Πριν από ένα εξάμηνο περίπου ασχοληθήκαμε με την οικογένεια του Νικ. Ματούση[1] και εκεί έγινε μια φευγαλέα μνεία για τον Ιούλιο Βιανέλλι(GiulioVianelli). Εν τω μεταξύ βρέθηκε στα χέρια μου, χάρη σε μια ευγενή παραχώρηση, μέρος του αρχείου του Ιουλίου Βιανέλλι. Το αρχείο αυτό περιέχει μεγάλη ποικιλία εγγράφων, επιστολές, αλληλογραφία εμπορική, μισθοδοτικές καταστάσεις, καταλόγους και άλλα πολλά, που έχουν σχέση με την «Γεωργική Εταιρεία Εκμεταλλεύσεως Χασσάμπαλης (Άτραξ)» και αφορούν την περίοδο 1910-1924.
Στο σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε εν συντομία στην αμφιλεγόμενη αυτή προσωπικότητα της προπολεμικής Λάρισας, βασιζόμενοι σε ιστορικά τεκμήρια, έγγραφα, δημοσιεύσεις ιστορικών ερευνητών, προσωπικές αναμνήσεις ατόμων που τον γνώρισαν και τον περιέβαλαν με τη φιλία τους και σε πληροφορίες από το διαδίκτυο.
Η ύπαρξη της οικογένειας Βιανέλλι στην Ελλάδα ανιχνεύεται για πρώτη φορά το 1870 στο Βόλο, όπου βρέθηκε ο αρχηγός της οικογένειας Giakomo (Ιάκωβος) Vianelli, ο οποίος ασχολήθηκε ενεργά με το εισαγωγικό εμπόριο. Στον λογότυπο των εγγράφων αλληλογραφίας αναφέρεται ότι η επιχείρησή τους ιδρύθηκε το 1870. Η εταιρεία έκανε κυρίως εισαγωγές γεωργικών και άλλων εργαλείων και μάλιστα διέθετε δικό της ατμόπλοιο το οποίο συνέδεε την Ελλάδα με τα εμπορικά λιμάνια της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας, που την περίοδο εκείνη ανήκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία[2]. Η οικογένεια του Ιάκωβου Βιανέλλι ήταν πολυμελής. Απέκτησε εννέα τέκνα, ένα εκ των οποίων ήταν και ο Ιούλιος, ο οποίος γεννήθηκε στις 13 Μαΐου 1872 στον Βόλο. Από τα υπόλοιπα οκτώ αδέλφια του γνωστά από διάφορες πηγές είναι ο Alfred, ο οποίος διατήρησε την οικογενειακή επιχείρηση στο Βόλο που είχε ιδρύσει ο πατέρας του, ο Victorο οποίος διετέλεσε εφημέριος των καθολικών του Βόλου στο διάστημα 1931-1940[3] και η Ludmilla, η οποία παντρεύτηκε στον Βόλο το 1906[4]. Αναφέρεται στις πηγές και ο Κάρολος Βιανέλλι, ο οποίος σπούδασε ιατρική, αλλά βρέθηκε το 1872 στο Μεταξοχώρι μαζί με το ζεύγος των Φάβρ, ως διευθυντής στις γεωργικές και κτηνοτροφικές επιχειρήσεις των τελευταίων. Πρέπει να ήταν συγγενής τους, όμως δεν γνωρίζουμε ακριβώς τη συγγενική σχέση του με τον Ιούλιο Βιανέλλι. Από την διαφορά ηλικίας τους και μόνον[5] οδηγούμαστε αυθαίρετα να τον κατατάξουμε ίσως σαν θείο του Ιουλίου Βιανέλλι.
Ο Ιούλιος Βιανέλλι εγκαταστάθηκε στη Λάρισα σε νεαρή ηλικία με σκοπό να αναπτύξει εδώ τις επαγγελματικές του ανησυχίες. Γνωρίζουμε ότι το 1896 ο άγγλος γεωλόγος WilliamBrindley ίδρυσε στη Χασάμπαλη την εταιρεία βρετανικών συμφερόντων «VerdeAnticoMarbleCompany»[6] στην οποία τοποθετήθηκε υποδιευθυντής των λατομείων ο Ιούλιος Βιανέλλι. Στην ίδια επιχείρηση των λατομείων εργάσθηκε πιο πριν και ο γνωστός χαρτογράφος Μιχαήλ Χρυσοχόου[7]. Κατά την διάρκεια της ολιγόμηνης τουρκικής κατοχής μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 είναι γνωστό ότι πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στον ελληνικό πληθυσμό που παρέμεινε στην πόλη[8]. Λίγα χρόνια μετά την αποχώρηση των Τούρκων διορίσθηκε άμισθος υποπρόξενος αρχικά και έπειτα πρόξενος της Ιταλίας στη Λάρισα, τίτλο τον οποίο διατήρησε, με κάποια υπερηφάνεια είναι αλήθεια, μέχρι το 1940.
