* Από τη Γεωργία Ζαβράκα
Τα τελευταία χρόνια η βία στα σχολεία της χώρας μας είναι ολοένα και φανερότερη. Διεθνώς έχουν ήδη αρχίσει μεταρρυθμίσεις στο σχολικό πρόγραμμα με στόχο να αντιμετωπιστούν προβλήματα που αφορούν στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Η επίδοση των μαθητών και η ψυχική τους υγεία είναι δυο έννοιες αλληλένδετες μεταξύ τους. Το κλίμα που επικρατεί στο σχολικό περιβάλλον διαμορφώνει το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο κινούνται τα παιδιά και το κοινωνικό πλαίσιο οδηγεί και διαμορφώνει τις ανθρώπινες σχέσεις και τον τρόπο που σχετίζονται τα παιδιά μεταξύ τους. Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο, υπάρχει όσο υπάρχουν και τα σχολεία. Πριν από κάποια χρόνια όμως πιστεύαμε πως δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι και γενικότερα από πολλούς θεωρούνταν μέρος της «πλάκας» μεταξύ των παιδιών. Στις μέρες μας γνωρίζουμε πως πρόκειται για αντικοινωνική συμπεριφορά, που τραυματίζει εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο και εμποδίζει στην ομαλή σχολική ζωή.
- Τι είναι ο Σχολικός Εκφοβισμός;
Ο σχολικός εκφοβισμός ή σχολικός αποκλεισμός, όπως αναφέρεται στην πιο πρόσφατη βιβλιογραφία αναφέρεται στην ειδική χρήση βίας (σωματική, λεκτική, έμμεση, ηλεκτρονική) σκόπιμης ή συχνά επαναλαμβανόμενης που ασκείται από ένα παιδί ή μια ομάδα παιδιών εναντίον ενός ή περισσοτέρων παιδιών. Το χαρακτηριστικό αυτής της συμπεριφοράς είναι η συστηματική χρήση της βίας και η ανισορροπία στη σχέση μεταξύ των δύο. Το παιδί που ασκεί τη βία είναι δυνατότερο είτε σωματικά, είτε ψυχικά από το παιδί το οποίο υφίσταται τη βία. Τα παιδιά που υφίστανται αυτή τη βίαιη συμπεριφορά δεν μπορούν να υπερασπίσουν τον εαυτό τους με αποτέλεσμα να βλάπτονται τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά.
- Αίτια του Σχολικού Εκφοβισμού
Από πού πηγάζει όμως η συμπεριφορά αυτή των παιδιών και ποια είναι τα αίτιά της; Η έννοια της βίας έχει οριστεί ποικιλοτρόπως. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική προσέγγιση η επιθετικότητα είναι ένστικτο εγγενές στην ανθρώπινη φύση. Ο οργανισμός παράγει επιθετικότητα η οποία κάποια στιγμή θα εκδηλωθεί υπό τη μορφή επιθετικών συμπεριφορών. Επιπλέον, ζούμε σε μια κοινωνία όπου η βία και ο ανταγωνισμός προβάλλονται ευρέως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Έτσι λοιπόν τα παιδιά:
* Ίσως αντιγράφουν συμπεριφορές μεγαλύτερων παιδιών ή ενηλίκων από την οικογένειά τους.
* Ίσως δεν έχουν αποκτήσει άλλες κοινωνικές δεξιότητες για να επικοινωνούν με τους συμμαθητές τους.
* Ίσως έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και η άσκηση της εξουσίας σε τρίτους τους προσφέρει αίσθηση δύναμης και ανωτερότητας.
* Ίσως έχουν προσωπικές δυσκολίες και εκτονώνουν τα επιθετικά τους συναισθήματα προς τους άλλους.
* Ίσως μέσα από τη βίαιη συμπεριφορά γίνονται ήρωες στα μάτια των συμμαθητών τους.
* Ίσως έχουν πέσει τα ίδια θύματα εκφοβισμού κάποια στιγμή από μεγαλύτερα παιδιά.
- Διαστάσεις του Σχολικού Εκφοβισμού
Έρευνες έχουν δείξει πως θύματα της βίας των συμμαθητών τους πέφτουν 3 στους 10 μαθητές του Δημοτικού και 1 στους 10 εφήβους στην Αθήνα. Στην πλειονότητά τους τα παιδιά δηλώνουν ότι έχουν δει περιστατικά βίας εναντίον συμμαθητών τους, ενώ σε ποσοστό περίπου 40% έχουν γίνει μάρτυρες σε περιστατικά απειλών και εκφοβισμού παιδιών. Επίσης, σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα του Ινστιτούτου Κοινωνικής & Προληπτικής Ιατρικής και του Κέντρου Μελετών Υπηρεσιών Υγείας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών έδειξε πως το 22% των παιδιών ηλικίας 11 – 18 ετών βιώνουν εκφοβισμό και μη αποδοχή από τους συνομηλίκους στο σχολικό περιβάλλον και το 8% ανέφεραν πως αυτές οι εμπειρίες είναι συχνές έως και συνεχείς.
- Πρόληψη και Αντιμετώπιση του Φαινομένου
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μπορεί να λαμβάνει χώρα στο σχολείο αλλά χρειάζεται να αντιμετωπιστεί ολιστικά με τη βοήθεια τόσο του σχολείου όσο και των γονέων. Σε σχολικό επίπεδο μπορούν να δημιουργηθούν ομάδες συνομήλικων στις οποίες θα γίνουν συζητήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη φιλία, την αποδοχή, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τη διαχείριση συγκρούσεων, κ.ά., Επίσης, μπορούν να δημιουργηθούν ομάδες συζήτησης με τους εκπαιδευτικούς με στόχο την αναζήτηση τρόπων αντιμετώπισης του φαινόμενου του εκφοβισμού. Οι γονείς μέσα από τις σχολές γονέων μπορούν να αναζητήσουν τρόπους επικοινωνίας με τα παιδιά τους.
Είναι αλήθεια ότι όταν το σχολικό και το οικογενειακό περιβάλλον φροντίσει τις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών του, μακροπρόθεσμα θα τις βοηθήσει να βελτιωθούν, και έτσι τα ίδια τα μέλη θα νιώθουν ασφάλεια, αυτοπεποίθηση και θα μάθουν να αποδέχονται το διαφορετικό.
* Η Γεωργία Ζαβράκα, MSc., είναι ψυχολόγος – ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεύτρια – επιστημονική συνεργάτης Ινστιτούτο Ψυχοκοινωνικής Ανάπτυξης (Ι.Ψ.Α.)
