* Του Γ. Καραβάνα
Πρόσφατα φίλος μου έστειλε διαδικτυακό βίντεο, με εικόνες από την τελευταία εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ, «έτσι για να γελάσουμε» όπως είπε. Στο βίντεο πρωταγωνιστούν πολίτες, που με ασυγκράτητη χαρά προβλέπουν: «Ο Γιώργος είναι πονόψυχος... Θα δώσει λεφτά στον κόσμο!». Ομολογώ πως δεν γέλασα. Μάλλον μελαγχόλησα για την κατάντια και τη δουλοπρέπειά μας. Οι εικόνες μου θύμισαν έναν αρχαίο τρόπο ψαρέματος που ακόμα χρησιμοποιείται στην Κίνα!
Σύμφωνα με αυτόν, ο ψαράς «απαγάγει» και ανατρέφει νεοσσούς ενός συγκεκριμένου είδους κορμοράνου, ιδιαίτερα ικανού στο ψάρεμα. Όταν τα πουλιά μεγαλώσουν, ο ψαράς τους ψαλιδίζει τα φτερά και τα έχει πάντα μαζί του στη βάρκα. Τα ελευθερώνει προσωρινά στο νερό, αφού πρώτα τους δέσει μία κλωστή γύρω από το λαιμό, αρκετά χαλαρή για να μπορούν να αναπνέουν αλλά και αρκετά σφιχτή, για να μην μπορούν να καταπιούν. Οι κορμοράνοι βουτούν στο νερό, όπως το ένστικτό τους ορίζει, γεμίζουν το λαιμό τους με ψάρια, που εν συνεχεία αδειάζουν στη βάρκα μην έχοντας άλλη επιλογή. Ο ψαράς σε αντάλλαγμα, τους λύνει πού και πού την κλωστή από το λαιμό και τους πετά έναν μεζέ, ικανό για να τους κρατά ζωντανούς, αλλά όχι αρκετό για να τους χορτάσει πλήρως.
Αυτή την εικόνα θυμήθηκα όταν είδα το βίντεο. Ο Γιώργος, ο Κώστας, ο Αντώνης... είναι λέει πονόψυχοι και θα μοιράσουν λεφτά στον κόσμο! Αλήθεια, ποια λεφτά θα μοιράσουν; Αυτά της προσωπικής τους περιουσίας; Αυτά που θα παράξουν οι ίδιοι με τον κόπο τους; Όχι βέβαια! Ο τεμπέλης ψαράς, το μόνο που χρειάζεται είναι να «απαγάγει» το κορμί και το μυαλό νεαρών πτηνών. Όλο το υπόλοιπο ψάρεμα θα το κάνουν εκείνα, για το υπόλοιπο της ζωής του. Και κάθε φορά που θα τους πετάει κανέναν μεζέ, αυτά θα είναι ευγνώμονα στον αφέντη τους...
Το ίδιο φαινόμενο ίσχυσε και με ανθρώπους, εδώ κι αιώνες. Στην εποχή της φεουδαρχίας, ο ηγεμόνας αντιμετώπιζε τον πληθυσμό του φέουδου, ως περιουσιακό του στοιχείο. Αν ήταν σκληρός και άκαρδος, κακομεταχειρίζονταν τους υπηκόους του. Αν αντίθετα ήταν καλοπροαίρετος ή απλά έξυπνος, φρόντιζε για την καλή τους υγεία (όσο λιγότερο αρρώσταιναν, τόσο περισσότερο παρήγαγαν. Όσο λιγότερο δυσαρεστημένοι ήταν, τόσο μικρότερη η πιθανότητα να επαναστατήσουν εναντίον του). Στήθηκε έτσι ένα πρώιμο σύστημα «κοινωνικού κράτους», όπου για ίδιον όφελος, ο Φεουδάρχης φρόντιζε για την ασφαλή διαβίωση των υπηκόων του, σε αντάλλαγμα για την εργασία τους. Οι υπήκοοι από την άλλη συνήθισαν στην ιδέα ότι, η καλή ή η κακή τους τύχη, εξαρτιόνταν από τη φιλευσπλαχνία του εκάστοτε ηγεμόνα, όπως ακριβώς εξαρτάται η διαβίωση του κορμοράνου από τον ψαρά.
Την ιδέα πως ο άνθρωπος δεν δικαιούται να ορίζει τη μοίρα του, ενίσχυε και η διδασκαλία της Καθολικής εκκλησίας. Σύμφωνα με αυτήν, «η αυτοκτονία αποτελούσε τη μεγαλύτερη αμαρτία, η αντισύλληψη ήταν έγκλημα και μια εγκυμοσύνη μπορούσε να σταματήσει μόνον αν ήταν θέλημα θεού». Ο πληθυσμός είχε συνηθίσει στην ιδέα ότι «ούτε το σώμα του δεν του ανήκει»! Η ύπαρξή τους δεν ήταν αυτόνομη, αλλά αποτελούσε γρανάζι μιας μηχανής (της οποίας ιδιοκτήτης ήταν τότε ο Φεουδάρχης και σήμερα το Κράτος).
