Από τον Γιάννη Κουτσογιαννούλη
Στις 30.08.1949 έληξε η αρξαμένη την 02.08.1949 υπό των εθνικών στρατευμάτων εξόρμηση κατά των ανταρτικών – κομμουνιστικών δυνάμεων στο όρος Γράμμος που προέβλεπε το σχέδιο «ΠΥΡΣΟΣ» και κάθε πλέον αντίστασή τους εξέλιπε. Με τον τρόπο αυτό τερματίσθηκε μία από τις χειρότερες εμφυλιοπολεμικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας που ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, συνεχίσθηκε και ολοκληρώθηκε μετά τη λήξη της και την αποχώρηση των κατακτητών από την πατρίδα μας, από την Αθήνα τον Οκτώβριο και από την Θεσσαλονίκη τον Νοέμβριο 1944. Η αυτή σύγκρουση που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο 1944 ιστορικά πρέπει να διαχωρισθεί σε τρεις γύρους. Ειδικότερα:
Ο πρώτος γύρος απεκλήθη μικρός εμφύλιος πόλεμος και διαδραματίσθηκε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, κύρια στα βουνά αλλά και στις πόλεις, μεταξύ των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και των αντιθέτων δυνάμεων ΕΔΕΣ κ.λπ.
Ο δεύτερος γύρος ξεκίνησε στην ουσία με την απόφαση του ΚΚΕ να οργανώσει συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος στις 03.12.1944, ημέρα Κυριακή, παρά την άρνηση της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου να δώσει σχετική άδεια και παρά την έκδοση σχετικού διατάγματος για την αποστράτευση των ανταρτικών σωμάτων. Η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε και το αποτέλεσμα ήταν 25 νεκροί και δεκάδες τραυματίες. Έτσι άρχισε η «Μάχη των Αθηνών» στην οποία ο ΕΛΑΣ παρέταξε σε σύνολο 26.000 καλά εξοπλισμένους άνδρες έναντι 5.000 ανδρών του στρατού και 500 περίπου της Χωροφυλακής.
Στις 11.12.1944 έφθασε στην Αθήνα ο Άγγλος στρατάρχης Αλεξάντερ και τα Χριστούγεννα ο Τσώρτσιλ . Την επομένη σε συνάντησή του με τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και τρεις εκπροσώπους του ΕΑΜ άκουσε έκπληκτος να του μεταφέρουν ότι επιμένουν στις απαιτήσεις τους (αποστράτευση της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας, του Ιερού Λόχου κα.). Σε λίγες μέρες η κατάσταση ξεκαθάρισε. Οι ΕΑΜικοί διέταξαν γενική υποχώρηση στις 04.01.1945, στις 11.01 εζήτησαν ανακωχή και οι εχθροπραξίες έληξαν με την υποχρέωση των Ελασιτών να απομακρυνθούν τουλάχιστο 150 χλμ. από την Αθήνα και να εκκενώσουν την Πελοπόννησο. Μετά την ανακωχή υπογράφηκε η περίφημη συμφωνία της Βάρκιζας που όριζε: 1) Αμνηστεία για τα διαπραχθέντα αδικήματα, πλην αυτών του κοινού Ποινικού Δικαίου 2) Πλήρη πολιτική ελευθερία για το ΚΚΕ και το ΕΑΜ 3) Άρση του στρατιωτικού Νόμου 4) Δημοψήφισμα για το πολιτειακό εντός του έτους και στη συνέχεια εκλογή συντακτικής συνέλευσης 5) Εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους συνεργάτες των κατακτητών 6) Αποστράτευση του ΕΛΑΣ και 7) Απελευθέρωση ομήρων κρατουμένων από το ΕΑΜ. Η συμφωνία όμως δεν τηρήθηκε με συνέπεια. Πέντε χιλιάδες οπλισμένοι Ελασίτες κατέφυγαν στην (τότε) Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία, ενώ και ο Άρης Βελουχιώτης παρέμεινε στα βουνά. Έτσι έληξε ο 2ος γύρος . Στη συνέχεια η κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα, που διαδέχθηκε στις 03.01.1945 την κυβέρνηση Παπανδρέου, δείχνοντας απροθυμία να διεξάγει δημοψήφισμα για την επαναφορά της Βασιλείας παρητήθη και ανέλαβε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Π. Βούλγαρη.
