Από τον Θρασύβουλο Καβασίδη
Αφορμή του άρθρου αυτού στάθηκε η θετική απάντηση που δόθηκε σε σχετική ερώτηση Ελληνίδας δημοσιογράφου από τον γνωστό star του αμερικανικού κινηματογράφου George Clooney, περί επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα. Πρόκειται για τα αποκαλούμενα «Ελγίνεια Μάρμαρα».
Τα μάρμαρα αυτά, όπως είναι γνωστό, αφαιρέθηκαν από την Αθήνα το 1803 και 1812, δηλαδή πριν από την έκρηξη της Επανάστασης του 1821, από τον Έλγιν (Thomas Bruce Elgin, 1766 - 1841), Βρετανό διπλωμάτη, πρεσβευτή της Μεγ. Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη - πρωτεύουσα τότε της Σουλτανικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας - από το ναό της Απτέρου Νίκης και από άλλους αρχαιολογικούς χώρους. Η πράξη του αυτή στιγματίσθηκε από επιφανείς προσωπικότητες των γραμμάτων και της τέχνης σε όλο τον κόσμο. Όμως, οι πιο εμβληματικές προσωπικότητες ήταν του Byron, του Renan και της Μερκούρη.
Τα Ελγίνεια Μάρμαρα αγόρασε από τον Elgin η αγγλική κυβέρνηση το 1816 και από τότε κοσμούν το Βρετανικό Μουσείο. Την επιστροφή τους στην Ελλάδα ζήτησαν κατά καιρούς πολλοί Άγγλοι ποιητές, εδώ όμως θα αναφερθούμε μόνο στις αντιδράσεις των πιο πάνω εμβληματικών μορφών:
1. George Gordon Byron (1788 - 1824). Πρόκειται για τον φιλέλληνα με το εξελληνισμένο τύπο του ονόματός του, τον Άγγλο ποιητή Μπάιρον ή Λόρδο Βύρωνα, ο οποίος στις 5 Ιανουαρίου του 1824 μετέβη στο Μεσολόγγι, κατόπιν πρόσκλησης του Αλεξ. Μαυροκορδάτου, όπου η ελληνική κυβέρνηση τον ανακήρυξε αρχιστράτηγο με πλήρεις εξουσίες. Η προσφορά του στον απελευθερωτικό αγώνα του Μεσολογγίου ήταν μεγάλη. Πέθανε στις 17 Απριλίου του 1824. Ο θάνατός του συγκλόνισε την Ελλάδα, ο δε Διονύσιος Σολωμός του αφιέρωσε (1825) την «Ωδή στον Μπάιρον», 166 στίχων που ο πρώτος της είναι: «Λευτεριά, για λίγο πάψε / να χτυπάς με το σπαθί / τώρα σίμωσε και κλάψε / εις του Μπάιρον το κορμί».
Η πράξη αυτή του Elgin συντάραξε την ευαίσθητη ψυχή του ρομαντικού Byron, τη δε ευαισθησία του αυτή εκδήλωσε με το περίφημο ποίημά του «Η κατάρα της Αθηνάς», ως κραυγή διαμαρτυρίας και μομφής κατά του ανοσιουργήματος. Να ένα μικρό δείγμα της «Κατάρας»: «Κοίτα τι ο Έλγιν πήρε, κοίτα και τι έχει χάσει. / Τ’ όνομά του μ’ άλλο ένα το ναό μου τον λερώνει / και το φως της να το ρίξει η Αρτέμιδα θυμώνει. / Αν και έχει η Αφροδίτη τη μισή ντροπή ξεπλύνει / η Παλλάδα όμως δεν πρέπει χωρίς γδικιωμό θ’ απομείνει (...) Ο Ηρόστρατος και ο Έλγιν, και οι δυο ατιμασμένοι / μα ο δεύτερος πιο μαύρος απ’ τον πρώτο θ’ απομένει».
