Το βιβλίο αυτό βέβαια αφορά κατά κύριο λόγο τους μοναχούς. Επειδή όμως πολλά σημεία του αναφέρονται σε πάθη και αρετές, που παρατηρούνται και σε απλούς πιστούς, για τούτο, κατά τη γνώμη μας, είναι πολύ χρήσιμο και στους λαϊκούς, εφόσον με τη μελέτη του και τη χάρη του Θεού ανεβαίνουν και αυτοί στην κλίμακα της θείας ανόδου, που τους φέρνει πιο κοντά στο Σωτήρα – Χριστό και τους χαρίζει στη ζωή τους θεία χαρίσματα. Πώς όμως γράφηκε, θα έλεγε κανένας, το βιβλίο αυτό; Ποιες είναι έπειτα οι σπουδαιότερες διδασκαλίες του;
1. Πώς γράφηκε η κλίμακα
Ο άγιος Ιωάννης που γεννήθηκε κατά το 625 μ.Χ., όταν έφθασε στην ηλικία των 16 ετών, κατέφυγε στο μοναστήρι του Σινά και ύστερα από τη δοκιμασία του για τέσσερα έτη χειροτονήθηκε μοναχός και έζησε εκεί για 19 έτη, κάνοντας υπακοή στο γέροντα του Μαρτύριο. Ύστερα δε από το θάνατο του Μαρτυρίου, έζησε σαν ερημίτης σε μια σπηλιά, που διασκεύασε σε κελλί στην τοποθεσία Θολάς. Σαν ερημίτης δηλ. προσευχόταν αδιάλειπτα και μελετούσε ακατάπαυστα την Αγία Γραφή και τα βιβλία των πριν από αυτόν Νηπτικών Πατέρων, ενώ ταυτόχρονα κατέγραφε τα πιο ενδιαφέρονται γι΄ αυτόν χωρία σε δελτία και στη συνέχεια τα καταχώριζε σε ένα ευρετήριο κατά θέματα.
Όταν λοιπόν ύστερα από 40 χρόνια έγινε ηγούμενος στο μεγάλο μοναστήρι, στο οποίο ήταν υποχρεωμένος να διδάσκει τους μοναχούς κάθε τόσο, πήρε το ευρετήριό του και άρχισε να γράφει τους λόγους της Κλίμακας, έχοντας υπ΄ όψη του την κλίμακα, που είχε ιδεί ο πατριάρχης Ιακώβ. Για τούτο ο ίδιος έγραψε ότι «εγώ μεν κλίμακα πεπελέκηκα».
Τις διδασκαλίες δε της Κλίμακας αυτής τις μετέδιδε αρχικά στους μοναχούς της μονής και στους παρατυγχάνοντες, ενώ στη συνέχεια ένα αντίγραφό της έστειλε και στον ηγούμενο της μονής Ραϊθώ Ιωάννη, και όπως φαίνεται και σε άλλους μοναχούς, όπως ήταν ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος, που επηρεάσθηκε πολύ από τις διδασκαλίες της Κλίμακας.
2. Το περιεχόμενο της Κλίμακας
Γράφοντας την Κλίμακα αυτή για τους μοναχούς του μεγάλου μοναστηριού του Σινά, ο άγιος Ιωάννης θέλησε να κάνει ό,τι έκανε και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός για τα θέματα της δογματικής αργότερα, δηλ. μια περίληψη ή σύνοψη όλων των θεμάτων που αφορούσαν την ηθική εν Χριστῷ ζωή ή Ασκητική ζωή από την αρχική καταφυγή κάποιου πιστού στο μοναστήρι μέχρι και το τέλος της κατάκτησης όλων των θεοποιών αρετών. Για το λόγο αυτό οι πρώτοι λόγοι του αναφέρονται στην αποταγή εκ του κόσμου και τέσσερις βασικές αρετές, δηλ. για την υπακοή, τη μετάνοια, τη μνήμη του θανάτου και το χαροποιό πένθος.
Στη συνέχεια κάνει λόγο για τα πιο συνηθισμένα πάθη, δηλ. για το θυμό και την οργή, τη μνησικακία, την καταλαλιά, την πολυλογία, το ψεύδος, την ακηδία, τη γαστριμαργία, την πορνεία, την φιλαργυρία, την αναισθησία, τη δειλία, την κενοδοξία, την υπερηφάνεια και τη βλασφημία. Για τη θεραπεία των παθών αυτών δηλ. ο άγιος αντιπαραθέτει τις αντίθετες προς τα πάθη αρετές της αοργησίας, της σιωπής, της εγκράτειας, της αγνείας και σωφροσύνης, της ακτημοσύνης, της αγρυπνίας, της πραότητας, της απλότητας και της ταπεινοφροσύνης (Βλ. Λογ. 8-26). Και τελικά παρουσιάζει στους τέσσερις τελευταίους λόγους της Κλίμακας την αναγκαιότητα της συν Θεῷ κατάκτησης των πιο υψηλών για την πνευματική ζωή αρετών, δηλ. της ησυχίας, της μακαρίας προσευχής, της διάκρισης, της απάθειας και της αγάπης.
Σε καθένα δηλ. από τους λόγους αυτούς παρατίθενται οι διδασκαλίες όλων των πιο μπροστά από τον άγιο Νηπτικών Πατέρων της Εκκλησίας συγκεντρωτικά ή σωρηδόν. Για το λόγο αυτό η αξία της Κλίμακας είναι πάρα πολύ μεγάλη, εφόσον ανευρίσκει και τις αιτίες των παθών, σαν ικανότατος ψυχολόγος ιατρός και τους τρόπους της θεραπείας.
Για τους πιο πάνω λόγους το έργο αυτό του αγίου Ιωάννου, που χαρακτηρίστηκε δίκαια ως αριστούργημα του Ανατολικού Μοναχισμού, αξίζει να μελετάται ακατάπαυστα όχι μονάχα από τους μοναχούς και τους ποιμένες της Εκκλησίας, αλλά και από κάθε πιστό, που καλείται ν΄ ανεβαίνει στους αναβαθμούς της Κλίμακας αυτής, ώστε να φθάσει στην κορυφή της κλίμακος αυτής, δηλ. στην τέλεια αγάπη, όπου τον περιμένει ο Χριστός, για να τον πάρει στη βασιλεία του. Για το λόγο αυτό το τελικό σύνθημα του βιβλίου αυτού είναι το «αναβαίνετε!».
