* Από τους Γ. Μπάλια, Δ. Κουρέτα
Το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ για τους Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς (ΓΤΟ) απαρτίζεται κυρίως από την Οδηγία 2001/18, τον Κανονισμό 1829/2003 και τον Κανονισμό 1830/2003. Η εν λόγω Οδηγία είναι το βασικότερο νομικό κείμενο της κοινότητας για τους ΓΤΟ, αντικαθιστά την προηγούμενη Οδηγία 90/220 και με βάση αυτή θα γίνονται οι εγκρίσεις των ΓΤΟ είτε αυτές αφορούν σε πειραματικές καλλιέργειες, είτε αφορούν στη διάθεση στην αγορά ΓΤΟ. Θεσπίζεται με αυτή την Οδηγία ένα πλήρες πλαίσιο με βάση το οποίο θα γίνονται οι εγκρίσεις. Θεμελιώδης κανόνας της Οδηγίας είναι η αρχή της προφύλαξης, με βάση την οποία, όταν υπάρχει επιστημονική αβεβαιότητα για τους κινδύνους βλάβης της υγείας ή του περιβάλλοντος, μπορεί η διοίκηση να αρνηθεί την έγκριση ακόμα κι αν τα επιστημονικά στοιχεία είναι ελλιπή.
Όπως είναι γνωστό, στο Συμβούλιο Υπουργών στις 11.2.2014 δεν επιτεύχθηκε ειδική πλειοψηφία είτε υπέρ, είτε κατά της καλλιέργειας του ΓΤ καλαμποκιού 1507. Κατόπιν αυτού, επίκειται, στο άμεσο μέλλον, η έγκρισή της από την Επιτροπή σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπολογίας (comitology). Θα είναι η δεύτερη φορά που θα επιτραπεί η καλλιέργεια ΓΤΟ στην ΕΕ μετά το καλαμπόκι ΜΟΝ810 (ή η τρίτη, αν συνυπολογήσουμε και την έγκριση καλλιέργειας της πατάτας Amflora για την οποία όμως η εταιρία απέσυρε το ενδιαφέρον της για την Ευρώπη μετά την ακύρωση της έγκρισής από το Δικαστήριο).
Με το γενικότερο πρόβλημα της έγκρισης των ΓΤΟ στην ΕΕ ασχολήθηκε το Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος (3.3.2014) στo πλαίσιo μιας νέας νομοθετικής πρωτοβουλίας της Επιτροπής. Συγκεκριμένα, όπως είναι γνωστό, η Επιτροπή εξέδωσε το 2010 Πρόταση Κανονισμού που θα τροποποιεί την οδηγία 2001/18 και θα δίνει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργεια ΓΤΟ. Ωστόσο, οι προτεινόμενες ρυθμίσεις της Επιτροπής αφήνουν ανέπαφη την ισχύουσα διαδικασία και μεθοδολογία της αξιολόγησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Απλώς αναγνωρίζουν τους λόγους που μπορεί να επικαλείται το κράτος μέλος για να περιορίσει ή να απαγορεύσει την καλλιέργεια ΓΤΟ. Τέτοιοι λόγοι είναι μόνο όσοι σχετίζονται με κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα.
Ακόμη χειρότερη από την Πρόταση της Επιτροπής είναι η πρόταση που κατέθεσε η ελληνική προεδρία. Η τελευταία όχι μόνο δεν παρέχει περισσότερα δικαιώματα στα κράτη μέλη, αλλά εξαρτά τους περιορισμούς ή τις απαγορεύσεις από την καλή θέληση των εταιριών βιοτεχνολογίας (προβλέπει τη δυνατότητα σύναψης συμφωνίας μεταξύ του κράτους και της εταιρίας). Ένα σύστημα σαν αυτό που προτείνεται διαστρέφει τις πιθανές λύσεις και κατά συνέπεια δεν θα επιλύσει κανένα από τα προβλήματα που έχουν ήδη τεθεί από το ισχύον πλαίσιο έγκρισης των ΓΤΟ.
Σε διαφορετική κατεύθυνση κινείται το νομοθετικό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (5.7.2011), καθώς διαφοροποιείται σημαντικά από την πρόταση της Επιτροπής αλλά και από την πρόταση της ελληνικής προεδρίας. Συγκεκριμένα, υπογραμμίζει την ανάγκη αλλαγής του τρόπου λήψης των αποφάσεων προτείνοντας αλλαγές: α) στη διαδικασία και στη μεθοδολογία της επιστημονικής αξιολόγησης (π.χ. δεν πρέπει να στηρίζεται η αξιολόγηση αποκλειστικά στη λεγόμενη ουσιαστική ισοδυναμία ή στη νεοπαγή συγκριτική αξιολόγηση ασφάλειας) β) Στη δυνατότητα των κρατών μελών να επικαλούνται όχι μόνο οικονομικούς ή κοινωνικούς λόγους αλλά και περιβαλλοντικούς λόγους συμπληρωματικούς προς εκείνους οι οποίοι εξετάστηκαν κατά τη διαδικασία της επιστημονικής αξιολόγησης (καταργώντας έτσι τη «μονοκρατορία» της EFSA).
Η πρόταση που κατέθεσε η Γαλλία, στην ίδια σύνοδο, εμφορείται σε σημαντικό βαθμό από τις ιδέες που διατυπώθηκαν στο παραπάνω νομοθετικό ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου. Προτείνει, λοιπόν, ένα διαφορετικό πλαίσιο αδειοδότησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε σχέση με την πρόταση της Επιτροπής και με την πρόταση της ελληνικής προεδρίας. Ειδικότερα, η Πρόταση της Γαλλίας (με την επιφύλαξη της δημοσίευσης του πλήρους κειμένου) κινείται σε δύο επίπεδα: α) θα συνεχίσει να υπάρχει περιβαλλοντική αξιολόγηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την προσθήκη προβλέψεων σχετικά με τη διαδικασία αξιολόγησης που θα είναι διαφορετικές από τις ισχύουσες. β) Το κράτος μέλος θα έχει τη δυνατότητα να δέχεται ή να απορρίπτει την αιτούμενη καλλιέργεια ΓΤΟ με βάση τα δικά του χαρακτηριστικά (περιβαλλοντικά, κοινωνικά, οικονομικά κλπ).
Πριν από λίγες ημέρες υιοθετήθηκε από τους μόνιμους αντιπροσώπους των κρατών μελών η πρόταση της ελληνικής προεδρίας. Εάν παραμείνει η ίδια και στο επίπεδο των Υπουργών Περιβάλλοντος που θα συνέλθει το αμέσως προσεχές διάστημα, το πρόβλημα της έγκρισης για καλλιέργεια ΓΤΟ θα οξυνθεί ακόμη περισσότερο. Π.χ. στην πιθανή άρνηση ενός κράτους μέλους για την έγκριση ΓΤΟ για καλλιέργεια στο έδαφός του επικαλούμενο οικονομικούς ή κοινωνικούς λόγους θα υπάρξει προσφυγή εναντίον του ενώπιον του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και με βάση τη μέχρι τώρα νομολογία του είναι βέβαιη η νίκη των εταιριών βιοτεχνολογίας. Η λύση λοιπόν είναι μία: νέα νομοθετική ρύθμιση στη βάση του παραπάνω νομοθετικού ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
* Ο Γ. Μπάλιας, είναι επ. καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Ο Δ. Κουρέτας, είναι καθηγητής Βιοτεχνολογίας- Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
