Από τον Κων/νο Οικονόμου
Ο Ερμής, ο πλησιέστερος στον Ήλιο πλανήτης και μικρότερος του Ηλιακού Συστήματος, πήρε το όνομα του αγγελιαφόρου των θεών Ερμή(1), ενώ οι Ρωμαίοι τον ονομάτισαν αντίστοιχα Mercurius [Ερμής]. Πριν από τον 5ο αιώνα π.Χ. ο πλανήτης είχε δύο ονόματα, καθώς εμφανίζεται εναλλάξ και στις δύο πλευρές του Ήλιου. Το βράδυ ήταν ο Ερμής και το πρωί ο Απόλλων. Ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος που κατάλαβε ότι πρόκειται για τον ίδιο πλανήτη. Σύμφωνα με την ελληνική Μυθολογία, ο Ερμής ήταν γιος του Δία και της Μαίας, κόρης του Άτλαντα. Εκτελούσε χρέη αγγελιαφόρου των άλλων θεών. Θεωρούνταν εφευρέτης και κατασκευαστής μουσικών οργάνων [αυλού, σύριγγας, λύρας]. Αυτός συνόδευε τους νεκρούς στον Άδη και συμπαραστέκονταν σε οδοιπόρους.
ΓΕΝΙΚΑ: Ο Ερμής βρίσκεται τόσο κοντά στον Ήλιο ώστε είναι πολύ δύσκολο να τον διακρίνουμε καθαρά από τη Γη. Επιπλέον είναι μικρός, ελάχιστα μεγαλύτερος από τη Σελήνη. Η ηλιακή του ημέρα (σαν το γήινο 24ωρο), δηλαδή από ανατολή σε ανατολή διαρκεί 176 γήινες ημέρες, διπλάσιες από ότι το έτος του που διαρκεί μόνο 88 γήινες ημέρες. Σε απόσταση μικρότερη των 70 εκατομμυρίων χιλιομέτρων ο πλησιέστερος αυτός πλανήτης στον Ήλιο “τσουρουφλίζεται” συνεχώς από τις ακτίνες του. Είναι ένας καταχτυπημένος πλανήτης, διάσπαρτος από κρατήρες, που οφείλονται κυρίως στη γειτνίασή του με τον Ήλιο, η τεράστια βαρύτητα του οποίου προσελκύει μικρούς και μεγάλους διαστημικούς βράχους με αποτέλεσμα ο Ερμής να βρίσκεται συνεχώς στο στόχαστρο των επερχόμενων εισβολέων, μιας και συχνά ο Ερμής λειτουργεί ως ασπίδα του Ηλίου.
ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ: Ο Ερμής περιβάλλεται από λεπτό στρώμα ατμόσφαιρας, αποτελούμενο από ήλιο, οξυγόνο και υδρογόνο. Η βαρύτητά του δεν υπερβαίνει το 1/3 της γήινης. Το ήλιο προέρχεται από τον λεγόμενο ηλιακό άνεμο που “φυλακίζεται” από το μαγνητικό του πεδίο, ενώ η ποσότητα που υπάρχει είναι τόσο μικρή ώστε για να γεμίσουμε ένα απλό μπαλόνι θα έπρεπε να συγκεντρώναμε όλο το αέριο που περιλαμβάνεται σε μια σφαίρα διαμέτρου 6,5 χιλιομέτρων! Έτσι, η γήινη ατμόσφαιρα είναι ένα τρισεκατομμύριο φορές πιο πυκνή από αυτήν του Ερμή [βασική σύσταση: 42% Οξυγόνο, 29% Νάτριο, 22% Υδρογόνο, 6% Ήλιο, 0,5% Κάλιο].
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ: Χωρίς αποτελεσματική ατμόσφαιρα γύρω από τον Ερμή δεν υπάρχουν ούτε άνεμοι, ούτε βροχές, αλλά δεν υπάρχει και προστασία από τη ζέστη ή από το κρύο. Στο αφήλιό του, τη μεγαλύτερη απόστασή του από τον Ήλιο [69.816.900 χλμ.], οι μεσημεριανές θερμοκρασίες επιφανείας φτάνουν τους 285 βαθμούς Κελσίου, ενώ στο περιήλιο, τη μικρότερή του απόσταση από τον Ήλιο,[46.001.200 χλμ.] η θερμοκρασία ξεπερνάει τους 430 βαθμούς Κελσίου, οκταπλάσια, δηλαδή, από τη μέγιστη θερμότητα που εμφανίστηκε ποτέ στη Γη [57,7 βαθμοί Κελσίου, Λιβύη 9/1922). Στη θερμοκρασία αυτή, το ατσάλι σε λίγα λεπτά κοκκινίζει, ενώ ο μόλυβδος λιώνει. Αντίθετα, οι νύχτες του Ερμή, που κρατάν τρεις γήινους μήνες, είναι παγερές και φτάνουν τους -180 βαθμούς Κελσίου, επταπλάσια από τη θερμοκρασία ενός καταψύκτη. Σε τέτοια θερμοκρασία, σε μερικά λεπτά, ένας άνθρωπος θα μετατρεπόταν σε παγοκολώνα. Αυτή η διαφορά θερμοκρασίας του Ερμή (610 βαθμοί Κελσίου) είναι η μεγαλύτερη απ’ ό,τι σε όλους τους άλλους πλανήτες.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: Η επιφάνεια του Ερμή μοιάζει με την επιφάνεια της Σελήνης, ενώ το εσωτερικό του μ’ αυτό της Γης. Ο πυρήνας του, αποτελούμενος κυρίως από σίδηρο και νικέλιο, αποτελεί το 80% της μάζας του Ερμή και έχει διάμετρο 3.600 χιλιομέτρων. Ο πυρήνας δηλαδή του Ερμή είναι μεγαλύτερος από ολόκληρη τη Σελήνη, ενώ πάνω απ’ αυτόν, ο μανδύας του έχει πάχος 600 χιλιομέτρων. Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά της επιφάνειας είναι ένα τεράστιο λεκανοπέδιο, που ονομάστηκε Λεκανοπέδιο Θερμίδων (Caloris), διαμέτρου 1.400 χιλιομέτρων, αποτέλεσμα τεράστιας σύγκρουσης του Ερμή με αστεροειδή διαμέτρου τουλάχιστον 100 χιλιομέτρων. Ο αστεροειδής αυτός έπεσε στην επιφάνεια με ταχύτητα 500.000 χιλιομέτρων/ώρα, αφού δεν υπήρχε, τότε, κανένα είδος ατμόσφαιρας για να ελαττώσει την ταχύτητά του, που οφείλονταν, κυρίως, στη μεγάλη βαρυτική δύναμη που ασκούσε στον επερχόμενο αστεροειδή ο Ήλιος. Σημειώνουμε πως η ένταση της σύγκρουσης σχημάτισε και μια λοφώδη περιοχή στην εκ διαμέτρου αντίθετη επιφάνεια [όπως ένα εξόγκωμα σε μια λαμαρίνα που χτυπήθηκε εξωτερικά και βούλιαξε, δημιουργώντας εξόγκωμα στη μέσα πλευρά!]. Η επιφάνεια του Ερμή καλύπτεται και από τεράστιες χαράδρες με μήκη μέχρι 500 χιλιομέτρων και όρη ύψους πάνω από 3.000 μέτρα. Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι οι χαράδρες είναι ρήγματα που δημιουργήθηκαν, καθώς ο τεράστιος σιδερένιος πυρήνας του Ερμή συρρικνώνονταν κατά την αργή στερεοποίησή του. Ένα τέτοιο ρήγμα [Santa Maria Rupes] έχει βάθος 3.200 μέτρων. Αν ρίχναμε μια πέτρα από την κορυφή του ρήγματος αυτού θα χρειαζόταν 130 δευτερόλεπτα για να φτάσει στον πυθμένα, αφού η βαρύτητα του Ερμή είναι τρεις φορές μικρότερη από τη βαρύτητα στη Γη. Ένας άνθρωπος δηλαδή βάρους 75 κιλών στη Γη, στον Ερμή θα είχε βάρος νηπίου, 25 μόνο κιλών.
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ: Το μέλλον του Ερμή είναι προδιαγεγραμμένο. Ως πλησιέστερος πλανήτης στον Ήλιο, θα είναι και ο πρώτος που θα καταστραφεί, όταν ο Ήλιος φτάσει στο στάδιο της μετατροπής του σε κόκκινο γίγαντα. Σε λιγότερο από πέντε δισεκατομμύρια χρόνια, ο Ήλιος θα αρχίσει να διογκώνεται και η επιφάνειά του θα φτάσει τον Ερμή εξαερώνοντάς τον. Η ίδια κατάληξη επιφυλάσσεται για όλους τους εσωτερικούς πλανήτες του Ήλιου, της Γης συμπεριλαμβανομένης. Τότε ο Ήλιος θα μετατραπεί σε μιμητή του Κρόνου, που θα καταπιεί τα ίδια του τα παιδιά.
ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ: Η πρώτη διαστημική συσκευή που πέρασε από τον Ερμή ήταν ο Μάρινερ 10, που τον επισκέφτηκε τρεις φορές (1974-5) και φωτογράφησε σχεδόν τη μισή επιφάνεια του Ερμή, στέλνοντας 10.000 φωτογραφίες που αποκάλυψαν το “βλογιοκομμένο πρόσωπο” του πλανήτη από μετεωρικούς κρατήρες. Παρ’ όλες τις ακραίες θερμοκρασίες του πλανήτη, υπάρχουν ορισμένα σημεία στις πολικές περιοχές του Ερμή που θα μπορούσαν να είναι τα σημεία προσεδάφισης μελλοντικών διαστημικών αποστολών. Στα σημεία αυτά, που είναι προστατευμένα από τις καυτές ηλιακές ακτίνες, πρέπει να διατηρείται ακόμη πάγος και παγωμένο διοξείδιο του άνθρακα, υπολείμματα της αρχέγονης εποχής πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια όταν πάγωσαν για πρώτη φορά τα υλικά αυτά μετά τη γέννηση του πλανήτη. Η ανάλυση παρόμοιων υλικών από κάποιο μελλοντικό διαστημόπλοιο θα μας πληροφορούσε για την κατάσταση που επικρατούσε τότε. Το δεύτερο διαστημόπλοιο που τον επισκέπτεται είναι το MESSENGER, που έχει πραγματοποιήσει τρεις διελεύσεις χαρτογραφώντας το 98% της επιφάνειας του πλανήτη. Η χαρτογράφηση ολοκληρώθηκε το 2011, οπότε και μπήκε σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη.
Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέας
www.scribd.com/oikonomukon
1. Στα Ελληνιστικά χρόνια ονομαζόταν και Στίλπων (λαμπρός-γυαλιστερός).