2. Ernest Joseph Renan (1823 – 1892). Πρόκειται για τον Γάλλο φιλόσοφο, φιλόλογο και ιστορικό, ο οποίος σπούδασε και θεολογία με σκοπό να γίνει ιερέας. «Η επαφή του με τα κριτικά κείμενα για την Αγία Γραφή, τον ρομαντισμό και τη γερμανική φιλοσοφία τον έκαναν να απομακρυνθεί από τον καθολικισμό». Υπήρξε φλογερός λάτρης του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και το 1865 επισκέφθηκε την Αθήνα, όπου εμπνεύσθηκε την «Προσευχή πάνω στην Ακρόπολη», ένα από τα μικρά αριστουργήματά του. Δείγμα αυτής της «Προσευχής» παρατίθεται: «Ω ευγένεια! Ω ομορφιά απλή και αληθινή! Θεά που η λατρεία σου σημαίνει και σοφία, Συ που ο Ναός σου είναι ένα αιώνιο μάθημα συνείδησης και ειλικρίνειας, φτάνω αργά στων μυστηρίων σου το κατώφλι. Στο βωμό σου προσκομίζω τύψεις πολλές.(...) Γεννήθηκα, ω Θεά με τα γαλανά μάτια, από γονείς βαρβάρους (...) «Πόσο ωραία θα είναι εκείνη η μέρα, όπου όλες οι πόλεις που πήραν κάτι από τα απομεινάρια του Ναού σου: η Βενετία, το Παρίσι, το Λονδίνο, η Κοπεγχάγη, θα ξαναδώσουν πίσω αυτά που έκλεψαν, για να επανορθώσουν έτσι την αδικία που έκαναν! Θα σχηματίσουν αντιπροσωπείες επίσημες, αποστολές αρχαιολογικές, στα ιερά μέρη της Ελλάδας, για να ξαναδώσουν τ’ αρχαία μνημεία, που τα κρατούν στην κατοχή τους ακόμα, λέγοντας: «Θεά, συγχώρεσέ μας! Τα πήραμε για να τα σώσουμε απ’ τους βάρβαρους, απ’ τα κακά δαιμόνια της νύχτας...».
[Παρέκβαση: «Η Προσευχή» του Renan είναι ενσωματωμένη στην ελληνική μετάφραση του Πολ. Στεφάνου του έργου «Παύλος, ο Απόστολος των Εθνών», των εκδόσεων Αναγνωστίδη. «Η Προσευχή» πρωτοκυκλοφόρησε στο έργο του «Παιδικές και νεανικές αναμνήσεις» (1883)].
3. Μελίνα Σταμ Μερκούρηυ. (1924 – 1994). Πρόκειται για τη γνωστή ηθοποιό του θεάτρου και του κινηματογράφου, η οποία κατά την περίοδο της δικτατορίας βρισκόταν στο εξωτερικό, όπου επέδειξε έντονη αντιδικτατορική δραστηριότητα. Επέστρεψε στην Ελλάδα, μετά την πτώση της Χούντας των συνταγματαρχών και πολιτεύθηκε. Διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών κατά τα χρονικά διαστήματα 1981 – 1989 και 1993 – 1994. Γνωστή διεθνώς για την καλλιτεχνική και αντιδικτατορική της δραστηριότητα, ανάλωσε και ως υπουργός μεγάλο μέρος της πολιτικής της ζωής, στη διεκδίκηση των Ελγινείων Μαρμάρων από το Βρετανικό Μουσείο, κινητοποιώντας την παγκόσμια διανόηση. Σκοπός ζωής τα τελευταία της χρόνια ήταν η ανέγερση του Μουσείου της Ακρόπολης και η επιστροφή και η τοποθέτηση των Μαρμάρων σ’ αυτό.
Είναι χαρακτηριστική η δήλωσή της πως «αν επιστραφούν τα Μάρμαρα και δεν ζω, τότε θα ξαναγεννηθώ!» Δυστυχώς, το όνειρό της ακόμη μέχρι σήμερα δεν ολοκληρώθηκε. Όμως, κατασκευάσθηκε και λειτουργεί για πάνω από πέντε χρόνια το Μουσείο της Ακρόπολης. Ελπίζεται δε ότι η πρόσφατη απάντηση – δήλωση του George Clooney, η οποία επαναλήφθηκε με έμφαση και την επιδοκίμασε το 87% των ψηφισάντων σε δημοσκόπηση βρετανικής εφημερίδας, αλλά και με την παγκόσμια δημοσιότητα που έλαβε, ίσως δώσει την ευκαιρία στη Μελίνα «να ξαναγεννηθεί»!