Στις 15 Δεκεμβρίου 1945 μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ συναντήθηκαν στο Πετρίτσι της Βουλγαρίας με εκπροσώπους των Γενικών Επιτελείων της Γιουγκοσλαβίας και Βουλγαρίας και αποφασίσθηκε η αναδιοργάνωση του ΕΛΑΣ με το όνομα «Δημοκρατικός Στρατός». Τον Ιανουάριο 1946 η Σοβιετική κυβέρνηση κατηγόρησε στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Η.Ε. την Αγγλία ότι διατηρεί στρατό στην Ελλάδα και ζήτησε την αποχώρηση των βρεττανικών δυνάμεων με σκοπό να βοηθήσει την νέα ένοπλη εξόρμηση του ΚΚΕ που είχε ήδη και επίσημα αποφασισθεί. Το Συμβούλιο Ασφαλείας την 1η Φεβρουαρίου 1946 απέρριψε την προσφυγή, πλην όμως ο ψυχρός πόλεμος μεταξύ του Ανατολικού και Δυτικού μπλοκ είχε αρχίσει. Στις 31.03.1946 διενεργήθησαν εθνικές εκλογές στις οποίες οι κομμουνιστές δεν συμμετέσχον αφού απροειδοποίητα την προηγουμένη των εκλογών είχαν επιτεθεί στην κωμόπολη του Λιτοχώρου, ξεκινώντας έτσι, στην ουσία, τον 3ο γύρο της σύρραξης. Την 1η Σεπτεμβρίου 1946 στο δημοψήφισμα που διενεργήθηκε αποφασίσθηκε με πλειοψηφία η επαναφορά της Βασιλείας, ο Γεώργιος ο Β΄ έφθασε στις 27 Σεπτεμβρίου 1946 στην Αθήνα μέσα σε φρενίτιδα ενθουσιασμού, πλην όμως έξι μήνες αργότερα απεβίωσε, αφού πρώτα είχε κατορθώσει με ταξίδι του στις ΗΠΑ να στρέψει το αμερικανικό ενδιαφέρον προς την Ελλάδα και να εκμαιεύσει ρητή υπόσχεση από τον Πρόεδρο Τρούμαν για σοβαρή οικονομική βοήθεια προς την χώρα μας (αποστολή Πωλ Πόρτερ). Τον διαδέχθηκε στο θρόνο ο αδελφός του Παύλος ο Α΄.
Στα γεγονότα του 3ου γύρου σημαντικό ρόλο έπαιξε μία εξόχως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, ο Ν. Ζαχαριάδης που ήλθε στην Αθήνα το Μάϊο 1945, παραμέρισε τον σώφρονα Σιάντο που τον κατήγγειλε και ως χαφιέ και επέβαλε την άποψη ότι η Συμφωνία της Βάρκιζας ήταν απλή ανάπαυλα για ανασυγκρότηση του Δημοκρατικού Στρατού για νέα αποφασιστική αναμέτρηση. Επίσης κατήγγειλε σαν ύποπτη και προδοτική την στάση του Άρη Βελουχιώτη πράγμα που ώθησε τον αποκηρυγμένο Άρη σε αυτοκτονία (17 Ιουνίου 1945) – κατά προσωπική μου πληροφόρηση φονεύθηκε σε ενέδρα.
Έτσι ξεκίνησε την ένοπλη λαϊκή πάλη – Φεβρουάριος 1946 και αρχηγό του Δημοκρατικού Στρατού διόρισε τον Μάρκο Βαφειάδη. Το σχέδιο ήταν: διάσπαση του Δ.Σ. σε πολλές ομάδες, εξορμήσεις, αιφνίδια κτυπήματα και άμεση αποχώρηση. Δεκάδες επιθέσεις σημειώθηκαν στη Δεσκάτη, Νάουσα, Σιάτιστα, Κόρυμβο κ.α. Πλην όμως η αποχώρηση των Άγγλων από την Ελλάδα και η παράδοση της σκυτάλης στις ΗΠΑ, η απόφαση του Προέδρου Τρούμαν ότι η Ελλάς έπρεπε να επιζήσει σαν ελεύθερο έθνος και η οικονομική βοήθεια στη χώρα μας με 300.000.000 δολάρια (απίστευτο ποσό για την εποχή εκείνη) άρχισαν να αντιστρέφουν τον κίνδυνο που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται. Ο εμφύλιος εισήλθε σε αποφασιστική φάση το 1947. Οι κομμουνιστές επετέθησαν στα Ιωάννινα, όπου δεν συνάντησαν σοβαρή αντίσταση και στα Γρεβενά, που ήταν καλά οχυρωμένα. Τον Ιούλιο του 1947, στο Στρασβούργο, μπροστά στους έκπληκτους εκπροσώπους των κομμουνιστικών κομμάτων της Δύσης ο αντιπρόσωπος του ΚΚΕ Μιλτ. Πορφυρογένης, εξήγγειλε την ειλημμένη απόφαση δημιουργίας ξεχωριστού κομμουνιστικού κράτους με δική του κυβέρνηση παρά την έντονη αντίδραση του Στάλιν που είχε κατηγορηματικά δηλώσει ότι: «Η επανάσταση στην Ελλάδα πρέπει να σταματήσει». Παρ’ όλα αυτά ο Ζαχαριάδης, με ενθάρρυνση του Τίτο, που είχε όραμα να επεκταθεί στην Μεσόγειο, έλαβε απόφαση συνέχισης της ένοπλης δράσης με επιθέσεις κατά του Μετσόβου, Έδεσσας, Καστοριάς, Κοζάνης. Εξι μήνες μετά την εξαγγελία στο Στρασβούργο - Δεκέμβριος 1947 - προχώρησε στον σχηματισμό της πρώτης προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας με πρωθυπουργό και υπουργό Στρατιωτικών τον Μάρκο Βαφειάδη. Πρώτη μεγάλη επίθεση εκδηλώθηκε εναντίον της Κόνιτσας στην οποία νικήθηκαν κατά κράτος και υποχώρησαν ταχύτατα. Τότε, επί τέλους, η κυβέρνηση Σοφούλη εγκατέλειψε την πολιτική «ειρηνεύσεως και κατευνασμού», με αναγκαστικό νόμο έθεσε το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη εκτός νόμου και η διάδοση κομμουνιστικών ιδεών θεωρήθηκε κολάσιμο αδίκημα. Στις 10 Φεβρουαρίου 1948 οι κομμουνιστές βομβαρδίζουν την Θεσσαλονίκη, χτυπούν στην συνέχεια το Γύθειο, τη Νάουσα, το Σουφλί, την Ξάνθη, την Κομοτηνή, το Διδυμότειχο, τη Σπάρτη. Το Μεγάλο Σάββατο του 1948 ο κομμουνιστής Ευστρ. Μουτσογιάννης (ο οποίος δεν εκτελέσθηκε και αμνηστεύθηκε το 1970 από τον Γ. Παπαδόπουλο) δολοφονεί έξω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Καρύτση του υπουργό Χρήστο Λαδά. Η σύγκρουση όμως Ζαχαριάδη- Μάρκου επειδή ο πρώτος ήθελε να μετατραπεί ο αντάρτικος πόλεμος σε τακτικό και ο δεύτερος αντιδρούσε έντονα υπήρξε ολέθρια για την τύχη της ένοπλης επανάστασης.
