Γράφει ο Δημήτρης Βάλλας
«...Μ΄ ακόμη και το σήμερο, στις δεκαφτά του Μάη
ούλο τ’ ασκέρι φαίνεται
με τον Χατζημιχάλη.Και πολεμούν στα σύννεφα
κι ακούγοντ΄ οι μπουρμπάδες.
Φωνές και αλογοπεταλιές
στου Καστελλιού τσι μπάντες.
Ούλ΄ οι αλαφρόστρατοι,
θωρούν τσι και τρομάζουν,
μα κείνοι -Θεός σχωρέσει των- κανένα δεν πειράζουν...
Άραγες κι είντα θέλουσι
κι είντα μασέ θυμίζουν;
Αυτούς που σφάχτηκαν εκειά και τα βουνά ραΐζουν...»
Κάθε που τελειώνει ο Μάιος και λίγο πριν χαράξει και κατακάτσει η πρωινή καταχνιά, εκεί, δίπλα σχεδόν στη θάλασσα του Λιβυκού σε απόσταση αναπνοής από τα Σφακιά, 186 χρόνια τώρα, η ίδια μάχη επαναλαμβάνεται μέσα στις πρωινές δροσοσταλίδες με τους... μπουρμπάδες (τον ορυμαγδό των όπλων) να τρομάζουν τους... αλαφρόστρατους (τους αλαφροΐσκιωτους).
Πάνω από το Φραγκοκάστελο, το βενετσιάνικο κάστρο που βρίσκεται ακόμα και σήμερα στην παραλία, μαυροντυμένες σκιές πολεμιστών με άλογα σπαθιά και πανοπλίες για δέκα περίπου λεπτά της ώρας, όσο περίπου χρειάζεται ο ήλιος για να ξεπροβάλλει, καλπάζουν ακουμπώντας σχεδόν στις πολεμίστρες και χάνονται στο πέλαγος.
Είναι οι Δροσουλίτες, οι ψυχές των σφαγμένων παλικαριών του πρώτου αρχηγού του ελληνικού ιππικού του Χατζημιχάλη- Νταλιάνη που αναλαμβάνει την Επανάσταση στην Κρήτη και το Μάιο του 1828 στο Φραγκοκάστελο στα Σφακιά δίνει την τελευταία του ηρωική και μέχρι τελικής πτώσεως μάχη...
Ο Χατζημιχάλης που έχει οριστεί ως αρχηγός του άτακτου ιππικού της Ελλάδος, φθάνει στα τέλη του 1827 στην Κρήτη και διοργανώνει ένα αξιόμαχο στρατιωτικό σώμα από 100 ιππείς και 500 πεζούς.
Η Επανάσταση στην Κρήτη ξεκίνησε από τα Σφακιά με πολλές επιτυχίες και οι Οθωμανοί προσπαθούσαν απεγνωσμένα να την καταπνίξουν και τις επιχειρήσεις εναντίον των επαναστατών ανέλαβε ο Αλβανός πασάς της Κυδωνίας, ο Μουσταφά που στρατοπέδευσε στις Βρύσες του Αποκόρωνα, προειδοποιώντας τους Σφακιανούς να μην ανακατευτούν οι οποίοι όμως δεν έδωσαν σημασία στις απειλές του.
Ο Χατζημιχάλης καταλαμβάνει το Φραγκοκάστελο, κατασκευάζει τρεις προμαχώνες και περιμένει τον Μουσταφά. Οι Σφακιανοί τον πιέζουν να αφήσει γύρω στους 100 άντρες του εκεί και εκείνος με τους υπόλοιπους να πάνε στα υψώματα που και από κει να χτυπήσουν όταν επιτεθεί ο Μουσταφά στο φρούριο, καθώς δεν υπήρχε εμπειρία σε μάχες με ιππικό σε παράταξη. Εκείνος όμως δε σήκωνε κουβέντα και ήθελε το ιππικό. Έτσι έμεινε στο Φραγκοκάστελο.
Στις 13 Μαΐου ο Μουσταφά επικεφαλής 8.000 πεζών, 400 ιππέων και με έξι κανόνια ξεκινά από τις Βρύσες για το Φραγκοκάστελο. Η επίθεση ξεκινά ξημέρωμα της 17ης Μαΐου. Η μάχη ήταν άνιση. Οι στρατιώτες του Χατζημιχάλη που ήταν στον προμαχώνα έμειναν γρήγορα από πυρομαχικά κι έτσι οι Οθωμανοί τον κατέλαβαν σκοτώνοντάς τους όλους.
Ο Χατζημιχάλης, επιχειρώντας ηρωική έξοδο, βγαίνει από το φρούριο με τους ιππείς του για να μπορέσουν οι υπερασπιστές που ήταν στους προμαχώνες να μπουν στο φρούριο. Στην πύλη του κάστρου δόθηκε η μεγάλη μάχη. Η πύλη έφραξε απ’ τους νεκρούς. Ο Χατζημιχάλης με μερικούς στρατιώτες ψάχνουν άλλο σημείο πρόσβασης. Οι Οθωμανοί τον περικυκλώνουν. Πολεμά γενναία μέχρι την τελευταία στιγμή. Κάποια στιγμή το σπαθί του έσπασε και το άλογό του σκοτώθηκε. Οι Οθωμανοί τον κατακρεούργησαν. Το κεφάλι του το πήγαν τρόπαιο στο Μουσταφά.
Λένε πως έπρεπε να ακούσει τους Σφακιανούς και να δοθεί η μάχη στα βουνά: «ήτονε κουζουλός και δεν εγροίκα κανέναν. Εμείς του ΄παμε να πάει τσι Μαδάρες (στα βουνά), αλλά αυτός κάθισε στο Καστέλι και όχι μόνο αυτό, ήθελε να βγει και στον κάμπο να κάμει πόλεμο και πήρε τα παλικάρια του στο λαιμό του».
Το κάστρο ερήμωσε και η άμμος σκέπασε τα άταφα πτώματα. Η παράδοση λέει πως αν το σώμα είναι άταφο η ψυχή δεν ησυχάζει.
...Κάπως έτσι παίχτηκε το δράμα στο βενετσιάνικο κάστρο κι από τότε, κάθε χρόνο, την ίδια πάντα μέρα και ώρα, στο πρώτο πρωινό φως, ένα πλήθος σκιών παρελαύνει στον ορίζοντα κατά την μεριά της ανατολής. Είναι πεζοί και καβαλαραίοι, με φέσια, περικεφαλαίες, με γιαταγάνια και αρματωσιές, κάτι σαν κινούμενη τοιχογραφία.
Η επιστήμη δεν κατάφερε ακόμα να εξηγήσει το φαινόμενο και το πιθανότερο ότι δεν θα καταφέρει να το εξηγήσει ποτέ.
Τέτοια εποχή πολλοί ξενυχτούν στην παραλία περιμένοντας να χαράξει αναζητώντας στις δροσοσταλίδες της αυγής τους μαχητές του Νταλιάνη, αδιαφορώντας αν τους λεν αλαφροΐσκιωτους, όπως τους Γερμανούς που στην Κατοχή ένα ξημέρωμα στο Φραγκοκάστελο άνοιξαν πυρ, στα ξαφνικά περνώντας τις σκιές των καβαλάρηδων για Εγγλέζους που έκαναν απόβαση από τη θάλασσα!
