Στις 27 Ιουλίου, σε συνέντευξη Τύπου για το κλίμα, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Gutierrez δήλωσε (σε ελεύθερη μετάφραση): «Η εποχή της παγκόσμιας υπερθέρμανσης τελείωσε, έφθασε η εποχή του παγκόσμιου βρασμού. Οι ηγέτες πρέπει να ηγηθούν. Όχι άλλες διστακτικότητες, όχι άλλες δικαιολογίες, δεν υπάρχει πλέον αναμονή να κινηθούν πρώτα οι άλλοι, δεν υπάρχει χρόνος γι’ αυτό. Είναι ακόμη δυνατόν να περιορισθεί η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη στους 1,5oC για να αποφευχθεί η καταστροφή, αλλά μόνο με δραματική, άμεση δράση για το κλίμα». Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, ο φετινός Ιούλιος ήταν ο θερμότερος μήνας στην ανθρώπινη ιστορία. Αν και η δραματική προειδοποίηση του Γενικού Γραμματέα καταλήγει με την αισιόδοξη άποψη ότι είναι δυνατή η αποφυγή της καταστροφής, λόγω της μέχρι τώρα πορείας της κλιματικής αλλαγής, το ερώτημα παραμένει αμείλικτο: Είναι, όντως, δυνατή η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και πώς μπορεί αυτός ο στόχος να επιτευχθεί;
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό που δόθηκε μέχρι τώρα από τους αρμόδιους οργανισμούς είναι θετική, εάν υιοθετηθεί και εφαρμοσθεί η αποκαλούμενη «Πράσινη Ανάπτυξη-Green Growth», όρος που, όπως εξηγήσαμε σε προηγούμενο άρθρο, σημαίνει στην πραγματικότητα «μεγέθυνση» και όχι «ανάπτυξη», όπως συνήθως αποκαλείται. Το 2015 τέθηκαν από τον Ο.Η.Ε. οι δεκαεπτά στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης με ορίζοντα υλοποίησής τους το έτος 2030, στο κέντρο των οποίων είναι η αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Όντας στα μισά του δρόμου μέχρι το χρονικό αυτό ορόσημο, αξίζει μια διερεύνηση για τη ρεαλιστικότητα αυτών των φιλόδοξων αποφάσεων. Βρίσκεται σε καλή πορεία η παγκόσμια επιχείρηση αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης ή πρέπει να επανεξεταστούν οι μέχρι σήμερα επιλογές;
Η έννοια της πράσινης ανάπτυξης (Π.Α.) εμφανίστηκε ως κεντρικό θέμα στο Συνέδριο του Rio de Janeiro το 2012 ως μία θεωρία που δίνει τη δυνατότητα μέσω της «πράσινης οικονομίας» να επιτευχθεί «βιώσιμη ανάπτυξη». Ο όρος σημαίνει ότι είναι συμβατή η οικονομική ανάπτυξη (όπως εκτιμάται μέσω του δείκτη της αύξησης του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος-Α.Ε.Π.), με ταυτόχρονη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας στον πλανήτη. Η θεωρία αυτή που αποτελεί βασική παραδοχή των μεγαλύτερων οργανισμών του κόσμου (ενδεικτικά Ο.Η.Ε., Ε.Ε., Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ) βασίζεται στην άποψη ότι η «πράσινη ανάπτυξη» είναι δυνατή, δεδομένου ότι μπορεί να ικανοποιηθούν δύο προϋποθέσεις:
α) Ότι μπορεί να αποσυνδεθεί πλήρως η αύξηση του παγκόσμιου Α.Ε.Π. από τη χρήση και επομένως, εξάντληση των φυσικών πόρων με αξιοποίηση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και
β) ότι μπορούν να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) μέσω της τεχνολογίας σε βαθμό που να αποτραπεί η αύξηση της θερμοκρασίας περισσότερο από το κατώφλι των 1,5οC. Είναι, όμως, δυνατόν να ικανοποιηθούν οι δύο αυτές προϋποθέσεις και τι δείχνουν τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα στην πράξη από την περίοδο παρουσίασης αυτής της θεωρίας;
Μία πρόσφατη σε βάθος διερεύνηση των ιστορικών τάσεων και των προβολών που βασίζονται σε μοντέλα (αναφορά 1) από τους ερευνητές Jason Hickel και Giorgos Kallis των Πανεπιστημίων Λονδίνου και Μπαρτσελώνας αντίστοιχα, δείχνουν ότι:
