Του Αποστόλου Ποντίκα, δασκάλου, θεολόγου, φιλολόγου, πτυχ. Πολιτικών Επιστημών, επιτ. σχολικού συμβούλου
Στις 20 του μηνός Ιουλίου, οι Έλληνες χριστιανοί τιμούν και γιορτάζουν έναν από τους μεγαλύτερους Προφήτες του Ισραήλ, τον Προφήτη Ηλία. Συνάμα, τούτη τη μέρα χαίρονται τα βουνά, οι βουνοκορφές, τα λαγκάδια και όλη η φύση, γιατί ο Ηλίας είναι ο άγιος των κεραυνών, των ανέμων, της βροχής και των μετεωρολογικών γενικότερα φαινομένων.
Η λέξη, Ηλίας είναι Εβραϊκή και σημαίνει Ελίγια= Θεός μου Γιαχβέ. Ο Ηλίας καταγόταν από τη γαλααδιτική πόλη των Θεσβών και πήρε συνάμα την ονομασία Θεσβίτης. Έζησε στα χρόνια της βασιλείας του Αχαάβ (854-843), περίοδο κατά την οποία η ειδωλολατρία είχε εξαπλωθεί στο Ισραήλ, με την επίδραση της βασίλισσας Ιεζάβελ, φοινικικής καταγωγής. Στο Γ ΄και Δ΄ βιβλίο των Βασιλειών, υπάρχει μεγαλοπρεπής παρουσίαση του Προφήτη, όπου περιγράφεται ως άνδρας δυνατός και δασύς, φορώντας δερμάτινη ζώνη. Ο Ηλίας αγωνίστηκε σθεναρά για την εξύψωση της λατρείας του ενός και αληθινού Θεού και πολέμησε με πάθος τις ειδωλολατρικές τάσεις. Ο λόγος του είχε χαρακτήρα εξυγιαντικό και στόχος του ήταν να μεταδοθεί στον λαό και στους βασιλείς η ηθική και ο ενάρετος βίος. Όλη η προσπάθειά του συνοδεύτηκε από αξιόλογα θαύματα, όπως έγινε κατά τη θυσία στο βουνό Κάρμηλος, για την καταπολέμηση των ιερέων της ειδωλολατρίας και να περιοριστεί η θρησκεία του Βαάλ. Ο Ηλίας κατατρόπωσε τους ψευδοπροφήτες του Βαάλ, βάζοντας τέλος στην ανομβρία που είχε στείλει ο Θεός για να τιμωρήσει τον λαό του. Ο αγώνας του Προφήτη ήταν η ηθική εξύψωση του λαού, αλλά και της βασιλικής οικογένειας, γεγονός που προκάλεσε πολλαπλές αντιδράσεις. Ο έλεγχος του Αχαάβ, αλλά και ο θάνατος της Ναβουθαί από την Ιεζαβέλ, προκάλεσε την εκδικητική μανία της, με αποτέλεσμα να καταφύγει στο όρος Χωρήβ, όπου στο μέρος αυτό απέκτησε την εμπειρία της Θεοφανείας.
