50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Από τον Πέτρο Ηλιάδη

Κάθε φορά που γιορτάζεται η επέτειος του Πολυτεχνείου, το ίδιο πάντα ερώτημα διατυπώνεται μονότονα από πολλούς: «Το Πολυτεχνείο ζει; Το Πολυτεχνείο δικαιώθηκε;».

Άρθρα, αναλύσεις, συνεντεύξεις, βαρύγδουπες δηλώσεις παραγόντων σχετικών και άσχετων επιχείρησαν από τη Μεταπολίτευση και μετά να «εξηγήσουν» το ιστορικό γεγονός, να ερμηνεύσουν το νόημά του, αλλά, κυρίως, να το περιορίσουν, με μια προκρούστεια λογική, στα μέτρα του δικού τους πολιτικού κρεβατιού για να δικαιώσουν έτσι όχι την εξέγερση του Πολυτεχνείου, αλλά τη δική τους στάση και τις δικές τους επιλογές, είτε πριν το Πολυτεχνείο είτε μετά.
Το Πολυτεχνείο δεν έχει ανάγκη να δικαιωθεί εκ των υστέρων. Δικαιώθηκε από τη στιγμή που υπήρξε. Και γιατί οι συνέπειες της ύπαρξής του ήταν άμεσες. Οκτώ μήνες μετά η Χούντα κατέρρευσε, με τεράστιο δυστυχώς τίμημα, την τραγωδία της Κύπρου.
Το Πολυτεχνείο Ζει γιατί δίδαξε, κυρίως στις επόμενες γενιές, ότι εκεί κάποια παιδιά περιφρόνησαν τη σωφροσύνη των γονιών τους. Γιατί δίδαξε ότι η Ελευθερία δεν είναι δώρο των φρονίμων στους λαούς. Είναι καρπός που φυτρώνει σε τόπους κακοτράχαλους. Όπου μόνο η αποκοτιά των νέων μπορεί να μας οδηγήσει, η περιφρόνηση προς την κοινή λογική, προς τον μικρολογαριασμό, το φοβισμένο μέτρημα. Γιατί το μέγα στήριγμα των τυράννων, όσων αυθαιρετούν, καταπατούν και δυναστεύουν, δεν είναι μόνο οι μηχανισμοί που έχουν στη διάθεσή τους, είναι και η υποταγή των πολλών. Ο συμβιβασμός. Η ανοχή. Ο καιροσκοπισμός. Ο φιλοτομαρισμός. Η αυτομολία. Τι ήταν, όμως, το Πολυτεχνείο;
Το Πολυτεχνείο δεν ήταν επανάσταση, γιατί δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας οργάνωσης και προετοιμασίας και δεν είχε συγκεκριμένη ιδεολογική και κοινωνική αναφορά για τη μελλοντική οργάνωση της Κοινωνίας. Ήταν μια εξέγερση της νεολαίας και του Λαού, που ξεκίνησε, εξελίχθηκε και τελείωσε μέσα σε πέντε ημέρες. Δομήθηκε από στιγμή σε στιγμή όταν οι φοιτητές καταλαμβάνουν το απόγευμα της Δευτέρας 12 Νοεμβρίου τον χώρο του Πολυτεχνείου με αφορμή την αντίθεσή τους στα μέτρα του υπουργού Παιδείας για τα διορισμένα προεδρεία των φοιτητικών συλλόγων, για τη στράτευση των συνδικαλιστών φοιτητών και άλλα, για ν’ αλλάξουν στη συνέχεια τα συνθήματά τους και να πάρουν πολιτικό και κοινωνικό νόημα, όταν ο Λαός δειλά στην αρχή, πια αποφασιστικά μετά, διαδηλώνει τη συμπαράστασή του, όταν τέλος φοιτητές και εργαζόμενοι οργανώνουν τον αγώνα και μεταδίδουν από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου σε ολόκληρη την Αθήνα τον αντιδικτατορικό και αντιιμπεριαλιστικό τους παλμό. «Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο, σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων».
