Από τον Κων/νο Αθ. Οικονόμου
Η Αφροδίτη, ο δεύτερος σε απόσταση από τον Ήλιο πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος, είναι το πιο λαμπρό αντικείμενο στον νυκτερινό ουρανό μετά τον Ήλιο και τη Σελήνη. Ο λαός την ονομάζει Αυγερινό (τις ώρες του χαράματος) ή Αποσπερίτη (κατά το σούρουπο). Είναι παρόμοια της Γης σε μέγεθος, αλλά πολύ διαφορετική σε φυσικά χαρακτηριστικά: νέφη διοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου, πίεση, η θερμοκρασίες πολύ μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες γήινες. Η Αφροδίτη ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους, καθώς είναι εύκολα ορατή στον ουρανό. Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Εωσφόρος («αυτός που φέρνει την Εώ, δηλαδή την αυγή), όταν εμφανίζονταν το πρωί και 'Έσπερος το βράδυ. H θεά Αφροδίτη ήταν, κατά τη Μυθολογία, η προσωποποίηση της ομορφιάς και η προστάτιδα του έρωτα. Έτσι είναι προφανής ο λόγος που δόθηκε το όνομα της πιο λαμπερής θεάς στο συγκεκριμένο πλανήτη.
ΘΕΣΗ: Η Αφροδίτη είναι ένας από τους τέσσερις εσωτερικούς, γαιώδεις πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος. Απέχει κατά μέσο όρο 108 εκατομμύρια χιλιόμετρα από τον Ήλιο (περίπου 0,7 AU). Η τροχιά της περιφοράς της Αφροδίτης γύρω από τον Ήλιο είναι σχεδόν κυκλική, αντίθετα με την ελλειπτική των άλλων πλανητών. Η περίοδος περιφοράς είναι 0,62 γήινα έτη (7 και κάτι γήινοι μήνες). Η ελάχιστη απόστασή της από τη Γη είναι 38 εκατομμύρια χιλιόμετρα, ενώ η μέγιστη είναι 257 εκατομμύρια χιλιόμετρα (όταν η Αφροδίτη βρίσκεται πίσω από τον ήλιο). Αντιλαμβανόμαστε ότι η Αφροδίτη είναι ο πλησιέστερος στη Γη πλανήτης.
ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: Η μάζα της Αφροδίτης έχει μάζα ίση με το 81,5% της Γης. Η μέση πυκνότητά της είναι 5243 kg/m3. Η διάμετρός της είναι το 0,95 της διαμέτρου της Γης (περίπου 12.000 χλμ.). Λόγω της ομοιότητας σε μάζα και μέγεθος, χαρακτηρίζεται μερικές φορές αδελφός πλανήτης της Γης. Ωστόσο, οι συνθήκες στην επιφάνεια της Αφροδίτης διαφέρουν σημαντικά από τις γήινες, λόγω της εξαιρετικά πυκνής ατμόσφαιρας και της σύστασής της. Έτσι, η ατμοσφαιρική πίεσή της είναι 92 γήινες ατμόσφαιρες! Μια τέτοια πυκνή ατμόσφαιρα προκαλεί έντονη διάθλαση του ηλιακού φωτός (ένας παρατηρητής στην επιφάνεια του πλανήτη θα έβλεπε τα αντικείμενα καμπυλωμένα!). Επιπλέον, αποτελείται κατά 96,5% από διοξείδιο του άνθρακα, ποσοστό απαγορευτικό για την ύπαρξη ζωής. (Άλλα συστατικά ατμόσφαιρας: Διοξείδιο του άνθρακα, 3,50% Άζωτο, 0,007% Αργό, 0,002% υδρατμοί, 0,0017% Μονοξείδιο του άνθρακα, 0,0015% Διοξείδιο του θείου, 0,0012% Ήλιο, 0,0007% Νέον). Το βασικό συστατικό των νεφώσεων πάνω από το στρώμα του διοξειδίου του άνθρακα, είναι θειικό οξύ. Το διοξείδιο του άνθρακα και το θειικό οξύ, στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης συντηρούν ένα έντονο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Για αυτό το λόγο, σε συνδυασμό με την μεγάλη πυκνότητα της ατμόσφαιρας, η Αφροδίτη έχει εξαιρετικά υψηλή μέση επιφανειακή θερμοκρασία, (460ο C, αρκετή για να λιώσει ένα κομμάτι μόλυβδος). Η σύσταση της Αφροδίτης είναι παρόμοια με τη γήινη. Η επιφάνειά της έχει περισσότερα από 1.600 ηφαίστεια, όρη και πεδιάδες λάβας. Η δραστηριότητα αυτών των ηφαιστείων έχει σταματήσει όμως πριν 500 εκατομμύρια χρόνια, σύμφωνα με ενδείξεις. Ακόμη επισημαίνεται η απουσία σεισμικής δραστηριότητας. Η περίοδος περιστροφής γύρω από τον άξονά της (η «ημέρα» της Αφροδίτης) διαρκεί 243 γήινες ημέρες (με διαφορά η πλέον αργή περιστροφή μεταξύ των πλανητών του Ηλιακού Συστήματος). Σημειωτέον η «ημέρα» της Αφροδίτης είναι μεγαλύτερη από το «έτος» της! Επιπλέον, περιστρέφεται με ανάδρομη φορά, δηλαδή από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Λόγω της «ανάποδης» περιστροφής της, το μήκος της ηλιακής ημέρας είναι σημαντικά μικρότερο (για έναν παρατηρητή στην επιφάνεια της Αφροδίτης, το χρονικό διάστημα από την μία ανατολή Ηλίου μέχρι την επόμενη θα ήταν 117 γήινες ημέρες. Ακόμη, το ένα ημισφαίριο είναι στο απόλυτο σκοτάδι επί 58 μέρες, ενώ το άλλο δέχεται όλη την ηλιακή ακτινοβολία επί άλλες 58. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση στην ανώτερη ατμόσφαιρά της ισχυρότατων ανέμων. Οι επιστήμονες πιθανολογούν ότι η Αφροδίτη δεν διαθέτει ρευστό πυρήνα, κι αυτό γιατί το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη είναι πολύ πιο αδύναμο από το γήινο.
ΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ: Η Αφροδίτη είναι ορατή με γυμνό μάτι από τη Γη. Μπορούμε να τη δούμε νωρίς το πρωί, πριν την ανατολή του Ηλίου, ή λίγο μετά τη δύση. Το επίπεδο της τροχιάς της γύρω από τον Ήλιο είναι σχεδόν ίδιο με αυτό της Γης, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται από τη Γη διαβάσεις της Αφροδίτης μπροστά από τον ηλιακό δίσκο. Αυτές συμβαίνουν κάθε 120 έτη, σε ζευγάρια δυο διαβάσεων με διαφορά οκτώ χρόνων η μία από την άλλη. Η πιο πρόσφατη διάβαση έγινε το 2004, ενώ η η επόμενη συνέβη το 2012. Η παρατήρηση με τηλεσκόπιο, των διαβάσεων της Αφροδίτης αποτέλεσαν τη βάση για αστρονομικά πειράματα, που επέτρεψαν τη μέτρηση της απόστασης της Γης από τον Ήλιο με μεγάλη ακρίβεια. Όταν η Αφροδίτη βρίσκεται μεταξύ της Γης και του Ήλιου, σε θέση που ονομάζεται κατώτερη σύνοδος, πλησιάζει τη Γη περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο πλανήτη, και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 40 εκατομμύρια χλμ. Αυτό συμβαίνει κάθε 584 ημέρες κατά μέσο όρο. Όσο για την αργή περιφορά της γύρω από τον 'Ηλιο η σύγκριση με την αντίστοιχη γήινη είναι αρκούντως εμφατική: Στον ισημερινό, η Αφροδίτη περιστρέφεται με μόλις 6,5 km/h, ενώ στη Γη η αντίστοιχη ταχύτητα περιστροφής στον ισημερινό είναι 1.600 km/h!
ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ: Η Αφροδίτη είναι ο πιο εύκολα προσεγγίσιμος πλανήτης από τη Γη. Ένα ταξίδι έως αυτήν απαιτεί, με τη σημερινή τεχνολογία, μόλις τέσσερις μήνες. Έτσι, υπήρξε στόχος πολλών μη επανδρωμένων εξερευνητικών διαστημικών αποστολών από τις ΗΠΑ και την πρώην Σοβιετική Ένωση. Όμως, το ενδιαφέρον ατόνησε όταν διαπιστώθηκαν οι ακραίες συνθήκες που επικρατούν στην επιφάνειά της. Παλαιότερα, πιστευόταν ότι κάτω από τα πυκνά σύννεφα μπορεί να υπήρχαν ωκεανοί και ενδεχομένως ζωή, κάτι εντελώς αντίθετο από αυτό που συμβαίνει πραγματικά. Η πρώτη επιτυχημένη αποστολή ήταν ο Mariner 2 των ΗΠΑ, που έστειλε τις πρώτες κοντινές λήψεις από τον πλανήτη το 1962. Ακολούθησε η πρώτη προσεδάφιση με το Venera 3, το 1966 από τους Σοβιετικούς, που ήταν άλλωστε η πρώτη προσεδάφιση ανθρώπινης κατασκευής σε άλλο πλανήτη. Οι Σοβιετικοί συνέχισαν να στέλνουν διαστημοσυσκευές της σειράς Venera στην Αφροδίτη έως και το 1983, κάνοντας αναλύσεις εδάφους και ατμόσφαιρας, ενώ φωτογράφισαν την επιφάνεια της Αφροδίτης, (πρώτη φορά φωτογραφίες εδάφους), με το Venera 9, το 1975. Το επόμενο βήμα στην εξερεύνηση του πλανήτη έγινε με τη διαστημοσυσκευή Μαγγελάνος της NASA, που έφτασε στην Αφροδίτη το 1989 και χαρτογράφησε για τέσσερα χρόνια με ραντάρ το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, αποκαλύπτοντας ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της επιφάνειας, τους μηχανισμούς διαμόρφωσής της καθώς και το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη. Το 2006 εκτοξεύτηκε η πρώτη Ευρωπαϊκή αποστολή προς την Αφροδίτη, το Venus Express, που θα μείνει σε τροχιά γύρω της για ενάμιση χρόνο και θα μελετήσει κυρίως την ατμόσφαιρά της σε διάφορα μήκη κύματος, καθώς και το κλίμα και την επιφανειακή θερμοκρασία.
* Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέας
Βιβλιογραφία: Seidelmann, P. Kenneth (2007). «Έκθεση της Ομάδα Εργασίας IAU/IAG για συντεταγμένες και ταχύτητες περιστροφής, στοιχεία: 2006». W.H. Smith World Atlas, εκδόσεις W.H. Smith, Λονδίνο 1979.
