Από τον Κων/νο Αθ. Οικονόμου
Η φιλαργυρία, πάθος που αιχμαλωτίζει τον άνθρωπο, είναι τέκνο απληστίας. Ουσιαστικά απληστία είναι η υπερβολική προσπάθεια ν' αποκτάς, ενώ φιλαργυρία η υπερβολική προσπάθεια να μη χάσεις. Στενός συγγενής του φθόνου είναι η φιλαργυρία. Δεν εννοούμε μόνο εκείνο το είδος της φιλαργυρίας που περιορίζεται στη συσσώρευση χρημάτων, αλλά τη γενική μορφή που εκφράζεται στην απροθυμία του φιλάργυρου να προσφέρει χαρά σε άλλους. Ο φιλάργυρος υψώνει τείχος που θα σιγουρέψει τους φτωχικούς του θησαυρούς από τον υπόλοιπο κόσμο. Διακρίνεται εύκολα η σχέση της φιλαργυρίας με τη φιλοδοξία, τη ματαιοδοξία και με τον φθόνο.
Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Στην παγκόσμια γραμματεία έχουμε τη χαρακτηριστική τσιγγουνιά του Αρπαγκόν στον Μολιέρο (ερωτευμένος με το σεντούκι) και του Σάυλοκ στον Σαίξπηρ (που επιμένει να αποζημιωθεί για τα κεφάλαιά του με ανθρώπινη σάρκα). Ο Άγγλος χιουμορίστας συγγραφέας Τζωρζ Μάικς δίνει ένα παράδειγμα απόλυτης φιλαργυρίας: «Ένας πλούσιος, πουλούσε ένα από τα σπίτια του. Ο αγοραστής τού μέτρησε 50.000 λίρες και το τραπέζι εξαφανίστηκε από το χρυσό βουνό που σωρεύτηκε πάνω του. Ο γερο-πλούσιος μέτρησε τέσσερις φορές τα λεφτά, άνοιξε μια σαρακοφαγωμένη κασετίνα και έβγαλε τους τίτλους του σπιτιού, τυλιγμένους σε κορδέλα. Τους ξετύλιξε και μετά πολλή σκέψη τους έδωσε στον αγοραστή. Ο τελευταίος του είπε: «Μου δίνετε παρακαλώ και την κορδέλα να τους τυλίξω;». Ο γέρος διστάζοντας απάντησε: «Ευχαρίστως. Πληρώστε μου, όμως, τέσσερις πεντάρες!»
ΑΝΡΩΠΙΝΗ ΣΟΦΙΑ: Διαβάζουμε στα Δελφικά παραγγέλματα «Πλούτω απόστει». Ο Δημόκριτος έλεγε πως οι «τσιγκούνηδες έχουν τη μοίρα της μέλισσας, δουλεύουν σαν να πρόκειται να ζήσουν για πάντα». Ο Πλάτων τόνιζε πως «δεν πρέπει να αποκτάμε μόνο τα αγαθά, αλλά να τα χρησιμοποιούμε, γιατί καμιά ωφέλεια δεν προκύπτει μόνο από την απόκτηση». Ο Σωκράτης παρομοιάζει τη ζωή του φιλάργυρου με δείπνο νεκρού που «ενώ όλα τα έχει δεν μπορεί να δοκιμάσει τίποτε». Ο Αριστοτέλης αντιδιαστέλει: «Ο άσωτος ξοδεύει υπερβολικά και δεν λαμβάνει αρκετά, ενώ ο φιλάργυρος λαμβάνει υπερβολικά χρήματα και δεν ξοδεύει αρκετά». Ακόμη, ο Κικέρων εύστοχα αποφαίνεται για τη γεροντική φιλαργυρία: «Τι πιο παράλογο από έναν οδοιπόρο που αυξάνει τα αποθέματά του για το ταξίδι που πλησιάζει στο τέλος». Ο πολύ νεότερος Μίλτον με καθαρά οικονομική ορολογία, αριστοτελικά, ορίζει τη φιλαργυρία και όχι τη σπατάλη αντίθετη της οικονομίας! Ο Λαβατέρ δίνει μια εύστοχη αντιδιαστολή φιλαργυρίας και ασωτίας: «Οι φιλάργυροι πλουτίζουν κάνοντας τον φτωχό, οι δε άσωτοι φτωχαίνουν κάνοντας τον πλούσιο».