Τα συνθήματα που κυριαρχούσαν ήταν «Κάτω η Χούντα», «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», «Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Κυριαρχία». Δώδεκα ώρες πριν από την εισβολή, η Συντονιστική Επιτροπή Κατάληψης κοινοποίησε στους 25 δημοσιογράφους, που κάλεσε στο Πολυτεχνείο, το κείμενο της Διακήρυξης της εξέγερσης, όπου οι βασικοί στόχοι που τίθενται είναι η πτώση του τυραννικού καθεστώτος της Χούντας, η Εθνική Ανεξαρτησία και η Λαϊκή Κυριαρχία.
Στις τρεις και δύο λεπτά το πρωί του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου 1973 το τανκ γκρεμίζει την πύλη του Πολυτεχνείου, ο ραδιοφωνικός σταθμός μεταδίδει τον Εθνικό Ύμνο και η φωνή της Μαρίας Δαμανάκη και του Δημήτρη Παπαχρήστου δεν θα ξανακουστεί πια για να συνεγείρει τις καρδιές του Λαού της Αθήνας. Εκείνη τη στιγμή Πολυτεχνείο δεν ηττάται, δεν παραδίνεται, αλλά δικαιώνεται. Η εξέγερση περνά πλέον στη δικαιοδοσία της Ιστορίας.
Το Πολυτεχνείο από άποψη αποδοχής και συμπαράστασης είχε μια Οικουμενικότητα. Βεβαίως, από άποψη συμμετοχής πρωταγωνιστών το Πολυτεχνείο υπήρξε υπόθεση πρωτίστως των δυνάμεων της Κεντροαριστεράς. Ωστόσο, χάριν της ιστορικής αλήθειας, πρέπει να πούμε ότι ήταν αρκετές οι φωτεινές περιπτώσεις ανθρώπων του συντηρητικού χώρου που συμπαραστάθηκαν ενεργά με τον έναν ή άλλον τρόπο. Άλλωστε, κανείς, σ’ εκείνη την πύλη δεν έδειχνε την κομματική του ταυτότητα ως δελτίο ελευθέρας εισόδου. Ούτε, βεβαίως, στους δρόμους και τα πεζοδρόμια και γι’ αυτό κανείς δεν νομιμοποιείται σήμερα να εμφανίζει μακροχρονολογημένες επιταγές πολιτικής εξαργύρωσης με ημερομηνία έκδοσης 17 Νοέμβρη 1973. Γιατί το Πολυτεχνείο δεν είχε μόνο νεκρούς που δεν μπορούν να μιλήσουν. Είχε και ζωντανούς.
• Πολυτεχνείο είναι ο Κώστας Λαλιώτης και ο Στέφανος Τζουμάκας του ΠΑΣΟΚ.
• Πολυτεχνείο είναι η Μαρία Δαμανάκη και ο Μίμης Ανδρουλάκης στο ΚΚΕ τότε και αργότερα στο ΠΑΣΟΚ.
• Πολυτεχνείο είναι ο Άγγελος Μοσχονάς της Νέας Δημοκρατίας.
• Πολυτεχνείο είναι ο Δημήτρης Κωσταράκος, στο ΚΚΕ Εσωτερικού τότε, καθώς και ο Δημ. Χατζησωκράτης και η Νάντια Βαλαβάνη του Συνασπισμού αργότερα.
• Ο αριστεριστής Γιάννης Φελέκης και ο αντεξουσιαστής Δημήτρης Παπαχρήστος.
• Η Τώνια Μοροπούλου, ο Χρύσανθος Λαζαρίδης, η Ελένη Αναστασίου και η Ιωάννα Καρυστιάνη.
Πολυτεχνείο είναι και χιλιάδες άλλοι, επώνυμοι και ανώνυμοι, που γέμισαν στις πέντε αυτές μέρες του Νοέμβρη με νόημα τη ζωή τους. Αλλά κανένας μόνος του δεν είναι το ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ.
Το Πολυτεχνείο υπήρξε αναμφισβήτητα κορυφαία και καταλυτική εκδήλωση αντίστασης της νεολαίας και του Λαού ενάντια στο ξενόφερτο και τυραννικό καθεστώς της Χούντας. Κατά έναν κυνικό τρόπο θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι αποτέλεσε και το μεγάλο ξέπλυμα της ντροπής ενός ολόκληρου λαού που ανέχτηκε ένα τυραννικό καθεστώς για επτά ολόκληρα χρόνια.