Το 1908 πληροφορούμαστε από την εφημερίδα «Σάλπιγξ» της Λάρισας ότι απέκτησε κόρη στην οποία δόθηκε το όνομα Σύλβια.
Στα πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας του 1910 αναφέρεται ότι: «Μετά του ευγενούς και δραστηρίου υποπροξένου της Ιταλίας εν Λαρίση κ. Ιουλίου Βιανέλλη εξετελέσαμεν μακράν έρευναν εις Χασάμπαλην και εκείθεν δια Νέσσωνος εις Μέγα Κεσερλί. Ο κ. Βιανέλλης ών διευθυντής των λατομείων της Αγγλικής Εταιρείας και επιμελέστατος μελετητής της αρχαιότητος, κέκτηται εν Λαρίση και μικράν συλλογήν αρχαιοτήτων»[9].
Το 1910εκτός από την εργασία του στα λατομεία, ιδρύει και την «Γεωργική Εταιρεία Εκμεταλλεύσεως Χασσάμπαλης (Άτραξ)», της οποίας αναλαμβάνει Γενικός Διευθυντής. Σ’ αυτήν εργάζονταν πάνω από εκατό άτομα πάνω στη γεωργική παραγωγή, με τη χρήση σύγχρονων μηχανικών μέσων, καθώς και στην εκτροφή ζώων και στην κτηνοτροφία.
Διέμενε στη Λάρισα και συμμετείχε ενεργά στις κοινωνικές και κοσμικές εκδηλώσεις της πόλεως. Είχε δημιουργήσει στενότατες φιλίες με πολλούς εκλεκτούς συμπολίτες του και παρ’ όλον ότι διατήρησε την ιταλική υπηκοότητα συμπεριφερόταν σαν Έλληνας. Ήταν γνωστός για τη φιλάνθρωπη δράση του και διετέλεσε επίτιμος πρόεδρος διαφόρων συλλόγων και σωματείων της Λάρισας.
Συνδέθηκε με εγκάρδια φιλία με τον Ιωάννη Μαρκίδη, γνωστό εμποροράφτη της Λάρισας κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, γιατί είχαν κοινές εξωεπαγγελματικές ενασχολήσεις. Μάλιστα η φιλία τους αυτή διατηρήθηκε και μετά τον πόλεμο, όταν ο Ιούλιος Βιανέλλι βρέθηκε στην Ιταλία.
Το 1940, με την κήρυξη του πολέμου με την Ιταλία, συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές και απελάθηκε στην Ιταλία. Όμως κατά την ιταλική κατοχή της χώρας ξαναγύρισε και εξελίχθηκε σε ισχυρό παράγοντα των Ιταλών και κατόπιν των Γερμανών και έφθασε στο σημείο να κατηγορεί Έλληνες φίλους του. Τον Νοέμβριο του 1941 η διορισμένη κοινοτική αρχή του Συκουρίου τον «ανακήρυξε» επίτιμο δημότη και πρόεδρο της Κοινότητος. Την ίδια «ανακήρυξη» επανέλαβε τον Φεβρουάριο του 1942 και η Κοινότητα Μπαλτζί (Κυψελοχωρίου)[10]. Λέγεται ότι το 1943 κατέδωσε μια μεγάλη ομάδα επιστημόνων και επιχειρηματιών της Λάρισας, οι περισσότεροι των οποίων ήταν πρώην φίλοι του, με αποτέλεσμα, όσοι επέζησαν από τον τορπιλισμό του πλοίου που τους μετέφερε στην Ιταλία, να οδηγηθούν ως όμηροι σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως για δύο με τρία χρόνια. Μετά τη νίκη των συμμάχων η συνείδησή του τον υποχρέωσε να ακολουθήσει τους Γερμανούς στην υποχώρηση και τελικά κατέληξε τρόφιμος σε κάποιο άσυλο στη Βενετία. Η δραστηριότητά του κατά την κατοχή, του στοίχισε εδώ στη χώρα μας την ερήμην καταδίκη του εις θάνατον. Έτσι παρ’ όλη την εκπεφρασμένη επιθυμία του να επιστρέψει στη Λάρισα μετά τον πόλεμο, ο φόβος ότι ερχόμενος θα συλληφθεί και θα φυλακισθεί τον απέτρεψε από την ιδέα αυτή[11].
