Οι καύσωνες θεωρούνται «σιωπηλοί και αόρατοι δολοφόνοι » κυρίως ηλικιωμένων και ανήμπορων ανθρώπων, που εκτίθενται στις υψηλές θερμοκρασίες του Καλοκαιριού. Τόσο η θερμοπληξία όσο και οι άλλες θερμικές παθολογικές καταστάσεις ( εξάντληση, θερμικές κράμπες, επιφανειακή θερμική ιδρώα, θερμικό οίδημα κτλ ) υποδιαγιγνώσκονται και καλό είναι να υπάρχουν στο μυαλό των γιατρών σε περιόδους καύσωνα.
Η θερμοπληξία είναι η πιο βαριά και πιο επικίνδυνη για τη ζωή, από τις παθολογικές καταστάσεις, που προκαλούνται από την έκθεση του οργανισμού στις υψηλές θερμοκρασίες και στην αυξημένη υγρασία του περιβάλλοντος. Κλινικά, χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, η οποία συνήθως υπερβαίνει τους 40 C και συνοδεύεται από θερμό και ξηρό δέρμα, καθώς και από διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Η θερμοπληξία διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: την κλασική θερμοπληξία, που εμφανίζεται στις μεγαλύτερες ηλικίες και μπορεί να προσλάβει επιδημικές διαστάσεις και τη θερμοπληξία μετά από άσκηση, που παρατηρείται κυρίως σε νέους και αθλητές και αφορά μεμονωμένες περιπτώσεις
Κλινική εικόνα: Στα συνήθη συμπτώματα της θερμοπληξίας περιλαμβάνονται: ταχυκαρδία, υπόταση, ναυτία, έμετοι, εξάντληση, μυϊκές κράμπες, κεφαλαλγία ακατάληπτος λόγος, διέγερση, αταξία, σύγχυση, ζάλη, σπασμοί και κώμα. Τα τρία κυρίαρχα κλινικά « σημεία » της κλασικής θερμοπληξίας είναι: η υπερθερμία ( ορθική θερμοκρασία >40ο ), η ανιδρωσία και η βλάβη του κεντρικού νευρικού συστήματος ( ΚΝΣ ).
Διαταραχές του οργανισμού κατά συστήματα: Στη θερμοπληξία, όλα σχεδόν τα οργανικά συστήματα υφίστανται λειτουργικές ή δομικές διαταραχές.
1) Καρδιαγγειακό σύστημα: Παρατηρούνται συμπτώματα δύσπνοιας ή στηθάγχης, σε ασθενείς που είναι εκτεθειμένοι σε θερμό και υγρό περιβάλλον και οι οποίοι έχουν ιστορικό αντιρροπούμενης συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας ή στεφανιαίας νόσου. Οι κίνδυνοι εμφράγματος του μυοκαρδίου στη διάρκεια της θερμοπληξίας είναι μεγαλύτεροι στους ασθενείς, που πάσχουν από στεφανιαία νόσο.
2) Μυϊκό και ουροποιητικό σύστημα:. Η οξεία ραβδομυόλυση είναι μια σοβαρή επιπλοκή της θερμοπληξίας μετά από άσκηση, καθώς και των υπερθερμικών καταστάσεων, που συνοδεύονται από τρομώδες παραλήρημα. Παρατηρείται επίσης αύξηση της CPK. Οι εν λόγω επιπλοκές συχνά οδηγούν στην εμφάνιση οξείας νεφρικής ανεπάρκειας (ΟΝΑ) και υπερκαλιαιμίας. Η θερμοπληξία μετά από άσκηση, χαρακτηρίζεται από μυοσφαιρινουρία και υπερουριχαιμία.
3) Κεντρικό νευρικό σύστημα: Τα θύματα διακομίζονται στο Νοσοκομείο είτε σε κωματώδη κατάσταση είτε με σοβαρές διαταραχές προσανατολισμού. Οι κόρες συνήθως δεν αντιδρούν στο φως ή βρίσκονται σε μυδρίαση. Οι παραπάνω παθολογικές εκδηλώσεις αποκαθίστανται με την υποχώρηση της αυξημένης θερμοκρασίας του οργανισμού. Η αυχενική δυσκαμψία, που συνήθως υπάρχει, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση.( Δ. Δ. από την υπεραχνοειδή αιμορραγία ή την μηνιγγίτιδα ).
4) Αιμοποιητικό σύστημα: Αιμοσυμπύκνωση, λευκοκυττάρωση και διάχυτη ενδαγγειακή πήξη ( ΔΕΠ ). Η τελευταία χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση θρομβοπενίας, αυξημένη συγκέντρωση προϊόντων αποδομής του ινώδους ( FDP ) και υποϊνωδογοναιμία, η οποία αποτελεί την κυριότερη αιτία θανάτου, λόγω απότομης αιμορραγίας στη φάση ανάρρωσης του θερμόπληκτου ατόμου.
5) Πεπτικό σύστημα: Διάρροια και εμετοί εμφανίζονται συχνά στη διάρκεια της θερμοπληξίας. Αιμορραγία του ανώτερου πεπτικού δυνατόν να συμβεί, παρόμοια με αυτήν του συνδρόμου Mallory-Weiss ή της διαβρωτικής αιμορραγικής γαστρίτιδας. Τα ηπατικά ένζυμα ( π.χ. τρανσαμινάσες ) αυξάνονται σημαντικά στη διάρκεια της θερμοπληξίας.