* Σε ό,τι αφορά την πρώτη προϋπόθεση δεν υπάρχουν εμπειρικά στοιχεία που να δείχνουν ότι μπορεί να συνεχίζεται η παγκόσμια «ανάπτυξη» (μεγέθυνση) χωρίς να μειώνονται (εξαντλούνται) οι φυσικοί πόροι. Οι μελετητές αυτοί συμπεραίνουν, λοιπόν, ότι η θεωρία της Π.Α. δεν αποτελεί καλό οδηγό και υπάρχει ανάγκη εναλλακτικών στρατηγικών. Τις απόψεις τους αυτές οι εν λόγω ερευνητές βασίζουν σε πραγματικά στοιχεία που δείχνουν ότι η παγκόσμια εξόρυξη και κατανάλωση των φυσικών πόρων έχει αυξηθεί κατά 8 φορές την περίοδο 1900-2005 με έναν ετήσιο ρυθμό 1-4%. Με πολλά ακόμα στοιχεία σοβαρών ερευνών οι ερευνητές καταλήγουν στο βάσιμο συμπέρασμα ότι δεν είναι δυνατόν να μη μειώνονται οι φυσικοί πόροι εάν το Παγκόσμιο Ακαθάριστο Προϊόν συνεχίζει να αυξάνεται. Τα πραγματικά στοιχεία δείχνουν ότι αποσύνδεση της μείωσης των φυσικών πόρων από τη συνεχή αύξηση του Α.Ε.Π. μπορεί να επιτευχθεί μόνο για μικρά διαστήματα και σε περιορισμένες περιοχές, που, όμως, δεν αλλάζουν τη γενική παγκόσμια τάση. Η οικολογική κατάσταση φαίνεται να μπορεί να παραμείνει σταθερή, δηλαδή να σταματήσει η μείωση των φυσικών πόρων, μόνο όταν η αύξηση του παγκόσμιου Α.Ε.Π. τείνει να γίνει μηδενική. Τι θα σημαίνει, όμως, αυτό για την παγκόσμια οικονομική και κοινωνική κατάσταση; Στο σημείο αυτό φαίνεται ότι απαιτούνται εκ βάθρων αλλαγές στη διαχείριση των φυσικών πόρων, ώστε να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ ενός αποδεκτού επιπέδου ευζωίας των ανθρώπων και της βιωσιμότητας του πλανήτη.
* Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση της «πράσινης ανάπτυξης» δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι η μείωση των εκπομπών ΑτΘ είναι πιθανόν να συμβεί, ώστε να συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας στους 1,2-2,0οC σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο, όπως προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού, ακόμη και με εφαρμογή άριστων πολιτικών. Οι σημερινές τάσεις δεν φαίνεται να είναι συμβατές με τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού. Οι σημερινές προβολές δείχνουν ότι η αύξηση της θερμοκρασίας θα πλησιάσει τους 3,3οC ξεπερνώντας σημαντικά το κατώφλι των 1,5-2,0οC. Το γεγονός ότι κάποιες οικονομικά ανεπτυγμένες περιοχές (π.χ. ΗΠΑ, Ε.Ε.) μειώνουν τις εκπομπές των ΑτΘ, αυτό δεν αρκεί ώστε σε παγκόσμιο επίπεδο να επιτευχθεί ο στόχος της Συμφωνίας του Παρισιού. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν η αύξηση του παγκόσμιου Α.Ε.Π. κρατηθεί στο 0,45% κατ’ έτος, που είναι πολύ χαμηλό από την πραγματική τιμή (το 2022 η αύξηση του παγκόσμιου Α.Ε.Π. ήταν 3,08%).
Οι διαπιστώσεις των ερευνών αυτών θέτουν κρίσιμα ερωτήματα για την εξέλιξη της κλιματικής κρίσης και της τύχης του πλανήτη. Δυστυχώς, τα μέχρι τώρα εμπειρικά δεδομένα τις επιβεβαιώνουν. Ο Antonio Gutierrez στον πρόλογο της Έκθεσης του 2023 (αναφορά 2) για την πορεία των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης κρούει των κώδωνα του κινδύνου, καλώντας να γίνει ένας σχεδιασμός για τη διάσωση των ανθρώπων και του πλανήτη. Θα υπάρξει ανταπόκριση στην έκκληση αυτήν ή θα συνεχισθεί η μυωπική πολιτική της πρόταξης των εθνικών έναντι των παγκόσμιων συμφερόντων; Είμαστε πολύ κοντά να το δούμε.
Αναφορά: 1. Hickel, J. and G. Kallis. 2019. Is Green Growth Possible? New Political Economy, DOI: 10.1080/13563467.2019.1598964. 2. ΘΝ. 2023. Development Goals Report 2023: Special Edition. Towards a Rescue Plan for People and Planet.
*Ο Χρ. Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
