Το προσκλητήριο της συλλογικής μνήμης ακούγεται όλο και πιο ηχηρά και φτάνει σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας. Δεκάδες φορείς της ιστορικής μνήμης βρίσκονται σε μιαν αδιάκοπη και πυρετώδη κινητικότητα, προκειμένου να διατηρήσουν άσβεστη τη φλόγα της και να τιμήσουν όπως τους πρέπει τους νεομάρτυρες που στήθηκαν στο απόσπασμα ή σφαγιάστηκαν στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κι έπεσαν θύματα του ναζισμού. Αλλά και να υμνήσουν τους ήρωες εκείνους που όρθωσαν το ανάστημά τους μπροστά στον σιδερόφρακτο και πανίσχυρο κατακτητή, δηλώνοντας με τις πράξεις τους πως η αγάπη για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια ζυγίζουν περισσότερο κι απ’ την ίδια τους τη ζωή.
Ορθώνεται σήμερα ένα νέο κίνημα αντίστασης της μνήμης απέναντι στη λήθη και στη φθορά του χρόνου. Μέσα σε όλην αυτήν την πολιτική και κοινωνική αναστάτωση που μας περιβάλλει και μας συνθλίβει σήμερα, αισθάνεσαι πως η ιστορία των αγώνων και των θυσιών του λαού μας γίνεται ο συνδετικός κρίκος που μας ενώνει και μας συγκεντρώνει γύρω από τους κοινούς βωμούς και τις κοινές θυσίες και τελετουργίες. Ίσως θα πρέπει να δούμε και να αγαπήσουμε το παρόν μας μέσα από τις πληγές και τις αγρύπνιες του παρελθόντος μας, ιδίως του πρόσφατου της κατοχής και της αντίστασης.
Μα για ν’ αγαπήσεις κάτι, είναι απολύτως βέβαιο πως πρέπει πρώτα να το μελετήσεις και να το μάθεις καλά. Και να το αφομοιώσεις έτσι που να γίνει μέρος της δικής σου συνείδησης. Και τούτο το κρίσιμο έργο είναι πρωτίστως καθήκον της πολιτείας, μα είναι συνάμα και εσώτερη ανάγκη του ανήσυχου ανθρώπου, που ψάχνει εναγωνίως να βρει απαντήσεις στα ποικίλα ερωτήματα που ορθώνονται εντός του και γύρω του. Γιατί δε γίνεται να κάνεις ούτε ένα σταθερό βήμα μπροστά, αν δεν κοιτάς πίσω, έστω κι αν κινδυνεύεις να γίνεις στήλη άλατος καθώς η γυναίκα του Λωτ.
Με την ευκαιρία, λοιπόν, της συμπλήρωσης 80 χρόνων από την απελευθέρωση της χώρας μας από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής (Οκτώβρης 1944), εκπρόσωποι Μουσείων Εθνικής Αντίστασης και συλλογικοτήτων της ιστορικής μνήμης αναπτύξαμε διεξοδικά στη Λάρισα για δύο μέρες, Σάββατο 19 και Κυριακή 20 Οκτωβρίου, σημαντικές πτυχές του αντιστασιακού αγώνα των Ελλήνων κατά την περίοδο 1941 - 1944. Ήταν η 2η Πανελλήνια Συνάντηση των Μουσείων Εθνικής Αντίστασης και Φίλων Μουσείων Εθνικής Αντίστασης, η οποία οργανώθηκε από τον σύλλογο «Φίλοι του Μουσείου Εθνικής Αντίστασης Λάρισας (ΦΜΕΑΛ)», σε συνεργασία με το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Λάρισας και την Αντιδημαρχία Πολιτισμού Δήμου Λαρισαίων.
Οι διοργανώσεις όπως αυτή της Λάρισας αποτελούν ένα πολλαπλό μάθημα ιστορίας και μια χρυσή ευκαιρία εσωτερικού διαλόγου και αναστοχασμού. Κάθε φορά συλλογίζεσαι πως είναι ανάγκη να κρατάμε ανοιχτή την πόρτα του παρελθόντος για να διδασκόμαστε απ’ αυτό. Γιατί νιώθεις καλά πως αν το αγνοήσεις, εκείνο θα βγαίνει πάντα μπροστά σου και μπορεί να σε εκδικηθεί κάποια μέρα. Το παρελθόν θέλουν να το ξεχάσουν αυτοί που του έκαναν κακό. Το παρελθόν θέλουν να το θυμούνται και να το μνημονεύουν αυτοί που έπαθαν το κακό.
Η αδήριτη ανάγκη που προβάλλει μπροστά μας είναι η αντίσταση της μνήμης στη φθορά του χρόνου και στις σειρήνες που ηχούν συστηματικά από πολλές πλευρές, επαναλαμβάνοντας δαιμονικά πως πρέπει επιτέλους να τα ξεχάσουμε και να συμφιλιωθούμε με τις νέες συνθήκες, όπως αυτές διαμορφώνονται από τους πολεμοκάπηλους και τις βιομηχανίες των όπλων. Μόνο που εμείς, οι απόγονοι ιδίως των θυμάτων του ναζισμού, αισθανόμαστε πως πρέπει να στεκόμαστε ακοίμητοι στις επάλξεις της μνήμης επαναλαμβάνοντας σε κάθε δύσκολη στιγμή την πρόταση: «Η λήθη του κακού είναι άδεια για την επανάληψή του».
* Ο Δημήτρης Βλαχοπάνος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, πρόεδρος του Ομίλου Μελέτης Ολοκαυτώματος Κομμένου (ΟΜΟΚ).
