Περί Λειψυδρίας

* Από τον Ανδρέα Ν. Αγγελάκη

Η ζωή όλων των έμβιων όντων εξαρτάται άμεσα απ’ το νερό. Πρώτος ο Θαλής ο Μιλήσιος, περίπου το 600 π.Χ. στην προ-Σωκρατική Ιωνική Σχολή στη Μίλητο, διατύπωσε τη θεωρία ότι το νερό είναι η βασική ουσία του κόσμου. Μετέπειτα ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (ca 580–495 π.Χ.), ο Πλάτων (ca 428-348 π.Χ.) και κυρίως ο Αριστοτέλης (384-328 π.Χ.) πρότεινε τις τρεις βασικές αρχές για το νερό: (α) Τα πάντα γεννιούνται από το νερό, (β) το νερό είναι η αρχή των πάντων και (γ) η γη επιπλέει πάνω στο νερό. Αναμφίβολα, η λειψυδρία αποτελεί απειλή θανάτου, αλλά όχι βέβαια από δίψα. Ο άνθρωπος δε ζει μέσα στο νερό, όπως τα ψάρια.

Το προσδόκιμο ζωής στον κόσμο και στη χώρα μας υπερδιπλασιάστηκε μετά την ανακάλυψη και εφαρμογή της απολύμανσης του νερού στις αρχές του περασμένου αιώνα και γενικά τη βελτίωση της ποιότητας του πόσιμου νερού. Σε αυτό συντέλεσε και η βελτίωση της διαθεσιμότητας του νερού, που εξαρτάται από μη ελέγξιμες φυσικές διεργασίες. Δυστυχώς, σήμερα το διαθέσιμο νερό δεν επαρκεί. Η κύρια αιτία της λειψυδρίας διεθνώς είναι η γεωγραφική και η χρονική αναντιστοιχία μεταξύ της ζήτησης και της διαθεσιμότητας του γλυκού νερού. Ο αυξανόμενος παγκόσμιος πληθυσμός, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, η αλλαγή των τρόπων κατανάλωσης και η επέκταση της καλλιεργήσιμης γης είναι οι κύριες κινητήριες δυνάμεις για την αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση για νερό. Παρά το ότι η επιστήμη νερού και οι συναφείς τεχνολογίες εξελίσσονται με ταχύτατους ρυθμούς, στη χώρα μας ο ανορθολογισμός και η υστέρηση στην αξιοποίηση των νέων επιστημονικών δεδομένων και τεχνολογιών στην ορθή αξιοποίηση και διαχείριση των υδατικών πόρων αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για την επάρκεια του σημαντικότερου φυσικού πόρου, του νερού. Παραδείγματα είναι τα παρακάτω: Για να χρησιμοποιηθεί το νερό απ’ τον άνθρωπο χρειάζονται υποδομές, όπως είναι τα δίκτυα ύδρευσης και κυρίως αυτά άρδευσης, όπου καταναλώνεται περίπου το 84% του συνολικά καταναλώσιμου νερού στη χώρα μας. Οι απώλειες νερού στα δίκτυα και κυρίως της άρδευσης είναι συνήθως πάνω από 50%. Ο εκσυγχρονισμός τους και κυρίως η ψηφιοποίησή τους, που έπρεπε να είχε γίνει χθες, προωθείται από το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης και αναμένεται να μειώσει σημαντικά τις απώλειες.
Επίσης, παρά το ότι το ποσοστό της δυνητικής υδροηλεκτρικής ικανότητας στη χώρα μας εκτιμάται ότι είναι περισσότερο από 65% των ενεργειακών αναγκών της, σήμερα αξιοποιείται λιγότερο από το 30%, ενώ άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) αξιοποιούν σχεδόν το 100% του υδροηλεκτρικού τους δυναμικού. Στην Ελλάδα, σχεδόν το σύνολο των υδροηλεκτρικών έργων βρίσκονται στην ηπειρωτική Ελλάδα. Στην Κρήτη βρίσκεται μόνον ο νέος υβριδικός σταθμός Αμαρίου Ρεθύμνου, που βασίζεται στην ενεργειακή αξιοποίηση του φράγματος Ποταμών και συνδυάζει την παραγόμενη ενέργεια από δύο αιολικά πάρκα με την παραγωγή καθαρής υδροηλεκτρικής ενέργειας. Το έργο αυτό αποτελεί πρότυπο έργο στην ΕΕ. Αντίθετα, χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή είναι το φράγμα της Μεσοχώρας, Θεσσαλίας, που αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Το έργο κατασκευάστηκε και μπορούσε να λειτουργήσει από το 2000, αλλά ο ταμιευτήρας του είναι ακόμη σήμερα άδειος. Κάθε χρόνο, που περνά προκαλείται ζημιά στην εθνική οικονομία πάνω από 25 εκατ. ευρώ (Κουτσογιάννης, 2014). Ακόμη, τα έργα αντλησιοταμίευσης, που εξελίσσονται με ταχείς ρυθμούς διεθνώς, αν συνδυαστούν με την παραγωγή νερού από μη συμβατικές διαθέσιμες πηγές, θα βοηθήσουν σημαντικά στην επιτυχή αντιμετώπιση της ελλειμματικής διαθεσιμότητας και φυσικά της λειψυδρίας (Αγγελάκης, 2024).
Τα έργα αντλησιοταμίευσης, που προωθούνται, επίσης, με καθυστέρηση στη χώρα μας, αναμένεται να βελτιώσουν την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έργο αντλησιοταμίευσης της Αμφιλοχίας, που με επένδυση της τάξεως των 650 εκατ. ευρώ, θα υπάρξει ετήσια παραγωγή ενέργειας περίπου 816 GWh από το 2026. Σε αυτό το έργο και άλλα παρόμοια το νερό επιστρέφει στον φυσικό του αποδέκτη χωρίς να καταναλώνεται. Τουλάχιστον στη ΝΑ Ελλάδα επιβάλλεται παρόμοια έργα να συνδυαστούν με την παραγωγή αφαλατωμένου νερού υψηλής ποιότητας με πολύ μικρό κόστος, αφού το ενεργειακό κόστος θα καλύπτεται από την παραγόμενη ενέργεια.
* Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και διακεκριμένο fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Νερού (IWA).