Από τον Κων/νο Αθ. Οικονόμου
ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΚΟΙΝΟ: Μετά την πρώτη περίοδο του Κοινού των Θεσσαλών (8ος-6ος αι.) και στη δεύτερη, την υπό μακεδονική κηδεμονία1 (352-197 π.Χ.), μια τρίτη περίοδος αυτού του Κοινού εγκαινιάστηκε από τον Τίτο Φλαμινίνο, τον νικητή των Μακεδόνων και «ελευθερωτή» των ελληνικών πόλεων. Τότε διακηρύχθηκε η ανεξαρτησία της Θεσσαλίας με πολίτευμα καθαρά αριστοκρατικό. Η παρηκμασμένη αυτή μορφή του Κοινού συμπεριλάμβανε την Πελασγιώτιδα, την Εστιαιώτιδα, τη Θεσσαλιώτιδα και την Αχαΐα Φθιώτιδα (197-27 π.Χ.). Η πραγματική υποβάθμιση του Θεσσαλικού Κοινού επιβλήθηκε από τις μεταρρυθμίσεις του Αυγούστου το 27 π.Χ. Έτσι το Κοινό έγινε μια μορφή επαρχιακής συνέλευσης που συγκροτούνταν ανά διαστήματα στη Λάρισα, τη θεσσαλική πρωτεύουσα. Άλλα ελληνικά ή ελληνιστικά Κοινά της εποχής ήταν: το αχαϊκό, το βοιωτικό, το φωκικό, το αρκαδικό, κ.α. Σ’ αυτά τα Κοινά ο επικεφαλής, που επιλεγόταν από την αριστοκρατία, είχε τον τίτλο του αρχιερέα της αυτοκρατορικής λατρείας (δηλαδή του θεοποιημένου αυτοκράτορα!). Στις συνελεύσεις του Κοινού συμμετείχαν 300 βουλευτές των θεσσαλικών πόλεων και αποφάσιζαν για τοπικά ζητήματα, υπό την επιτήρηση των Ρωμαίων διοικητών. Το Κοινό έκοβε νομίσματα, τοπικής χρήσης, τα οποία στη μια όψη είχαν την επιγραφή «Θεσσαλών» και στην άλλη τη μορφή του εκάστοτε αυτοκράτορα. Οι άρχοντες της Θεσσαλίας, στην τέταρτη φάση του Κοινού είχαν το... προνόμιο της προεδρίας κατά τη διάρκεια εορτών ή αγώνων, ενώ οι αρμοδιότητές τους εξαντλούνταν σε έλεγχο και επιβολή δικαστικών αποφάσεων αστυνομικής φύσης. Η τέταρτη αυτή περίοδος του Κοινού σταματά απότομα, γύρω στο 269 μ.Χ., χρονιά κορύφωσης επιδρομών των Ερούλων και των πρωτο-Γότθων. Η θεσσαλική βουλή προσπάθησε πολλές φορές να υπερβεί τα καθορισμένα από τους Ρωμαίους όριά της, όπως σε μια περίπτωση που διασώζει ο Πλούταρχος, όταν η βουλή του Κοινού διέταξε να τιμωρήσουν με θάνατο στην πυρά έναν πολίτη, ο οποίος όμως τελικά διασώθηκε γιατί αιτήθηκε δίκη ενώπιον του αυτοκράτορα. Αξίζει να αναφέρουμε μερικά ονόματα στρατηγών του Κοινού στα χρόνια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όπως διασώθηκαν σε νομίσματα της εποχής. Στα χρόνια του Αυγούστου: Αντίγονος, Ευβίοτος, Λύκυτος, Μεγαλοκλής, Θεμιστοκλής Ανδροσθένους. Στα χρόνια του Τιβέριου: Άσανδρος, Λύκυτος και Μεγαλοκλής. Στα χρόνια του Νέρωνα: Αλόρχος, Αριστίων και Λάθυχος. Στα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ.: Ηγησίας, Κλαύδιος Αριστόφιλος, Φλάβιος Πολύκριτος, Σωσίπατρος (αυτοκράτορες Νέρβας και Τραϊανός), και τέλος, Νικόμαχος, στα χρόνια του Αδριανού [117-138 μ. Χ.].
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΤΟ IMPERIUM: Η Θεσσαλία ανήκε άλλοτε στην επαρχία Αχαΐας (περίοδος Αυγούστου), κι άλλοτε στην επαρχία της Μακεδονίας (2ος-3ος αι.). Είναι σίγουρο ότι οι Τετράδες, οι διαιρέσεις της Αρχαιότητας, εξακολουθούσαν να ισχύουν, όπως και η οργάνωση του, έστω υποβαθμισμένου, Κοινού. Η Μαγνησία ήταν αποκομμένη από την υπόλοιπη Θεσσαλία και οι πόλεις της ήταν ενωμένες στο Κοινό των Μαγνητών. Σ’ αυτό προσαρτήθηκαν οι νότιες περιοχές της Πελασγιώτιδας (περιοχή Φερών) καθώς και τμήματα της Αχαΐας Φθιώτιδας. Η μεγάλη καταστροφή για τη Θεσσαλία συντελέστηκε την τριετία 267-269 μ.Χ. Τότε πρώτα οι Έρουλοι, επί αυτοκρατορίας Γαλλιηνού, εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα καταστρέφοντας Αθήνα, Κόρινθο, Άργος, Σπάρτη και λεηλατώντας την πεδινή Θεσσαλία. Το 269 εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο οι Γότθοι (πριν διασπαστούν σε Οστρογότθους και Βησιγότθους), που εισέβαλαν στη Θεσσαλία, επί Κλαυδίου Γοτθικού, και πολιόρκησαν πόλεις προξενώντας ανυπολόγιστες καταστροφές και στη θεσσαλική ενδοχώρα. Το τέλος της εποχής ήρθε με τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού. Τότε διαλύθηκαν και τυπικά τα δύο Κοινά της Θεσσαλίας ενώ αφαιρέθηκε κι αυτή η τυπική εξουσία των ντόπιων αρχόντων. Η Θεσσαλία αναδείχτηκε χωριστή επαρχία με πρωτεύουσα τη Λάρισα.
ΠΟΛΕΙΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Οι κυριότερες πόλεις της Θεσσαλίας ήταν η Λάρισα, η Δημητριάδα, οι Φθιώτιδες Θήβες και, νοτιότερα, η Υπάτη, έξω από τα όρια της σημερινής Θεσσαλίας. Φαίνεται πως η σημαντικότερη απ’ αυτές ήταν η Λάρισα καθώς εκεί διασταυρώνονταν οι κύριοι οδικοί άξονες της εποχής, Τέμπη-Θερμοπύλες και Μακεδονία – Ολοσσών – Φερές, και εκεί ήταν η έδρα του Κοινού. Τα λιμάνια της Θεσσαλίας ήταν, για μεν τους Μάγνητες η Δημητριάς, ενώ για τους υπόλοιπους οι Παγασές και κυρίως οι Φθιώτιδες Θήβες με το επίνειό τους, την Πύρασο. Η Δημητριάδα παρέμενε πρωτεύουσα του μαγνησιακού Κοινού. Σπουδαιότερο λιμάνι ήταν η Πύρασος όπως μαρτυρείται κι από τα υπολείμματα του οδικού της δικτύου. Γύρω στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. οι Φερές υπάγονταν στη Δημητριάδα. Έτσι τον 4ο αιώνα μ.Χ., όταν ιδρύονταν οι πρώτες μητροπόλεις και επισκοπές του Χριστιανισμού, όλες οι μεγάλες πόλεις της Θεσσαλίας έγιναν έδρες μητροπολιτών ή επισκόπων πλην των Φερών. Ο πλούτος της Θεσσαλίας ήταν η γεωργία, η εκμετάλλευση της πορφύρας, η εκτροφή αλόγων, το εμπόριο, κ.ά. Όμως η Θεσσαλία φημιζόταν και για το μάρμαρό της. Το σπουδαιότερο λατομείο ήταν αυτό στον λόφο της Χασάμπαλης, μεταξύ Λάρισας και Συκουρίου, το οποίο άρχισε να λειτουργεί εντατικά από τα χρόνια του Αυγούστου ως τις μέρες μας. Έτσι, ενώ στις επιτύμβιες στήλες των ελληνιστικών χρόνων δεν παρατηρήθηκε η χρήση τέτοιου λίθου, στα αυτοκρατορικά χρόνια και μετά, όλα τα μιλιάρια (οδοδείκτες μιλίων), πολλοί κίονες σε ναούς της εποχής (Αγιά-Σοφιά) και παλαιοχριστιανικά οικοδομήματα των Φθιώτιδων Θηβών, κατασκευάζονταν από το λεγόμενο οφίτη λίθο της Χασάμπαλης. Σπουδαίο λατομείο της εποχής ήταν αυτό του Καστρίου της Αγιάς και αργότερα το Κριτήρι του Τυρνάβου.
ΚΑΤΟΙΚΟΙ – ΓΡΑΜΜΑΤΑ: Ο πληθυσμός της Θεσσαλίας δεν ήταν τελείως ομοιογενής. Διάφορες επιγραφές μας αποκαλύπτουν τη συνύπαρξη διάφορων μικρών κοινοτήτων, Εβραίων, Ρωμαίων, Ανατολιτών, κ.ά. Οι Ρωμαίοι φαίνεται πως ήταν πράγματι μια μικρή μειονότητα, μιας και βρέθηκαν λίγες επιτύμβιες στήλες γραμμένες στα Λατινικά, ενώ οι Εβραίοι είχαν μικρές αλλά οργανωμένες κοινότητες, κυρίως στη Λάρισα και στις Φθιώτιδες Θήβες. Πάντως οι Έλληνες της Θεσσαλίας άρχισαν να επηρεάζονται από τον ρωμαϊκό τρόπο ζωής σε κάποιο βαθμό, πράγμα που διαπιστώνεται και από την αλλαγή ονομάτων μελών των σπουδαιότερων οικογενειών της περιοχής. Οι διασημότεροι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής (1ος-3ος αι. μ.Χ.) κατάγονταν είτε από τη Λάρισα, είτε από την Υπάτη. Στη Λάρισα γεννήθηκαν ο Ιππόδρομος και ο Φιλίσκος που ήταν καθηγητές ρητορικής από το 209 ως το 220 μ.Χ. στην Αθήνα. Άλλοι δυο σπουδαίοι ρήτορες ήταν ο Φίλων ο Λαρισαίος και ο Αρτεμίδωρος ο Μόψιος, που δίδαξαν και σε χώρες της Δύσης. Μάλιστα στη γαλλική πόλη Béziers βρέθηκε ταφικό επίγραμμα του Αρτεμίδωρου γραμμένο στα ελληνικά από τον αδελφό του.
Στο άρθρο της μεθεπόμενης Κυριακής θα αναφερθούμε στη Θεσσαλία κατά την Πρωτοβυζαντινή Εποχή (δ’-στ’ μ.Χ. Αιώνες).
Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας - συγγραφέας
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
1Γενικά για το Θεσσαλικό Κοινό, στο βιβλίο του Κ. Α. Οικονόμου, Η Λάρισα και η θεσσαλική Ιστορία Β’ τόμος, Λάρισα 2007.
