Αμάρμπεης: Το μυθικό βουνό

Από τον Νίκο Τάχατο, φιλόλογο, συγγραφέα

Το όρος Αμάρμπεης βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης της Ελασσόνας και αποτελεί το φυσικό σύνορο των Νομών Λαρίσης και Κοζάνης ή (χρησιμοποιώντας ευρύτερους γεωγραφικούς προσδιορισμούς) το σύνορο Θεσσαλίας και Μακεδονίας.

Πρόκειται για ένα ομαλό βουνό, χωρίς απόκρημνες πλαγιές και η υψηλότερη κορυφή του, που ονομάζεται Αρχοντική, έχει υψόμετρο 1.743 μέτρα. Από αυτήν την εύκολα προσβάσιμη κορυφή μπορεί κανείς να θαυμάσει ανατολικά τον μυθικό Όλυμπο, δυτικά την Πίνδο, τα Γρεβενά, τον ποταμό Αλιάκμονα και βόρεια την Κοζάνη, τη λίμνη Πολυφύτου και την Πτολεμαΐδα.
Ανατολικά του βουνού εκτείνεται το λεκανοπέδιο της αρχαίας Περραιβίας, που οριοθετείται από τον Όλυμπο, τα Πιέρια όρη, το όρος Τίταρο (βουνό σημερινού Σαρανταπόρου), τον Αμάρμπεη και διαρρέεται από τον ποταμό Τιταρήσιο. Το αρχικό-αρχαίο όνομα του βουνού ήταν Τόμαρος (Υπάρχουν μελετητές που υποστηρίζουν ότι το αρχικό όνομα του βουνού ήταν Κυφός, που σημαίνει ο κυρτός, ο καμπούρης, κάτι που ταιριάζει και με τη μορφολογία του. Κατά άλλους μελετητές η Κυφός και η Δωδώνη ήταν οι δύο πιο σημαντικές πόλεις της περιοχής) και εκεί αναπτύχθηκε και μεγαλούργησε ένα κομμάτι του Πελασγικού πολιτισμού. Οι Πελασγοί θεωρούνταν προκάτοχοι και πρόγονοι των Ελλήνων, ενώ ο Πελασγός (γενάρχης των Πελασγών της Θεσσαλίας) ήταν σύμφωνα με κάποιους μύθους ο πρώτος άνθρωπος που αναδύθηκε από τη γη και κατά άλλους μύθους γιος του Ποσειδώνα και της νύμφης Λάρισας, αδερφός του Αχαιού και του Φθίου.
Κατά τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο η περιοχή αρχικά ονομαζόταν Ελλοπία, πρόκειται για προϊστορική λίμνη που απλωνόταν στο σημερινό λεκανοπέδιο μπροστά από τον Αμάρμπεη και οι κάτοικοι ονομάζονταν Ελλοί. Επί Δώρου η εκτεινόμενη στους πρόποδες της Όσσας και του Ολύμπου περιοχή καλείται Ιστιαιώτις. Η Ελλοπία είναι τμήμα της Ιστιαιώτιδος (Ηρόδοτος Η 23). Γράφει, επίσης, ο Ησίοδος: Υπάρχει κάπου μια χώρα που τη λένε Ελλοπία πάμπλουτη με πολλά λιβάδια… Εκεί στην άκρη-άκρη είναι κτισμένη μια Δωδώνη, που την αγάπησε ο Δίας και όρισε να ‘ναι μαντείο του τιμημένο μέσα στους ανθρώπους (Ηοίοι 58). Στο μεγάλο έπος του Ομήρου, την Ιλιάδα, ο Αχιλλέας επικαλείται τον Δία με τα εξής λόγια: Δία της Δωδώνης, πρωτοκύβερνε, Πελασγικέ, που μένεις μακριά, την παγερή αφεντεύοντας Δωδώνη και τρόγυρα χαμοκοιτάμενοι, ανιπτόποδες ζουν οι Σελλοί οι δικοί σου προφήτες (Ραψωδία Π, στιχ. 233-235). Σύμφωνα, λοιπόν, με μελετητές στο βουνό που σήμερα ονομάζεται Αμάρμπεης, δημιουργήθηκε το πρώτο Μαντείο του ελλαδικού χώρου, του Δωδωναίου Δία. Αργότερα οι κάτοικοι αυτής της περιοχής θα διωχθούν από τους Λαπίθες και όταν θα πάνε στην Ήπειρο, θα ιδρύσουν εκεί το περίφημο σήμερα μαντείο της Δωδώνης.
Κατά τη διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας πήρε μέρος ο Μάντης Μόψος, γνωστός και Τιταρήσιος ή Τιταιρώνειος, που ήξερε να ερμηνεύει τη γλώσσα των πουλιών και, επίσης, είχε φέρει στο καράβι της Αργούς κομμάτι ιερής δωδωναίας βελανιδιάς για να προστατεύει το καράβι. Η αρχαία αυτή βελανιδιά, ιερό δέντρο του Δία, εξακολουθεί να υπάρχει σε αφθονία στο βουνό και επιβάλλεται να προστατευτεί. Την εποχή που η περιοχή ονομάζεται Περραιβία, ο βασιλιάς της θα λάβει μέρος στον Τρωικό πόλεμο, όπως μας πληροφορεί ο Όμηρος: Ήρθε από τον Κυφό ο Γονεύς με είκοσι δύο πρύμνες. Είχε πληθυσμό Ενηινών και Περραιβών γενναίων, που στην κακοχείμωνη Δωδώνη κατοικούσαν και από τον ποθητό Τιταρήσιο πότιζαν τους αγρούς τους, που χύνει μέσα στον Πηνειό τα γάργαρα νερά του… (Ραψωδία Β 748). Αργότερα θα ακμάσουν οι πόλεις Πύθιο (αρχ. Σέλλος), η Δολίχη και η Άζωρος, που θα αποτελέσουν την πρώτη Αμφικτυονία (ένωση) του ελλαδικού χώρου με κοινό νόμισμα και κοινή πολιτική. Το 335 π.Χ. κι ενώ ο Μέγας Αλέξανδρος πολεμά τους Ιλλυρίους βόρεια της Ηπείρου, θα πληροφορηθεί την εξέγερση της Αθήνας και της Θήβας. Θεωρώντας τα Τέμπη δύσκολο σημείο να περάσει με ταχύτητα τον στρατό του, θα περάσει το βουνό Αμάρμπεης και θα ξεχυθεί στη νότια Ελλάδα.
Τη σημερινή του ονομασία την πήρε κατά την Οθωμανική περίοδο από έναν μπέη της περιοχής ονόματι Ομάρ. Σύμφωνα με την παράδοση, η γυναίκα του είχε αρρωστήσει βαριά και επειδή δε γινόταν καλά, ο μπέης αποφάσισε να την πάει στο μοναστήρι της Παναγίας Ολυμπιώτισσας. Όταν εκείνη έγινε καλά, ο μπέης για να ευχαριστήσει την Παναγία δώρισε το βουνό που του ανήκε στο μοναστήρι που το αξιοποιούσε ως βοσκότοπο μέχρι τον 20ό αιώνα.
Αυτή είναι η ιστορία του βουνού Αμάρμπεης, που φιλοξενεί ακόμη αρχαίες βελανιδιές και έχει πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Ένα βουνό μοναδικού φυσικού κάλλους, που αξίζει να το γνωρίσουμε και να το σεβαστούμε.