Ο Προφήτης έχει συνδεθεί άρρηκτα με τη ζωή των Ελλήνων και στις νεοελληνικές δοξασίες, μπήκαν εικόνες και γεγονότα του Προφήτη, αλλά δημιουργήθηκαν και αρκετά έθιμα για τη γιορτή του. Για τον λαό μας είναι ο Αη- Λιάς, ο άγιος της βροχής, ο νεφοκράτορας με τις ατέλειωτες ιδιότητες, όπως είχε και στη μυθολογία ο νεφεληγέρτης, υετός και κεραύνειος Δίας. Ο Ηλίας ταυτίστηκε με τον Ήλιο, αφού έχει και ηχητική ομοιότητα, αλλά και επειδή ο ήλιος είχε ταυτιστεί με το Δία, ο οποίος χαρακτηρίζεται Θεός των μετεωρολογικών φαινομένων, στις κορυφές των βουνών. Έτσι, τα ξωκλήσια του Προφήτη είναι κτισμένα σε βουνά, βουνοπλαγιές και δικαιολογείται αυτό από κάποια σχετική παράδοση. Σύμφωνα με την παράδοση αυτή ο Ηλίας ήταν ναυτικός και είχε κουραστεί από τη ζωή αυτή και θέλησε στη συνέχεια να εγκατασταθεί σε μέρος, όπου οι άνθρωποι δεν γνώριζαν τη θάλασσα. Πήρε στους ώμους του ένα κουπί και ρωτούσε τους ανθρώπους που συναντούσε να του πουν τι ήταν αυτό το ξύλο. Όσο οι ερωτώμενοι απαντούσαν κουπί, τόσο πιο ψηλά τραβούσε, ώσπου έφτασε σε μια ψηλή κορυφή, όπου οι άνθρωποι εκεί του απάντησαν ότι είναι ένα απλό ξύλο. Έτσι, κατάλαβε πως οι άνθρωποι δεν γνώριζαν τη θάλασσα και έμεινε μαζί τους. Η παράδοση αυτή ταυτίζεται και με τη διήγηση του Ομήρου, όπου ο Οδυσσέας καθοδηγείται από τον Τειρεσία να σκοτώσει τους μνηστήρες, να πάρει στα χέρια του ένα κουπί και να μεταβεί σε μέρος που να μη ξέρουν τι είναι αυτό (Οδ, λ.121-134).
Ο λαός μας συνέδεσε το πρόσωπο του Ηλία με τις βροντές και αστραπές από το εξής γεγονός: «Ο Προφήτης, είναι πάνω σε άρμα που το σέρνουν τέσσερα πύρινα άλογα και κυνηγά τον δράκοντα – διάβολο στον ουρανό, με όπλο τον κεραυνό». Άλλωστε, σύμφωνα με τη βιβλική διήγηση ο Προφήτης, ανηρπάγη στον ουρανό με πύρινο άρμα. Κατά την αρπαγή του έριξε από ψηλά τη «μηλωτή », που ήταν σύμβολο της προφητικής και θαυματουργικής δύναμής του, στον διάδοχό του Προφήτη Ελισαίο. Για τα άλλα καιρικά φαινόμενα ο λαός μας πιστεύει τα εξής: Οι αστραπές προκύπτουν από τις κινήσεις του μαστιγίου, καθώς ο Ηλίας οδηγεί τα άλογα, οι βροντές γίνονται από το θόρυβο που κάνει το άρμα και ο κεραυνός πέφτει, όταν το άρμα συγκρούεται με τις πέτρες. Εξάλλου, σύμφωνα με την Αποκάλυψη της οσίας Αναστασίας, ο Ηλίας κρατά τον τροχό και τις πύλες των υδάτων και για το λόγο αυτό σε περιόδους ανομβρίας κάνουν οι άνθρωποι λιτανείες στον Προφήτη. Επίσης αναφέρεται ότι ο Ηλίας έδεσε τον ήλιο, τον ουρανό και τα νέφη και είναι στη δύναμή του και στη χάρη του να προσφέρει στους ανθρώπους τη βροχή, το χιόνι και τον ούριο άνεμο. Σύμφωνα με την άποψη αυτή στα νησιά και ιδιαίτερα στο Καστελόριζο, την ημέρα της γιορτής του, νεαρά άτομα πέφτουν στη θάλασσα, λέγοντας τη λέξη: «Τ΄ Αη-Λιά τ΄Αη-Λιά, να ανοίξουν τα πανιά». Οι διηγήσεις αυτές του λαού μας, πλάστηκαν με βάση τις βιβλικές πληροφορίες, που θέλουν τον Προφήτη να έχει εξουσία στην ανομβρία (Βασ. Γ, κεφ, 1η΄45) «Και ουρανός συνεσκότασε νεφέλαις και πνεύματι, και εγένετο υετός μέγας», αλλά και από το γεγονός ότι αναλήφθηκε στους ουρανούς με πύρινο άρμα.( Βασ, Δ΄κεφ,β΄11-12) «και ιδού άρμα πυρός και ίπποι πυρός…και ανελήφθη Ηλιού εν σεισμώ ως εις Ουρανόν»
Η γιορτή του Προφήτη είναι σημαντική και για τους πρακτικούς μετεωρολόγους, οι οποίοι εξετάζοντας τον καιρό εκείνης της ημέρας προβλέπουν για τον καιρό του χειμώνα. Αν η ημέρα είναι καθαρή, τότε ο χειμώνας θα είναι ήπιος, ενώ αν είναι άστατη, τότε και ο χειμώνας θα είναι βαρύς.
