Η Συνθήκη της Λωζάννης

Από τον Απόστολο Γερόπουλο

Τον περασμένο Αύγουστο συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.

Πρόκειται για μια διεθνή συμφωνία που συνήψαν οι νικητές του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου για την αποκατάσταση της ειρήνης στη Μέση Ανατολή. Για την Ελλάδα η Συνθήκη σηματοδοτεί την πρώτη εκατονταετία της ελεύθερης και ανεξάρτητης ύπαρξής της στη σύγχρονη ιστορία και οριοθετεί τα ελληνοτουρκικά σύνορα. Μια δήλωση στις 3 Ιανουαρίου του καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Άγγελου Συρίγου, που χαρακτήρισε τη Συνθήκη «παρωχημένη», προκάλεσε δυσμενή σχόλια. Ο διεθνολόγος καθηγητής έσπευσε αμέσως να διευκρινίσει ότι με τον όρο «παρωχημένη» δεν εννοούσε τη Συνθήκη στο σύνολό της αλλά το μέρος που αφορά στην αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου. Η Τουρκία, όπως είναι γνωστό, υποστηρίζει ότι η ελληνική κυριαρχία στα νησιά αυτά είναι συναρτημένη με την αποστρατιωτικοποίησή τους. Τα επιχειρήματα που παραθέτει η γειτονική χώρα για να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό της είναι έωλα.
Πρώτον, σ’ ό,τι αφορά στην αποστρατιωτικοποίηση της Λήμνου και της Σαμοθράκης, που προβλέπεται στην Απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων του 1914 και την οποία επαναλαμβάνει η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, το καθεστώς αυτό έχει καταργηθεί από τη Συνθήκη του Μοντραί για τα Στενά του Ελλησπόντου του 1936. Δεύτερον, η μερική αποστρατιωτικοποίηση των νησιών Λέσβου, Χίου, Σάμου και Ικαρίας, που έθεσε ως προϋπόθεση για την αναγνώριση της ελληνικής κυριαρχίας η Απόφαση του 1914, ισχύει υπό τον όρο της αμοιβαιότητας που είχε θέσει η Ελλάδα να μην υπόκεινται τα νησιά σε οποιαδήποτε απειλή. Ο όρος όμως αυτός δεν έγινε αποδεκτός από την Τουρκία και, ως εκ τούτου, η συμφωνία δεν περιβλήθηκε τον νομικό τύπο. Μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή στρατιωτικοποίησε τα νησιά αυτά το 1976, επικαλούμενη την παραβίαση του όρου της αμοιβαιότητας από την πλευρά της Τουρκίας. Και τρίτον, η απαίτηση της Τουρκίας να αποστρατιωτικοποιηθούν τα Δωδεκάνησα επικαλούμενη τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947 δεν ισχύει, επειδή η Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 είχε παραιτηθεί υπέρ της Ιταλίας από όλα τα δικαιώματά της στα Δωδεκάνησα αφ’ ενός και αφετέρου, γιατί με το Πρακτικό της Άγκυρας το 1932 είχαν προσδιοριστεί τα ιταλοτουρκικά θαλάσσια σύνορα μεταξύ των Δωδεκανήσων και των απέναντι τουρκικών ακτών. Επομένως, η Τουρκία δεν νομιμοποιείται να επικαλείται τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων, αφού δεν βρέθηκε ποτέ σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιταλία, η οποία παραχώρησε το 1947 τα νησιά στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό δεν της παρέχει το δικαίωμα να αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά.
Η Συνθήκη της Λωζάννης είναι παρωχημένη μόνο ως προς την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, ενώ παραμένει σε ισχύ σε ό,τι αφορά στην ελληνική κυριαρχία και στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Για την Ελλάδα η σημασία της είναι τεράστια, γιατί οριοθετεί τα σημερινά σύνορα με την Τουρκία και σηματοδοτεί στη σύγχρονη ιστορία την απαρχή της πρώτης εκατονταετίας του ελεύθερου και ανεξάρτητου βίου της. Επί έναν αιώνα αποτελεί το πιο στέρεο διεθνές νομικό θεμέλιο που διευθετεί συνολικά τις σχέσεις των κρατών στην ευρύτερη περιοχή. Η αποστρατιωτικοποίηση δεν προσφέρει τίποτε σήμερα στη διεθνή ασφάλεια και ειρήνη. Οι στόχοι της υλοποιούνται πλέον στο πλαίσιο της συλλογικής ασφάλειας των Ηνωμένων Εθνών με ευθύνη του Συμβουλίου Ασφαλείας και όχι με συνομολόγηση διμερών συμφωνιών. Τα κράτη σήμερα δεν αποδέχονται περιορισμούς στην εθνική τους κυριαρχία. Η αποστρατιωτικοποίηση είναι ένα πολιτικό απολίθωμα. Το στρατηγικό σχέδιο της Τουρκίας να θεμελιώσει κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο δεν είναι συμβατό ούτε με τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου ούτε με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.