Από τον Ιωάννη Στρατή
Μπορεί οι εποχές και τα «θέλω» της κοινωνίας να αλλάζουν, αυτό όμως που πάντα μένει σταθερό, είναι η επιθυμία και η αγωνία του γονέα να μεγαλώσει ένα καλό παιδί και να μάθει γράμματα. Οι επιδόσεις του στο σχολείο θα του δώσουν μια πρώτη εικόνα και οι βαθμοί του θα είναι το κριτήριο στο πόσο έξυπνο είναι. Μήπως οι βαθμοί είναι πλάνη και δεν μας λένε την αλήθεια; Πώς σήμερα η επιστήμη αξιολογεί τα παιδιά; Πώς τα θέλει και με τι προσόντα ως επιστήμονες του αύριο; Θα δούμε λοιπόν πρώτα πώς η επιστημονική κοινότητα αξιολογεί σήμερα τα IQ tests (δείκτες νοημοσύνης-ευφυίας) και στη πορεία θα αναφερθώ στις νέες εξελίξεις και απαιτήσεις της παγκόσμιας οικονομίας που σιγά-σιγά αλλάζουν τον χάρτη της εκπαίδευσης.
Για να μετρηθεί η νοημοσύνη, η επιστήμη χρησιμοποιούσε τα IQ test (Binet) και τα σκορ αποτελούσαν δείκτες... εξυπνάδας. Η μανία με τα IQ τεστ δημιούργησε πολλές κριτικές και διάσταση απόψεων στην εκπαιδευτική κοινότητα. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, γονείς και εκπαίδευση προχώρησαν σε ακραίες συμπεριφορές. Στο βιβλίο «Η Μαφία των Μαμάδων», η συγγραφέας Κέρστιν Γκίερ (Γερμανία) παρουσιάζει ένα σύλλογο «τέλειων μαμάδων» που βάζουν τα παιδιά τους στο νηπιαγωγείο να ακούν Μότσαρτ (Mozart Effect) και να μαθαίνουν κινέζικα, για να γίνουν ευφυή. Υπάρχουν όμως πολλά παραδείγματα που δείχνουν ότι μαθητές με χαμηλές επιδόσεις στα τεστ νοημοσύνης αργότερα έγιναν αξιόλογοι επιστήμονες. Ή μαθητές που είχαν υψηλούς βαθμούς στα συμβατικά τεστ στη μετέπειτα ζωή τους να έχουν αποτύχει.
Ακόμα και σήμερα υπάρχουν φανατικοί φίλοι-υποστηριχτές και ορκισμένοι εχθροί των συμβατικών τεστ νοημοσύνης. Η θετική πλευρά της όλης διένεξης, είναι να οδηγηθούν οι σχολικοί σε μια πιο παραγωγική αναζήτηση. Μπορεί να εξασκηθεί η νοημοσύνη; Ο Έντισον Τόμας θεωρεί ότι η ευφυία είναι 1% έμπνευση η οποία συνήθως εμφανίζεται κατά τη διάρκεια μιας κοπιώδους εργασίας και 99% ιδρώτας. Ο Έρικσον υποστηρίζει ότι μετά από 10 χρόνια συστηματικής εξάσκησης γίνεσαι ταλέντο, ακριβώς γιατί τα κίνητρα και η προσπάθεια βοήθησαν να αναπτυχθεί ισχυρή βραχυπρόθεσμη μνήμη (Effortful study). Ο Αμερικανός γενετιστής Shenk David (2011) στο βιβλίο του “The Genious in all of us” (η μεγαλοφυία μέσα μας) υποστηρίζει ότι το ταλέντο ενυπάρχει στον καθένα και για να εξελιχθεί θα πρέπει να το εξασκήσουμε. Σε πολλές έρευνες έχει αποδειχθεί ότι η ενεργητικότητα και ο δυναμισμός του ατόμου αποτελούν συστατικά της επιτυχίας του στη ζωή και όχι τα υψηλά σκορ στα IQ τεστ (Albert,1992; Holahan & Scars, 1995; Subotnik, 1993; Schaie, 1996).
Το 1983 η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης (Gardner) προτείνει νέες μεθόδους (τεστ) μέτρησης της νοημοσύνης και αρκετοί ερευνητές γίνονται υποστηρικτές του. Το 1987 ο Sternberg αμφισβητεί τα τεστ υποστηρίζοντας ότι μετρούν μόνο την αναλυτική πτυχή της νοημοσύνης και όχι τη δημιουργική και την πρακτική νοημοσύνη. O Feuerstein θεωρεί ότι αδυνατούν να μετρήσουν τις δυνατότητες που μπορεί να αποκτήσει ένα παιδί αν του δοθούν οι ευκαιρίες μάθησης σε ένα πλούσιο σε παραστάσεις περιβάλλον. Δεν είναι επίσης κατάλληλα να μετρήσουν μια ιδιαίτερη ικανότητα του ατόμου όπως στη μουσική, στην τέχνη κλπ. Ο George (1990) τέλος υποστηρίζει ότι τα τεστ δεν λαμβάνουν υπ’ όψιν τη δημιουργική σκέψη ή την επίδραση περιβάλλοντος.
Ζούμε στην εποχή της κρίσης και η λέξη που κυριαρχεί σε πανεπιστήμια και επιχειρήσεις είναι η καινοτομία-πρωτοτυπία. Βλέπουμε και ακούμε πρωτότυπες ιδέες να εκδηλώνονται, να αποδίδουν και οικονομικά και περιβαλλοντικά και να τις «σκαρφίζονται» ευφυείς άνθρωποι με ή χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση. Η καινοτομία είναι μια λέξη που στο χώρο της επιστήμης χαρακτηρίζει το δημιουργικό άτομο. Και δημιουργικό άτομο είναι εκείνο που παράγει πολλές ιδέες στην επίλυση ενός προβλήματος. Ο Gardner (2008, Harvard Graduate School of Education) στο νέο του βιβλίο “Five Minds For The Future” (οι πέντε ικανότητες-δεξιότητες του μέλλοντος) υποστηρίζει ότι σήμερα θα πρέπει να εκπαιδεύουμε τους νέους έτσι ώστε να έχουν τα προσόντα της δημιουργικότητας, της σύνθεσης, της ηθικής, της πειθαρχίας και του σεβασμού.
Ανακεφαλαιώνοντας περί εξυπνάδας, θα υπογραμμίσω ότι στα νέα δεδομένα της επιστήμης και το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα προσπαθεί και παρά τις όποιες αγκυλώσεις υπάρχουν να προσαρμοσθεί. Για τους γονείς που αγωνιούν για την «εξυπνάδα» των παιδιών τους, θα συμβούλευα να μην αγωνιούν για τους βαθμούς. Ο αυτοέλεγχος, η αυτοπεποίθηση και το κίνητρο για νέα γνώση, θα είναι τα πρώτα γερά σκαλοπάτια για μια υγιή και επιτυχή πορεία του ανθρώπου που διαβαίνει τώρα τα πρώτα στάδια της σχολικής του ζωής.
* Ο Ιωάννης Στρατής είναι διευθυντής του 1ου Δημοτικού Σχολείου Λάρισας