Σε χωριά της Ελασσόνας και κυρίως του Ολύμπου και της Κοζάνης, την ημέρα αυτή παρατηρήσεις κάνουν και οι βοσκοί για το χειμώνα. Πολλοί από αυτούς ως εργαλείο παρατήρησης έχουν το σκύλο του κοπαδιού τους. Έτσι, αν ο σκύλος το πρωί της γιορτής του Προφήτη είναι γυρισμένος προς τον βορά, τότε ο χειμώνας θα είναι βαρύς. Αν, πάλι είναι γυρισμένος προς τον νότο, τότε ο χειμώνας θα είναι ήπιος. (Από το προσωπικό μου έργο: Λαογραφικό Μονοπάτι στη Θεσσαλία).
Βέβαια, την ημέρα της γιορτής του γίνονται και σήμερα αρκετά πανηγύρια, με πολλά παραδοσιακά έθιμα. Οι πιστοί την ημέρα της γιορτής του ανάβουν φωτιές στις βουνοκορφές, όπου είναι κτισμένα τα ξωκλήσια, ενώ παλιότερα στην περιοχή Χαλκιδικής έκαναν και το γνωστό κουρμπάνι, με σφαγή κριαριών ή και ταύρων και μοίρασμα φαγητού στο εκκλησίασμα., Εξάλλου, ο λαός μας έπλασε και ορισμένες παροιμίες για τη γιορτή του Προφήτη. «Απ΄τ΄Αλιός, γέρνει ο ήλιος αλλιώς ή παίρνει μέρα αλλιώς» « ήρθε Αη- λιάς, βάλε ξύλα στη φωλιά σ΄, Του Αη- λιά μπαίνει το λάδι στην ελιά.», δηλαδή, οι ελαιοπαραγωγοί και γενικά οι γεωργοί, αφού θεωρείται και προστάτης της γεωργίας, φροντίζουν την ημέρα αυτή τα δέντρα τους, βάζοντας γύρω- γύρω πέτρες για να στερεωθούν
Ο Ηλίας, στη λαϊκή εβραϊκή φαντασία, ο βιβλικός αυτός θρύλος, εξάσκησε σημαντική γοητεία. Εξάλλου, ο Ηλίας, συσχετίστηκε και με την έλευση του Μεσσία: «Ιδού εξαποστέλλω τον άγγελον της διαθήκης μου και επιβλέψεται οδόν προ προσώπου μου, λέγει ο τελευταίος των προφητών Μαλαχίας» Επίσης «Ιδού εγώ αποστέλλω υμιν Ηλίαν τον Θεσβίτην, πριν ελθείν η ημέρα του Κυρίου την μεγάλην , την επιφανήν..». Εξάλλου, ο Ηλίας, σύμφωνα με το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο ( κεφ ΙΖ΄, στιχ 11-12), εμφανίζεται στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και συσχετίζεται με τον Ι. Πρόδρομο. Ο Ιησούς όταν τον ρώτησαν οι μαθητές του, Ιώάννης και Πέτρος και Ιάκωβος για τον Ηλία τους απάντησε: «Ο Ηλίας, καθώς προφήτευσε ο Μαλαχίας, θα έρθει πρώτα και θα αποκαταστήσει τις σχέσεις των ανθρώπων. Σας λέγω, ότι ήρθε τώρα πια ο Ηλίας. Ήλθε, δηλαδή ο κατά πάντα όμοιός προς τον Ηλία, Ιωάννης». Έτσι, ο παραπάνω βιβλικός υπαινιγμός βεβαιώνεται στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος.
Ο Προφήτης Ηλίας δεν άφησε συγγράμματα, γιατί ήταν Προφήτης του Λόγου, αλλά άφησε μια επιστολή προς τον βασιλιά του Ιούδα Ιωράμ.