Τελικά πέθανε στα μέσα της δεκαετίας του 1960σε μεγάλη ηλικία και ενώ ήταν τρόφιμος σε κάποιο ίδρυμα σε πόλη της Νοτίου Ιταλίας, ξεχασμένος από τους δικούς του και περιφρονημένος από τους περισσότερους Λαρισαίους φίλους του, με τους οποίους είχε περάσει αξέχαστες στιγμές.
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Οικογένεια Νικολάου Ματούση, εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Λάρισα φύλλο της 4ης Μαρτίου 2015.
[2]. Μέρου Αγ., Έγκλημα και τιμωρία, Βόλος (2010) σελ. 106.
[3]. Πανάγου Βασιλική, Κάρολος και Ιούλιος (Τζούλιο) Βιανέλλι σε Μεταξοχώρι και Λάρισα, εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Λάρισα, φύλλο της 23ης Αυγούστου 2009.
[4]. «Την παρελθούσαν Κυριακήν ετελέσθησαν εν Βόλω και εν τω εκεί Δυτικώ (εννοεί καθολικό) ναώ οι γάμοι της συμπαθεστάτηςδεσπ. Λουντμίλλας Ι. Βιανέλλη, αδελφής του υποδιευθυντού των εν Χασάμπαλη λατομείων ατραγείου λίθου κ. Ιουλίου Βιανέλλη, μετά του κ. Ρανιέρο Φοράνη…». Την είδηση αυτή από την εφημερίδα ΜΙΚΡΑ της Λάρισας στο φύλλο της 18ης Οκτωβρίου 1906 αποδελτίωσε ο φίλος της στήλης Θανάσης Μπετχαβές.
[5]. Όταν γεννήθηκε ο Ιούλιος Βιανέλλι (1872) βρισκόταν στον Βόλο σε ώριμη ηλικία ο Κάρολος Βιανέλλι, μαζί με το ζεύγος Φάβρ.
[6]. Μέλφος Βασίλης, Ο πράσινος θεσσαλικός λίθος και τα λατομεία της Χασάμπαλης, Δήμος Νέσσωνος (2009), σ. 48-56.
[7]. Ο Μιχαήλ Χρυσοχόου από το 1873 διέμενε στη Λάρισα, κοντά στην αδελφή του Αμαλία Χρυσοχόου, την μετέπειτα σύζυγο του φαρμακοποιού Κωνσταντίνου Παπασταύρου, η οποία ήταν διορισμένη από την Χριστιανική Κοινότητα Λαρίσης ως δασκάλα στο Παρθεναγωγείο της πόλης. Αρχικά ο Μιχαήλ Χρυσοχόου ασχολήθηκε με μεταλλευτικές εργασίες στην περιοχή της Χασάμπαλης και συγχρόνως εργαζόταν και ως φωτογράφος, γεγονός που φαίνεται ότι τον βοήθησε αργότερα να διακριθεί ως γεωγράφος και τοπογράφος. Αργότερα η αδελφή του Αμαλία Παπασταύρου δημοσίευσε στην εφημερίδα «Μικρά» του Θρασύβουλου Μακρή, στο φύλλο της 15ηςΔεκεμβρίου του 1910, τις εντυπώσεις της από μια εκδρομή στην Χασάμπαλη. Στο κείμενό της αναφέρει ιδιαίτερα την προθυμία που επέδειξε ο Ιούλιος Βιανέλλι κατά τη διάρκεια της περιηγήσεώς τους στα ορυχεία.
[8]. ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Αθήναι (1935). Επετειακή έκδοση για τα πενήντα χρόνια της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας.
[9]. Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας του έτους 1910, Αθήνησιν, 1911, σελ. 184.
[10]. Ιούλιος Βιανέλλι. Ανακήρυξη του Ιταλού Προξένου ως επιτίμου δημότου και προέδρου των Κοινοτήτων Συκουρίου και Κυψελοχωρίου, εφημ. ΦΩΝΗ περιοχής ΣΥΚΟΥΡΙΟΥ. Από την ίδια εφημερίδα προέρχεται και η φωτογραφία του Βιανέλλι, που δημοσιεύουμε, την οποία παραχώρησε η κ. Αριστέα Μαρκίδου-Παππά.
[11]. Ολύμπιος (Περραιβός Κώστας), Η κίνηση και η ατμόσφαιρα του Τσούγγαρι, εφ. ΛΑΡΙΣΑ, φύλλο της 2ας Φεβρουαρίου 1976.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
