Γράφει ο Ηλίας Κανέλλης
Την περασμένη Τρίτη, 25 Μαρτίου, μέρα αργίας, στις φυλακές υψίστης ασφαλείας στο Μαλανδρίνο της Φθιώτιδας, ένας αλβανικής καταγωγής βαρυποινίτης, ο Ίλια Καρέλι σκότωσε τον φύλακα Γιώργο Τσιρώνη. Δύο μέρες μετά, ο Καρέλι πέθανε σε θάλαμο της απομόνωσης, στις φυλακές Νιγρίτας, όπου είχε μεταχθεί από το Μαλανδρίνο. Πολλοί είκασαν ότι έπεσε θύμα εκδίκησης - αλλά επειδή ο φόνος ως εκδίκηση υποτίθεται ότι δεν είναι στο λεξιλόγιο των αξιών της κοινωνίας μας περιμέναμε να έχουμε κάποια επισημότερη θέση για τα αίτια του θανάτου του. Το απόγευμα της περασμένης Παρασκευής, ανακοινώθηκε το πόρισμα του ιατροδικαστή. Μεταξύ άλλων αναφέρει ότι ο Καρέλι έφερε πολλαπλά χτυπήματα και κάταγμα στο στέρνο και σοβαρές κακώσεις στο κεφάλι, τα άνω και τα κάτω άκρα από σπειρωτή ράβδο. Είχε φάει, δηλαδή, άγριο ξύλο με κλομπ κι είχε υποστεί βασανιστήρια με ηλεκτροσόκ, πριν καταλήξει στις φυλακές όπου πέθανε, το πιθανότερο είναι ότι αυτός ήταν και ο λόγος του θανάτου του.
Δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα απ' το να πρέπει να κυριαρχήσεις στο ορμέμφυτο πάθος της εκδίκησης. Ο Καρέλι ήταν εγκληματίας, τα εγκλήματά του ήταν ειδεχθή. Οι συγγενείς του Γιώργου Τσιρώνη, οι φίλοι του και οι συνεργάτες του πιθανόν να μπήκαν στον πειρασμό να σκεφτούν ότι για τα όσα ειδεχθή είχε διαπράξει έπρεπε να τιμωρηθεί χειρότερα. Η αδυναμία του ανθρώπου είναι δεδομένη, δεν μπορεί πάντα ο άνθρωπος να στέκεται υπεράνω του πάθους του και του βρασμού της ψυχής του. Γι' αυτό, όμως, οι κοινωνίες και τα κράτη οπλίζονται με νόμους που πρέπει να τηρούνται. Ό,τι κι αν νιώθουν οι άνθρωποι για άλλους ανθρώπους που τους έκαναν κακό, δεν είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για την τιμωρία τους. Υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο, σύνθετο στη δομή του αλλά ξεκάθαρο στη λειτουργία του, που είναι υπεράνω του ανθρώπινου πάθους. Το σύστημα αυτό βάζει και το όριο: στην Ελλάδα και στην ευρωπαϊκή Δύση, π.χ., η θανατική ποινή έχει καταργηθεί, αυτό είναι το όριο. Ενδιαμέσως, φυσικά, οι φυλακές, ιδίως εκείνες που φιλοξενούν καταδίκους για πολύ σοβαρά αντικείμενα, ανθρωποκτονίες και λοιπές βιαιοπραγίες, θα έπρεπε να μην λογίζονται αποθήκες ανθρώπων. Ο πολιτισμός της ανοχής, για τον οποίο περηφανευόμαστε (ή θα ήταν χρήσιμο να περηφανευόμαστε), χρειάζεται ένα σωφρονιστικό σύστημα γενναιόδωρο, ένα σύστημα που θα μπορούσε να δίνει στους περισσότερους και στις περισσότερες μια δεύτερη ευκαιρία.
Αλλά φυσικά, οι φυλακές δεν είναι κατασκηνώσεις. Η ζωή είναι σκληρή στα έγκατά τους. Εξουσίες, δύναμη, βία, εκδίκηση, παράνοια, όλα είναι μαζεμένα σε χώρους σιδηρόφρακτους με τους οποίους είναι σίγουρο ότι εμείς, πρόσωπα που μιλάμε απ' έξω, δεν έχουμε πολλή σχέση. Ποινικοί, φονιάδες, έμποροι ναρκωτικών, βιαστές, καταχραστές, ληστές, δουλέμποροι και, ανάμεσά τους, παραβάτες που δικαιολόγησαν την πράξη τους στο όνομα της ιδεολογίας τους, τρομοκράτες δηλαδή, συνιστούν ένα εύφλεκτο μείγμα. Δεν είναι εύκολο να το τιθασεύσεις με τσαμπουκάδες και αγριότητα.
Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται να μπαίνουν μπροστά οι θεσμοί από τα πάθη. Το κάνουν πολλές κοινωνίες της βόρειας και της μέσης Ευρώπης, από τις οποίες, επίσης, δεν απουσιάζει η εγκληματικότητα. Ο Μπρέιβικ, για παράδειγμα, ο ειδεχθής ναζιστής δολοφόνος που ματοκύλησε τη Νορβηγία το 2011, μετρώντας 77 νεκρούς σε μια μέρα, έχει ακόμα κι αυτός την πιθανότητα (και την ελπίδα) να ξαναδεί την ελευθερία, αν δηλώσει μετάνοια και το δικαστήριο, θεωρώντας την ειλικρινή, καταλήξει να αποφασίσει ότι στο μέλλον δεν θα αποτελεί "κίνδυνο για την κοινωνία". Το πιθανότερο είναι ότι τέτοια απόφαση δεν θα ληφθεί ποτέ. Ωστόσο, οι ίδιοι οι θεσμοί επιτρέπουν παράθυρο στην ελπίδα να ισχύει ό,τι είναι δύσκολο να πιστέψουν οι άνθρωποι που τους εκπροσωπούν.
Αλλά στην Ελλάδα, με ισχυρή ακόμα επιρροή του ορμέμφυτου πάνω στην εκλογίκευση, είναι πολύ δύσκολο να γίνουν αποδεκτά τα κηρύγματα για ανοχή. Μια ματιά αν ρίξετε στα σχόλια των αναγνωστών εφημερίδων, κάτω από τη δημοσίευση της είδησης, θα ανακαλύψετε τη δίψα της εκδίκησης, σε καλυμμένες ή ακάλυπτες εκφράσεις απέχθειας και μίσους. Η ιαχή "καλά του κάνανε" και η βιβλική ρήση "οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος" κυριαρχεί σε αυτή την αυτόκλητη έκφραση της δημοκρατικής γνώμης του λαού. Στο όνομα της εκδίκησης, η κοινωνία είναι έτοιμη να επιβραβεύσει την αυθαιρεσία και την κατάχρηση εξουσίας. Τη θεσμική ανομία. Τη μετατροπή της κοινωνίας, δηλαδή, σε ζούγκλα.
Αυτή την πιθανότητα η δημοκρατία δεν είναι δυνατόν να την επιτρέψει. Για πολλούς λόγους, ο σημαντικότερος των οποίων είναι ότι η εφαρμογή του νόμου αφορά τα όργανά της. Κανείς στην Ελλάδα δεν δικαιούται να βασανίζει και να σκοτώνει οποιονδήποτε, έστω κι αν το κίνητρο είναι ο βαθύς πόνος. Και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παίρνει το νόμο στα χέρια του. Η ελληνική κοινωνία, όπως και οι ευρωπαϊκές, έχουν θεσμικό οπλοστάσιο, χάρη σ' αυτό και με ό,τι αυτό προβλέπει λύνονται οι ανθρώπινες διαφορές. Είναι κρίσιμο αυτό να ισχύει για τα όργανα του κράτους, που για οποιονδήποτε λόγο μετέρχονται παράνομων συμπεριφορών, επειδή το κράτος είναι υπεύθυνο να εφαρμόζει τους κανόνες - κι αν τα δικά του όργανα δεν τους σέβονται, πώς να ζητήσει κανείς να τους σέβονται οι απλοί πολίτες;
Το τελευταίο επεισόδιο της ζωής του βαρυποινίτη Ίλια Καρέλι, που σκότωσε τον Γιώργο Τσιρώνη και έχασε κι αυτός τη ζωή του, ας είναι μια αφορμή η πολιτεία να ξεκαθαρίσει τα όρια της δικαιοδοσίας των οργάνων της. Ό,τι λέει ο νόμος. Οι πολίτες πρέπει να εμπεδώσουν ότι η Ελλάδα είναι κράτος δικαίου.
Και κάτι τελευταίο. Τα όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στις φυλακές δείχνουν ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά. Συνωστισμός, κακές συνθήκες κράτησης, ανισότητες, όπλα, ναρκωτικά, παιχνίδι με τις άδειες, με ό,τι απαγορεύεται (τα κινητά τηλέφωνα, π.χ.) και ό,τι επιτρέπεται, και μια τρομοκρατία που έχει προσεγγίσει ποινικούς, όλα αυτά συνιστούν εκρηκτικό μείγμα. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Χαράλαμπος Αθανασίου έχει υποχρέωση να αφουγκραστεί τον υπόγειο θόρυβο - και να δράσει.