Σήμερα, πενήντα χρόνια από τότε, το Πολυτεχνείο επαναφέρει και συντηρεί μια μνήμη ιστορική, μια μνήμη όχι απλώς συναισθηματική για τη θυσία των αγωνιστών του, αλλά μνήμη σηματοδοτική μιας δράσης που υπήρξε και που αναζητά σήμερα και αύριο μια συνέχεια και μια συνέπεια, μια δικαίωση, μέσα από την επιρροή του Πολυτεχνείου στις μετέπειτα πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Γιατί μια θυσία είναι δεκτή και αποτελεσματική μόνο αν πυροδοτεί ένα αντίστοιχο μέλλον.
Ο μαχόμενος φοιτητής του Πολυτεχνείου κραυγάζει το όραμά του και πεθαίνει γι’ αυτό, αλλά ξέρει πως αυτό που κυρίως προσφέρει είναι η θυσία του. Η θυσία του Πολυτεχνείου δεν ζητά από μας σήμερα να προβούμε σε πράξεις εξ ίσου ηρωικές, σε πράξεις θυσίας. Ζητά, ωστόσο, επιτακτικά την ανάγκη μιας συνέπειας δράσης, τόσο της Πολιτείας όσο και όλου του Λαού, προς την κατεύθυνση των στόχων που χαράχτηκαν και, κυρίως, ζητά την ανάγκη για μια ευθύνη κατοχύρωσης των όσων μέχρι τώρα κατακτήθηκαν.
Ο εορτασμός του Πολυτεχνείου δεν πρέπει να μας παρασύρει σε ένα τελετουργικό μνήμης που καπελώνει τη σημερινή νέα γενιά, επιβάλει σ’ αυτήν ένα μυθολογικό και ιδεολογικό υπόβαθρο αναντίστοιχο με τις νέες ανάγκες της και τελικά τσιμεντάρει το κοινωνικό, πολιτικό και ηλικιακό στάτους και με μια δανεική γλώσσα από το παρελθόν. Η νέα γενιά πρέπει να αφεθεί ελεύθερη να διαμορφώσει τα δικά της οράματα και ιδανικά στις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, της νέας τεχνολογίας που γκρέμισε τα τείχη της πληροφορίας και της γνώσης και των εκρηκτικών κοινωνικών, οικονομικών και οικολογικών προβλημάτων της ανθρωπότητας.
Μερικοί κριτικάρουν τη νέα γενιά ότι δεν έχει οράματα, ότι έχει παραδοθεί στον ατομισμό, τον βολονταρισμό και την ιδιώτευση. Δεν συμφωνώ με αυτό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, άλλωστε, ότι το περιβάλλον στο οποίο καλούνται να δραστηριοποιηθούν και να ζήσουν, σε έναν μεγάλο βαθμό, εμείς το διαμορφώσαμε. Οι αξίες των νέων δεν μπορεί και δεν πρέπει να ταυτίζονται με τις δίκες μας. Η νέα γενιά θα βρει τον δρόμο της με τα δικά της ιδανικά και τις δίκες της αξίες και θα διαμορφώσει έναν κόσμο καλύτερο από τον δικό μας.
Ωστόσο, η νέα γενιά οφείλει και πρέπει να συλλέξει τις εμπειρίες του παρελθόντος, αλλά και τις δικές της, και όχι μόνο να εκμεταλλευτεί τις ευνοϊκές σημερινές συνθήκες, αλλά να τις επεκτείνει περισσότερο, να μεγιστοποιήσει την ταχύτητα της προόδου στα εθνικά και κοινωνικά ζητήματα, ιεραρχώντας σωστά τις προτεραιότητες και τις επιλογές για την επίτευξη των στόχων.
Τέλος, οφείλει η νέα γενιά και ο Λαός μαζί της να αναζητήσουν με επιμονή τη στιγμή που το αίτημα των αγωνιστών του Πολυτεχνείου θα έχει περάσει πια από τη διατύπωση στην υλοποίηση, όπου τότε η μνήμη θα είναι απλά και μόνο μια ελεγεία για αυτούς που έπεσαν για τη μεγάλη υπόθεση και μια δικαίωση για τους βασανισμένους του ΕΑΤ-ΕΣΑ, για τους αποκλεισμένους στα νησιά της εξορίας και για όλους τους επώνυμους και ανώνυμους δολοφονημένους αγωνιστές της δημοκρατίας και των ελευθεριών του Ελληνικού Λαού.