Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
Κωνσταντίνος και Αμαλία Παπασταύρου
Τρεις είναι οι λόγοι που μας υποκινούν να επανέλθουμε στην παλιά οικογένεια της Λάρισας Παπασταύρου που γράψαμε πριν από μερικές εβδομάδες..
-Ο πρώτος, γιατί πριν λίγες ημέρες κυκλοφόρησε ο 65ος τόμος του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»(1). Στο τεύχος αυτό υπάρχει μελέτη του δρ. Μάρκου Σγάντζου με τον τίτλο «Το ημερολόγιο της Αμαλίας Παπασταύρου για τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897», με αρκετά άγνωστα ιστορικά στοιχεία για το ζεύγος Παπασταύρου.
-Ο δεύτερος, η γνωριμία και εκτενής ζήτηση που είχα στο φιλόξενο σπίτι της κ. Βάσως Παρίση με τον απόγονο των Παπασταύρου κ. Νικόλαο Βάη, ο οποίος διευκρίνισε πολλές ασάφειες ή παρερμηνείες.
-Και τρίτον, η απήχηση που είχε σε πολλούς Λαρισαίους το δημοσίευμα της Τετάρτης 12ης Φεβρουαρίου με τον τίτλο «Η Λαρισαία Αμαλία Παπασταύρου και ο πόλεμος του 1897».
Με βάση όλα αυτά τα νέα στοιχεία, για τα οποία σημαντική είναι και η συμβολή που είχε ο φίλτατος Θανάσης Μπετχαβές με το πλούσιο αρχείο του από εφημερίδες της Λάρισας της εποχής, θα προστεθούν και νέα στοιχεία για την οικογένεια Παπασταύρου και τους απογόνους της.
Η Αμαλία Χρυσοχόου-Παπασταύρου γεννήθηκε στη Ζίτσα της Ηπείρου το 1856. Ο πατέρας της ονομαζόταν Θεοδόσιος Χρυσοχόου και γνωρίζουμε ότι είχε έναν αδελφό τον Μιχάλη που γεννήθηκε το 1834 στη Ζίτσα και πέθανε στη Λάρισα το 1921(2). Φαίνεται ότι πρέπει να ήλθε στη Λάρισα κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας μαζί με τον αδελφό της, γιατί το 1873 τον βρίσκουμε να διαμένει εδώ και να συνεργάζεται με τους Θεσσαλούς αγωνιστές που ετοίμαζαν την επανάσταση του 1878. Την ίδια περίοδο η Αμαλία διορίσθηκε από τη δημογεροντία δασκάλα του μοναδικού τότε ελληνικού σχολείου θηλέων της Λάρισας. Ο δημοσιογράφος Θρασύβουλος Μακρής που ήταν παρών σαν μαθητής στην αψίδα που είχε στηθεί έξω από την εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου κατά την υποδοχή του ελληνικού στρατού στη Λάρισα στις 31 Αυγούστου του 1881, γράφει σχετικά: «Εις δεξιά της αψίδος στηθείσαν εξέδραν ανέρχονται αι μαθήτριαι, υπό την διδασκάλισσαν τότε, μακαρίτιδα(3) Αμαλίαν Κ. Παπασταύρου, λευκά ενδεδυμέναι, κρατούσαι μικράς σημαίας και άνθη…».
Ο Κωνσταντίνος Παπασταύρου εγκαταστάθηκε στη Λάρισα αμέσως μετά την απελευθέρωση. Διαβάζουμε σε εφημερίδα της εποχής: «Ο κ. Κ. Παππασταύρος, επιστήμων φαρμακοποιός ηνέωξεν φαρμακείον και φαρμακεμπορείον εν τη συνοικία Δάρκουλη(4), εφωδιασμένον με άπαντα τα είδη εκλεκτών φαρμάκων εκ Παρισίων»(5).