Οι εθνικές δυνάμεις με την άφιξη του αρχηγού της αμερικανικής στρατιωτικής αποστολής στρατηγού Βαν Φλητ αναδιοργανώθηκαν και άρχισαν την μεγάλη αντεπίθεση για εκκαθάριση της Ρούμελης (σχέδιο Κορωνίς) και του Γράμμου (σχέδιο Χρυσαυγή) που ξεκίνησε στις 16 Ιουνίου και ολοκληρώθηκε μετά από 70 ημέρες. Όμως οι αντάρτες που διέφυγαν από τον Γράμμο κατέλαβαν το Βίτσι και συνέχισαν από εκεί τον ένοπλο αγώνα. Τον Ιανουάριο 1949 εξεπέλυσαν επίθεση κατά της Νάουσας την οποία και κατέλαβαν. Στις 24 Ιανουαρίου πεθαίνει σε ηλικία 89 ετών ο πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης, τον διαδέχθηκε ο Αλεξ. Διομήδης.
Τον Φεβρουάριο οι αντάρτες επιχειρούν κατά της Φλώρινας όπου υφίστανται σοβαρές απώλειες. Ο Ζαχαριάδης διαπράττει το ολέθριο σφάλμα να υποσχεθεί στους Σλαβόφωνους της Μακεδονίας την ίδρυση χωριστού Κράτους. Το ποτήρι πλέον είχε ξεχειλίσει. Αποφασίσθηκε από την ελληνική κυβέρνηση πόλεμος μέχρις τελικής πτώσεως εναντίον των ξενοκίνητων κομμουνιστών. Τον Μάϊο 1949 ξεκίνησε η εκκαθάριση της Ρούμελης και Στερεάς Ελλάδας (σχέδιο Πύραυλος) που ολοκληρώθηκε σε λιγότερο από ένα μήνα. Στις 2 Αυγούστου 1949 άρχισε η μεγάλη τελική εξόρμηση στο Βίτσι και τον Γράμμο. Στις 30 Αυγούστου όλα είχαν τελειώσει. Οι κομμουνιστές, όσοι είχαν μείνει ζωντανοί παραδόθηκαν στον ελληνικό στρατό και άλλοι διέφυγαν στην Αλβανία, αφού ο πονηρός Τίτο είχε φροντίσει να κλείσει τα σύνορά του. Η Ελλάδα παρέμεινε ελεύθερη, υποστάσα όμως τεράστιες καταστροφές, υλικές και ανθρώπινες. Εκατό περίπου χιλιάδες Έλληνες εκπατρίσθηκαν, στην περιβόητη δε Τασκένδη οι κομμουνιστές με ενδοκομματικές διενέξεις έφθασαν σε ένοπλη μάχη μεταξύ των. Ο Ζαχαριάδης καθαιρέθηκε από Γ.Γ. και πέθανε ξεχασμένος κάπου στη Μόσχα. Το ΚΚΕ με διάφορους αρχηγός, Γκρόζο, Κολιγιάννη προσπάθησε από εξωτερικό να αναζωπυρώσει το κομμουνιστικό κίνημα με σπασμωδικές κινήσεις, όμως τα πράγματα είχαν πλέον αλλάξει. Η Ελλάδα είχε μπει σε φάση δημιουργίας και η κομμουνιστική ιδεολογία χωρίς πλέον την πίεση των ενόπλων φάνταζε ανεδαφική στην μεγάλη πλειοψηφία του λαού, γεγονός που αποδείχθηκε περίτρανα και μετά την νομιμοποίηση του ΚΚΕ από τον Κων/ νο Καραμανλή.
Ο Γιάννης Κουτσογιαννούλης είναι δικηγόρος
