόνο το κτίριο ερημώθηκε και τελικά κατεδαφίσθηκε.
[1]. ΟH. F. Tozer επισκέφθηκε το 1869 τη Θεσσαλία με πλοίο, έχοντας σανενδιάμεσο σταθμό τη Θεσσαλονίκη, όπου υπήρχε επιδημία χολέρας. Στοβιβλίοτου περιγράφειμε μελανά χρώματα τις συνθήκες καραντίνας όλου του πληρώματος του πλοίου στη Θεσσαλονίκη. Tozer Henry Fanshawe, Researchesin the Highlands of Turkey, vol. II, σ. 1-2.
[2]. Θρασύβουλος Μακρής (1874-1952), ή χαϊδευτικά «Θρασύς», θεωρείται ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος της λαρισαϊκής δημοσιογραφίας του πρώτου μισού του 20ου αι. και ήταν βαθύς γνώστης της πρόσφατης ιστορίας της Λάρισας. Υπήρξε εκδότης της εφημερίδας «Μικρά», η οποία διέκοψε την κυκλοφορία της το 1922 και τη θέση της στην ιστορία του λαρισαϊκού τύπου καταλαμβάνει μέχρι σήμερα η εφημερίδα «Ελευθερία».
[3]. Το 1834 μια ομάδα του Βαυαρικού Εκστρατευτικού σώματος που είχε φέρει μαζί του στην Ελλάδα ο βασιλέας Όθων, μαζί με Έλληνες αξιωματικούς, ήλθαν στη Λάρισα για συνομιλίες με τον πασά Μουσταφά Νουρή. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους ήταν προσκεκλημένοικαι παρακολούθησαν τη στρατιωτική παρέλαση και τις ασκήσεις μάχης του τουρκικού στρατού, οι οποίες έγιναν στην περιοχή που ανοίγονταν μετά τη μεγάλη γέφυρα του Πηνειού, όπως φαίνεται ενδεικτικά και στο σχέδιο του Βαυαρού στρατιωτικού Ludwig Koelnberger (1811-1892).
[4]. Χαστανιέ ή Χαστανεσί είναι το αντίστοιχο της λέξης Νοσοκομείο στην τουρκική γλώσσα. Ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη χαστάς, η οποία σημαίνει ασθενής.
[5]. Η καταγωγή του Αναστάσιου Ζαρμάνη ήταν από την Καστανιά των Αγράφων, αλλά πολύ μικρός εγκαταστάθηκε στη Λάρισα. Σπούδασε γιατρόςκαι εξάσκησε την ιατρική στη Λάρισα, όπου έμεινε γνωστός και ως «ο γιατρός των φτωχών» από τη δωρεάν φροντίδα του στους ενδεείς πάσχοντες. Γουργιώτη Λένα, Ιατροί στη Λάρισα τον 19ο αιώνα,εκδ. Σπαρμός, Λάρισα (1993) σ. 33.Διετέλεσε μέλος της μυστικής οργάνωσης η οποία προετοίμαζε την επανάσταση του 1878. Μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας ασχολήθηκε και με την πολιτική. Εκλέχτηκε δύο φορές βουλευτής το 1881 και το 1887 και διετέλεσε δήμαρχος Λαρίσης στο διάστημα 1899-1903.
[6]. Ο Α. Αστεριάδης παππούς είναι ο Αναστάσιος Αστεριάδης, εμπειρικός ιατρός και βοτανολόγος από τα Αμπελάκια. Δεν είχε απογόνους και με δικά του έξοδά σπούδασε τα ανήψια του. Ο ΑχιλλέαςΑστεριάδης έγινε γιατρός και διετέλεσε δήμαρχος Λαρίσης (1903-1913) και ο Κωνσταντίνος Αστεριάδης έγινε φαρμακοποιός. Τέκνα του τελευταίου ήταν ο ζωγράφος Αγήνορας Αστεριάδης και ο φαρμακοποιός Αγαμέμνων Αστεριάδης.
[7]. Ο Κωνσταντίνος Μαρκίδης δεν ήταν γιατρός, όπως αναφέρει ο Θρ. Μακρής, αλλά σπούδασε νομικά. Έλαβε ενεργό μέρος στην αποτυχημένη επανάσταση της Θεσσαλίας το 1878, εκλέχθηκε βουλευτής το 1885 και το 1887 και διορίσθηκε δήμαρχος Λαρίσης κατά την περίοδο 1897-1898, όταν οι Τούρκοι είχαν καταλάβει προσωρινά τη Λάρισα. Η αναζήτηση γιατρού με το όνομα Κων. Μαρκίδης δεν απέδωσε, εκτός εάν ο ίδιος είχε σπουδάσει και την ιατρική εκτός της νομικής, γεγονός όμως που δεν αποδεικνύεται από τη επαγγελματική δραστηριότητά του.