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ: Ο Ιούδας λάτρευε τα χρήματα, με πάθος που τον οδηγεί σε σκοτείνιασμα του μυαλού του. Σε ώρα σκότους γίνεται η σύλληψη του Χριστού και προσφέρεται το προδοτικό φίλημα αντί τριάντα αργυρίων. Όμως, αντί μετανοίας, απελπίζεται και αυτοκτονεί. Είχε προσκολληθεί στον ένα από τους δύο κυρίους. Όμως δεν μπορείς να δουλεύεις σε δύο κυρίους. Έτσι εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι «Η φτώχεια στερείται από πολλά, η δε φιλαργυρία από όλα» (Ισαάκ Σύρος). Πολλοί εμπαθείς αυτοαποκαλούνται «οικονόμοι». Γι' αυτούς έγραψε ο ίδιος Πατέρας: «Ο δειλός αποκαλεί τον εαυτό του προσεκτικό, όπως ο φιλάργυρος ονομάζει τον εαυτό του οικονόμο». Εύστοχος είναι ο ορισμός που δίνει ο άγιος Μάξιμος Ομολογητής στη φιλαργυρία: το πάθος εκείνου «που λαμβάνει με χαρά και δίνει με λύπη»! Σ' αυτή τη φράση εμπεριέχεται η «εργαλειοποίηση» του άλλου. Το ίδιο λέει και ο Μ. Βασίλειος: «όπως κάνουν τα ψάρια, έτσι και ο φιλάργυρος, καταπίνει στο απύθμενο στομάχι του τους αδύναμους». Είναι αδύνατο ο φιλάργυρος να μη στραφεί κατά του συνανθρώπου του. Γι' αυτό ο έμπειρος ασκητής, Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, συνιστά: «Καλύτερα να κάτσεις με γύπες, παρά με πλεονέκτη». Οι Πατέρες θεωρούν τη φιλαργυρία «θρησκεία» και βασικό προσανατολισμό της ανθρώπινης ύπαρξης. Στα λόγια του Χριστού ότι «όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι και η καρδιά σας» (Ματθ. στ΄21) μοιάζει να συμφωνεί ο Eριχ Φρομ υποστηρίζοντας ότι «θρησκεία συνιστά η ολόψυχη αφιέρωση σε κάτι, το οποίο και νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ζωή». Κι αυτό το «κάτι» στον φιλάργυρο είναι το χρήμα. Στη χριστιανική οπτική η δίψα για πλούτο στρέφει τον υπαρξιακό προσανατολισμό του φιλάργυρου, υποτάσσοντας σ' αυτήν τα πάντα. Έτσι, το χρήμα αναδεικνύεται θεός. Άλλωστε, ο Χριστός τη φιλαργυρία έφερε ως κορυφαίο παράδειγμα επιλογής ασύμβατης προς τον Ίδιο. ΄Η με τον Θεό, είπε, ή με τον Mαμμωνά. Η λατρεία του χρήματος σημαίνει μετάλλαξη του ανθρώπου σε απόλυτη ατομικότητα. Κι επειδή το πάθος είναι ακόρεστο, χαρακτηρίζεται μονιμότερο πάντων. Τα άλλα αμαρτήματα, είναι «ολιγόχρονα». Στα φληναφήματα των διαπλεκόμενων της εκκλησιαστικής εξουσίας πλουτοκρατών, ότι ο πλουτισμός τους είναι «θέλημα Θεού», ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης αντιτείνει: «Δεν προέρχεται από τον Θεό το ψωμί του πλεονέκτη». Γι' αυτό ούτε η ελεημοσύνη, ούτε οι προσφορές αποτελούν κολυμπήθρα του Σιλωάμ δικαιώνοντας τρόπους συσσώρευσης πλούτου. Αντίθετα αξιώνεται διακοπή της εκμετάλλευσης. Ο Μ. Βασίλειος ταυτίζει τον πλεονέκτη με τον «αποστερητή», μ' εκείνον που στερεί από τους εργαζομένους τη δίκαιη αμοιβή τους και δεν χορηγεί στους πενομένους τα χρειαζούμενα. Οι δωρεές του στην Εκκλησία δεν μπορούν να γίνονται δεκτές, διότι δεν γίνεται συμμέτοχος της πλεονεξίας-φιλαργυρίας ο Θεός. Ο Γέροντας Πορφύριος προσθέτει: «Τα υλικά αγαθά δεν είναι δικά μας, του Θεού είναι, εμείς έχουμε μόνο τη διαχείρισή τους. Πρέπει να ξέρουμε ότι ο Θεός θα μας ζητήσει λογαριασμό και για την τελευταία δραχμή μας, αν τη διαθέσαμε σύμφωνα με το θέλημα του ή όχι».
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Και ποια είναι η απάντηση στη φιλαργυρία: Να ασκηθεί ο άνθρωπος στην ολιγάρκεια, να γίνει «ολιγοδεΐας εραστής» (Άγιος Μάξιμος). Να ζήσει τα υλικά «μετρίως» και την αγάπη «αμέτρως». Ο Ά. Χρυσόστομος παρατηρεί ότι η ύψιστη αρετή της παρθενίας, ούτε καθολική εντολή συνιστά, ούτε οδηγεί μόνη της στον παράδεισο. Ο φιλάργυρος παρθένος θα μείνει εκτός του νυμφώνος! Η έγνοια για τον άλλον, όμως, ως φιλαργυρίας αντίδοτο, και καθολική εντολή συνιστά, και στον παράδεισο οδηγεί.
Η λατρεία του χρήματος και το αδιάκοπο άπληστο, κυνήγι του, ένα σκοπό έχει: την ηδονή των αισθήσεων, κατευθύνοντας τον άνθρωπο σε έναν γενικότερο ηδονισμό, στον οποίον, συν Θεώ, θ' αναφερθούμε τη μεθεπόμενη Κυριακή.
Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. - συγγραφέας
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