6) Αναπνευστικό σύστημα: Η υπερθερμία διεγείρει το κέντρο της αναπνοής με επακόλουθο τον υπεραερισμό. Εκδηλώσεις εκ των πνευμόνων δυνατόν να προκύψουν ( αιμόπτυση, πνευμονική εμβολή, καρδιογενές πνευμονικό οίδημα ) και είναι συχνότερες στους ηλικιωμένους.
7) Δέρμα και ιδρωτοποιοί αδένες: Συχνή είναι η εμφάνιση πετεχειών και εκχυμώσεων. Μερικοί επιζώντες παρουσιάζουν υπολειμματική λειτουργία των ιδρωτοποιών αδένων, με αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο νέας θερμοπληξίας.
8) Ηλεκτρολύτες και οξεοβασική ισορροπία: Οι διαταραχές ηλεκτρολυτών στη θερμοπληξία, μπορεί να είναι απότομες και απειλητικές για τη ζωή. Υπερκαλιαιμία εμφανίζεται συνήθως σε συνδυασμό με ραβδομυόλυση, ΟΝΑ και μεταβολική οξέωση. Στους ασθενείς με κλασσική θερμοπληξία υπάρχει συχνά υποκαλιαιμία, ιδιαίτερα σ’ αυτούς, που λαμβάνουν θειαζιδικά διουρητικά., καθώς επίσης υπονατριαιμία ή υπερνατριαιμία και υπασβεστιαιμία, χωρίς όμως συχνές εκδηλώσεις τετανίας.
Διαφορική διάγνωση: Η θερμοπληξία πρέπει να διαφοροδιαγνώσκεται από: το κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο, τη μηνιγγίτιδα, τη σηψαιμία, το τρομώδες παραλήρημα (delirium tremens ), την ενδοκρανιακή αιμορραγία και τη φαρμακευτική δηλητηρίαση..
Θεραπευτική αντιμετώπιση: Η επιβίωση των θυμάτων εξαρτάται από την ταχεία διάγνωση της θερμοπληξίας και την οργάνωση ενός συστήματος άμεσης ιατρικής φροντίδας, το οποίο αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των περίπλοκων προβλημάτων, που εμφανίζονται στην οξεία φάση ή στη φάση ανάρρωσης. Επίσης, προϋπόθεση επιτυχίας είναι η δυνατότητα διάθεσης καλώς κλιματιζόμενων χώρων, οι οποίοι να διαθέτουν τον εξοπλισμό, που είναι απαραίτητος για την ανάνηψη των θερμόπληκτων ατόμων. .
α) Γενικά μέτρα: Κατά τη μεταφορά των ασθενών στο Νοσοκομείο πρέπει να εφαρμόζονται τα ακόλουθα: 1). προστασία της αεροφόρου οδού. 2) τοποθέτηση φλεβικών « γραμμών » για ενυδάτωση ή προσπάθεια ανάνηψης, 3) παρακολούθηση της ορθικής θερμοκρασίας, 4) αφαίρεση του ρουχισμού και βρέξιμο του ασθενούς. Ο κλιματισμός του ασθενοφόρου πρέπει να είναι σε πλήρη λειτουργία, να υπάρχουν δε και παγοκύστεις διαθέσιμες.
β) Ειδικά μέτρα: 1) Προσπάθεια μείωσης της θερμοκρασίας του σώματος έως τους 38,5ο C με την εφαρμογή παγόλουτρων, τα οποία αποτελούν την ταχύτερη μέθοδο απώλειας θερμότητας. 2) Εκτίμηση του ασθενούς για υποκείμενη νόσο ή εγκατεστημένη θεραπεία με φάρμακα. 3) Σε περίπτωση εκδήλωσης σπασμών, η ενδοφλέβια χορήγηση ελάσσονων ηρεμιστικών ( διαζεπάμη ) και αντιεπιληπτικών είναι αποτελεσματική. 4) Παρακολούθηση της θερμοκρασίας του ορθού τουλάχιστον για 24 ώρες. 5) Ενδοφλέβια χορήγηση υγρών χαμηλής θερμοκρασίας ( 20 - 25ο C ). 6) Διενέργεια, απαραιτήτως, πλήρους εργαστηριακού ελέγχου. 7) Συνεχής ηλεκτροκαρδιογραφικός έλεγχος.
Πρόληψη: Στα γενικά μέτρα πρόληψης περιλαμβάνονται: 1) η ένδυση με ελαφρά, ευρύχωρα και ανοιχτόχρωμα ρούχα, καθώς και η χρήση γυαλιών και καπέλου, 2) η βρώση ελαφρών και καλά αλατισμένων τροφών, καθώς και αρκετών φρούτων, 3) η λήψη άφθονων δροσερών υγρών, καθώς και η δημιουργία ρευμάτων αέρα με φυσικά ή τεχνητά μέσα, 4) η αποφυγή της σωματικής καταπόνησης κάτω από υψηλές θερμοκρασίες και της λήψης οινοπνευματωδών ποτών, ενώ επιβάλλονται τα συχνά μπάνια με δροσερό νερό.
Σε περιόδους καύσωνα συνιστάται τροποποίηση της ενδεχόμενης αγωγής με φάρμακα, που προδιαθέτουν στην εμφάνιση της θερμοπληξίας. Έτσι, πρέπει να μειώνεται η δόση: α) των αντιψυχωσικών σκευασμάτων, β) των αντιπαρκινσονικών φαρμάκων, γ) των νευροληπτικών ( αμφεταμίνες ). δ) των αντιυπερτασικών, ε) των β- αναστολέων και στ) των διουρητικών.
Ο Δρ Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. Διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας, & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