Δεν γνωρίζουμε εάν έγινε και πότε ο γάμος του Κωνσταντίνου Παπασταύρου με την Αμαλία Χρυσοχόου. Πάντως το 1895 που η Αμαλία συνέγραψε το βιβλίο της για τη Ζίτσα το αφιέρωσε στα δύο τέκνα της Κλέωνα και Σπύρο και τον πεθερό της που είχαν πεθάνει: «...εις τα τέκνα μου Κλέωνα και Σπύρον και εις την σκιάν του σεβαστού μου πενθερού ...αφιερούσα εις την προσφιλή μνήμην των...». Το ζευγάρι Κωνσταντίνου και Αμαλίας Παπασταύρου δεν έκανε άλλα παιδιά
Ο Κων. Παπασταύρου από τον πρώτο του γάμο είχε τρία τέκνα:
Τον Σταύρο, ο οποίος σπούδασε Χημεία στο εξωτερικό, με σκοπό να διατηρήσει το φαρμακείο του πατέρα του στη Λάρισα, αλλά το 1900 πέθανε στην Τεργέστη(6) σε ηλικία 25 ετών.
Την Αικατερίνη, η οποία το 1893 μνηστεύθηκε με τον ανθυπολοχαγό του 7ου Ευζωνικού τάγματος Δημήτριο Κλείτσα(7). Ο άνδρας της δυστυχώς σκοτώθηκε την Μ. Παρασκευή 11 Απριλίου του 1897 κατά τη διάρκεια του ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου, όταν μια εχθρική οβίδα έσκασε στα πόδια του(8}.
Και τη Βαρβάρα η οποία παντρεύτηκε τον γιατρό Νικόλαο Βάη από τη Ζίτσα. Μαζί του απέκτησε έξι τέκνα. Από αυτά τα τρία (ο Σταύρος, η Ευθαλία και η Άννα) έμειναν και δραστηριοποιήθηκαν στη Ζίτσα, ενώ τα άλλα τρία (ο Βασίλης, ο Τάκης και ο Τάσος) ήλθαν στη Λάρισα. Ο Παπασταύρου μετά τον θάνατο του γιου του Σταύρου το 1900, έστειλε για σπουδές φαρμακευτικής τον εγγονό του Βασίλη, ο οποίος τον διαδέχθηκε στο φαρμακείο το 1920. Ο Τάκης Βάης παρέμεινε άγαμος και όλοι δέχονται ότι ήταν ο πιο μορφωμένος από τα αδέλφια. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου το φαρμακείο του αδελφού του Βασίλη είχε γίνει εντευκτήριο πνευματικά ανήσυχων νέων της εποχής, οι οποίοι κατά τις διανυκτερεύσεις δημιουργούσαν, με τον Τάκη να πρωτοστατεί, ζωηρές φιλολογικές βραδιές. Επαγγελματικά διατηρούσε κατάστημα οπτικών ειδών δίπλα από το φαρμακείο του αδελφού του, επί της σημερινής οδού Ρούσβελτ (την εποχή εκείνη και μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ονομαζόταν οδός Φαρσάλων). Ο Τάσος Βάης ήταν ο μικρότερος όλων. Σπούδασε και αυτός φαρμακευτική με τη συνδρομή του αδελφού του Βασίλη. Το φαρμακείο του αρχικά ήταν στη γωνία των οδών Βενιζέλου και Ολύμπου, αργότερα όμως μεταφέρθηκε στη γωνία των σημερινών οδών Κούμα και Ασκληπιού, όπου παραμένει μέχρι και σήμερα και το λειτουργούν οι απόγονοι του.
Στα έντυπά του ο Κων. Παπασταύρου είχε τον τίτλο του Φαρμακείου της Βασιλικής Αυλής, γιατί όταν η βασιλική οικογένεια παρεπιδημούσε στη Λάρισα προμηθευόταν τα φάρμακά της από το φαρμακείο του. Είχε έντονη συμμετοχή στα κοινά της πόλης και μάλιστα τον βλέπουμε επί σειρά ετών να εκλέγεται δημοτικός σύμβουλος και μάλιστα να διορίζεται πρώτος δημαρχιακός πάρεδρος (κάτι σαν αντιδήμαρχος). Με τα οικονομικά μέσα που απέκτησε από την εργασία του αγόρασε μια τεράστια έκταση βορειοανατολικά του γηπέδου Αλκαζάρ, την οποία μετέτρεψε σε αγρόκτημα. Μεταπολεμικά η περιοχή οικοδομήθηκε και μέχρι πρόσφατα ήταν γνωστή σαν συνοικία Παπασταύρου. Για τις υπηρεσίες του στην πόλη ο Δήμος αφιέρωσε τον δρόμο όπου βρισκόταν το αρχοντικό του προς τιμήν του και τον ονόμασε Παπασταύρου. Στο αρχοντικό αυτό στεγάσθηκε προσωρινά, μετά τον σεισμό του 1941 που κατέστρεψε τα δικαστήρια, το Εφετείο και κατά το 1958 είχε ήδη κατεδαφισθεί.
Η Αμαλία Παπασταύρου είχε πολυσχιδή δράση. Εργάσθηκε μαζί με τον αδελφό της Μιχάλη Χρυσοχόου για την προετοιμασία της επανάστασης του 1878 που οδήγησε στην απελευθέρωση της Θεσσαλίας, τη βρίσκουμε δασκάλα του ελληνικού σχολείου θηλέων κατά την τουρκοκρατία, τη συναντούμε ως συγγραφέα βιβλίων, ιστορικό, δημοσιογράφο, φλογερή φεμινίστρια, ποιήτρια και ως πρόεδρο του τοπικού παραρτήματος του «Σωματείου Ελληνίδων Κυριών Κυανούς Σταυρός Αγίου Γερασίμου», μιας πανελλήνιας κίνησης με κοινωνικούς, εθνικούς και οικογενειακούς σκοπούς, όπως έλεγε το καταστατικό του.
Το 1925 ο Κων. Παπασταύρου απεβίωσε και δέκα χρόνια αργότερα, το 1935, τον ακολούθησε η Αμαλία.
-----------------------------------------------------------
(1). Πρόκειται για εξαμηνιαία πολυσέλιδη έκδοση με κείμενα ιστορικού περιεχομένου, η οποία κυκλοφορεί ανελλιπώς από το 1980, δηλαδή επί 35 ολόκληρα χρόνια. Εκδότης του ο πρύτανης των ιστορικών της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλίας Κώστας Σπανός. Ο Θεός ας τον έχει καλά για το πολύτιμο ιστορικό έργο που μας προσφέρει.
(2) Καλογιάννης Βάσος, Ο Μιχαήλ Χρυσοχόου σχεδιάζει τον πρώτο χάρτη της Θεσσαλίας. Ο ρόλος του στη νικηφόρο διεξαγωγή της θεσσαλικής επαναστάσεως του 1878, περ. «ΟΛΥΜΠΟΣ» της Νομαρχίας Λαρίσης, τεύχ. 13-14 του 1972, σελ. 11-14. Για τη σπουδαία αυτή, αλλά παντελώς άγνωστη στη Λάρισα φυσιογνωμία του αδελφού της Αμαλίας Παπασταύρου, πλην βεβαίως της ομωνύμου οδού, θα ασχοληθούμε σε προσεχές σημείωμά μας.
(3).Το απόσπασμα αυτό του Θρασύβουλου Μακρή προέρχεται από ιστορικά δημοσιεύματά του σε συνέχειες στην εφημερίδα «ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΝΕΑ» υπό τον τίτλο «Λαρισινές Σελίδες», κατά το διάστημα 24/1 – 8/4 του 1947, χρονολογία κατά την οποία η Αμαλία Παπασταύρου είχε προ πολλού (1935) αποβιώσει.
(4). Συνοικία Δάρκουλη. Κεντρική συνοικία της Λάρισας επί τουρκοκρατίας η οποία περικλείεται μεταξύ των σημερινών οδών Κύπρου-Ρούσβελτ-Κούμα-Παπαναστασίου. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε και στα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια, αλλά βαθμιαία διαγράφηκε από το λεξιλόγιο των Λαρισαίων.
(5). Εφημερίς ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ Λαρίσης, φύλλο της 5ης Δεκεμβρίου 1882.
(6). Εφημερίς ΜΙΚΡΑ Λαρίσης, φύλλο της 8ης Οκτωβρίου 1900.
(7). Εφημερίς ΟΛΥΜΠΟΣ Λαρίσης, φύλλο της 30ης Οκτωβρίου 1893.
(8). Είναι σπαρακτική η περιγραφή του θανάτου και του ενταφιασμού του, χωρίς ιερέα λόγω του πανικού της οπισθοχώρησης, και με τους Τούρκους προ των πυλών της Λάρισας, από την Αμαλία Παπασταύρου στο βιβλίο της: Ημερολόγιον του πολέμου ανευρεθέν εν Λαρίσση από 1-14 Απριλίου 1897, Εν Αλεξανδρεία (1897) σ. 24-26