Με το Διαφωτισμό (ένα κίνημα που ελέω τουρκοκρατίας ουδέποτε πέρασε από την Ελλάδα, εξ ού και η δουλοπρέπειά μας) οι ιδέες αυτές δέχθηκαν το πρώτο χτύπημα. Για πρώτη φορά, άνθρωποι ύψωσαν το ανάστημά τους με σκοπό να πάρουν τις ζωές τους στα χέρια τους. «Πλήρωσε την εργασία μας όσο αξίζει, δώσε μας το δικαίωμα ιδιοκτησίας και μην ανησυχείς για εμάς – θα φροντίσουμε μόνοι μας για τις δικές μας ανάγκες». Μια νέα ιδεολογία, ιστορικά η πιο πρόσφατη, είχε μόλις γεννηθεί. Το όνομά της: Φιλελευθερισμός. Ταυτόχρονα, δέχθηκε χτύπημα και η Καθολική εκκλησία με την έλευση των Διαμαρτυρόμενων (δεν είναι τυχαίο πως οι προτεσταντικές χώρες - Αγγλία, Ολλανδία κ.α. - είναι ταυτόχρονα και οι πιο φιλελεύθερες. Δεν είναι τυχαίο πως εκεί θεσμοθετήθηκαν οι μεγαλύτερες οικονομικές και ατομικές ελευθερίες).
Βεβαίως, δεν ήταν όλα καλά χωρίς την παρουσία κάποιου προστάτη. Ο κορμοράνος, όπως παλιότερα και ο υπήκοος του φεουδάρχη, απολαμβάνει ενίοτε ορισμένα προνόμια! Ο τεμπέλης ψαράς (ή αλλιώς το κράτος) παρέχει - λίγη μεν αλλά σίγουρη - τροφή, στέγη και προστασία από εξωτερικούς εχθρούς. Έτσι, δεν είναι πάντα κακή ιδέα να δίνεις λίγα από τα ψάρια που πιάνεις, ως αντάλλαγμα των παραπάνω «κοινωνικών παροχών». Όπως ακριβώς ο υπήκοος του φέουδου δούλευε φθηνά, σε αντάλλαγμα για την προστασία του ηγεμόνα έναντι των περιπλανώμενων ληστών, όπως ο κορμοράνος συλλέγει ψάρια σε αντάλλαγμα λίγης τροφής και στέγης, έτσι και οι σημερινοί φορολογούμενοι πληρώνουν φόρους, για να εξασφαλίσουν εθνική άμυνα, αστυνομία, δικαιοσύνη, ενεργειακά δίκτυα, δρόμους κλπ.
Το πρόβλημα ξεκινά, όταν αυτοί που ζουν από τα ψάρια του κορμοράνου, απαιτούν αναλογικά πολλή δουλειά, για λίγες υπηρεσίες! Και είναι σημαντικό να θυμάται ο κορμοράνος, ότι αυτός πιάνει τα ψάρια! Ο ψαράς και οι βοηθοί του, επιστρέφουν στον κορμοράνο μέρος μόνο των ψαριών που ο ίδιος πιάνει. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει αυτό που λέμε «δημόσιο χρήμα», υπάρχει μόνο «το χρήμα των φορολογούμενων»! Και καλά θα κάνουν να αποφασίζουν οι ίδιοι, ποιες και πόσες υπηρεσίες θέλουν να αγοράσουν με τους φόρους τους, από την εκάστοτε εξουσία. Γιατί κι αυτή, από εκείνους εξαρτάται.
Ο τεμπέλης ψαράς θα έμενε νηστικός, αν οι κορμοράνοι αποφάσιζαν πως δεν θέλουν πια την προστασία του. Οι κορμοράνοι γνωρίζουν πως καμιά φορά, η τεμπελιά και η αναποτελεσματικότητα του ψαρά, κοστίζει πολλά ψάρια για τις υπηρεσίες που παρέχει. Και πως τελικά, αν κάποτε το θελήσουν, μπορούν να ψαρεύουν και μόνοι τους. Μην ευχαριστείτε λοιπόν τον Γιώργο, τον Κώστα ή τον Αντώνη. Μην ζητάτε την ελεημοσύνη τους. Με τα δικά σας ψάρια σας ταΐζουν (αφού βεβαίως πρώτα κρατήσουν όσα νομίζουν, γι’ αυτούς και την παρέα τους)!
* Ο Γιώργος Καραβάνας είναι βιολόγος και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΔΡΑΣΗΣ
