Γιατί ντυνόμαστε;

Από τον Ζιώγα Απόστολο, βιολόγο

Τι αποκαλύπτει για εμάς ο τρόπος του ντυσίματός μας; Αυτό το δεύτερο δέρμα ευθυγραμμίζεται κάπως με το πρώτο; Γεγονός είναι ότι έχουμε μια πολύ προσωπική σχέση με τα ρούχα μας, τα οποία μάλλον χρησιμεύουν ως εξωσκελετός για μας. Εξάπαντος, ο τρόπος παρουσίασης του εαυτού μας στην καθημερινή ζωή, είναι ένα σχόλιο για το πώς συνδυαζόμαστε ή διαφέρουμε από τους άλλους. Τα ρούχα μπορούν να θεωρηθούν καθρέφτες της ψυχής και είναι -σύμφωνα με τον ποιητή Henri Michaux- «μια έννοια του εαυτού που φοράμε».
Η τάση μου για τα συνηθισμένα με οδηγεί σε ένα στενό ρεπερτόριο: τζιν και μπλουζάκια ή πουλόβερ, ανάλογα με την εποχή. Μοτίβα που δεν απαιτούν πολλή σκέψη είναι χρήσιμα για μένα. Με άλλα λόγια, αποστασιοποιούμαι από τις τάσεις της μόδας, διότι έρχονται και φεύγουν, έχοντας πάντα μια οικονομική χροιά. Επομένως, ταυτίζομαι με τον Όσκαρ Ουάιλντ που πίστευε ότι in fashion είναι αυτό που φοράει κανείς και «εκτός μόδας», σε σχέση με αυτό που υπαγορεύουν οι άλλοι να φοράς. Κάποιοι λένε ότι ένα ειδικό ρούχο, επενδυμένο με την ικανότητα να ενεργεί ως καθοριστικό χαρακτηριστικό, είναι αρκετό για να σχηματίσει ένα ρούχο˙ αλλά όσον αφορά το τι σημαίνει για εμάς: είναι πιο πιθανό να νιώθουμε καλά σε αυτό και, το πιο σημαντικό, να βελτιώνει την αυτοεκτίμησή μας. Άρα, περισσότερο από την πολυτέλεια, το μέτρο και η ισορροπία είναι εκείνα που αποτελούν το βασικό στοιχείο αυτού του άλλου τρόπου κατανόησης της κομψότητας.
Πίσω από μια φαινομενική επιπολαιότητα, τα ρούχα αποκαλύπτουν τις λεπτές κινήσεις των επιθυμιών μας. Ως κύριο στοιχείο του στολισμού που φοράμε, είναι μια κοινωνική μάσκα, μια μη λεκτική γλώσσα, ένας ακριβής και πολύτιμος δείκτης του τρόπου με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας και την εικόνα που θέλουμε να προβάλουμε στους άλλους στον κόσμο. Σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους της ένδυσης, το ντύσιμο ξεκίνησε ως μέσο εκπλήρωσης μιας ψυχολογικής λειτουργίας πριν υιοθετηθεί για πρακτικούς σκοπούς, όπως π.χ. για προστασία από το κρύο. Στην κυριολεκτική του έννοια, «προστασία» σημαίνει κάλυψη του μπροστινού μέρους. Η προστασία είναι μια από τις πρώτες θεμελιώδεις πράξεις του πολιτισμού, όπως φαίνεται στο βιβλίο της Γένεσης: «Είδαν ότι ήταν γυμνοί και καλύφθηκαν». Δεν είναι μόνο προστασία από τις καιρικές συνθήκες, είναι πάνω απ’ όλα προστασία από τα μάτια των άλλων. Έτσι, η προστασία γίνεται βασικά ένα στολίδι.
Ο σχεδιαστής Issey Miyake έχει δηλώσει ότι η προσωπικότητα εκφράζεται στο χώρο μεταξύ του ενδύματος και του σώματος. Στην πραγματικότητα, η λέξη «προσωπικότητα» υποδηλώνει μια μάσκα, η οποία από μόνη της είναι ένα ρούχο. Για να δείξουν αυτό το φαινόμενο, το οποίο ονόμασαν «εγκλεισμένη γνώση», οι ψυχολόγοι του Northwestern University, Adam D. Galinsky και Adam Hajo αξιολόγησαν την επίδραση του ρουχισμού στις γνωστικές μας ικανότητες και στον τρόπο σκέψης μας. Επινόησαν μια σειρά πειραμάτων με 50 μαθητές στους οποίους δόθηκαν πανομοιότυπα λευκά παλτά. Σε άλλους είπαν ότι ήταν από γιατρό, σε άλλους από ζωγράφο. Όταν υποβλήθηκαν σε τεστ προσοχής που αξιολόγησαν την ικανότητά τους να εντοπίζουν ασυνέπειες και διαφορές μεταξύ δύο πολύ όμοιων εικόνων όσο το δυνατόν γρηγορότερα, οι μαθητές που νόμιζαν ότι φορούσαν ρούχο γιατρού τα πήγαν καλύτερα. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα: «Τα ρούχα εισβάλλουν στο σώμα και τον εγκέφαλο, βάζοντας τον χρήστη σε διαφορετική ψυχολογική κατάσταση»! Ωστόσο, η στάση μας απέναντι στα ρούχα είναι εξαιρετικά αμφίθυμη. Στο The Psychology of Clothes (1930), ο ψυχαναλυτής John Carl Flügel δήλωσε ότι γεννιόμαστε σε μια κατάσταση ναρκισσιστικής αυτοαγάπης, η συνέπεια της οποίας, έγραψε, είναι μια τάση να θαυμάζει κανείς το σώμα του και να το επιδεικνύει στους άλλους. Προσπαθώντας να καταλάβει τι υποκινεί την πράξη του ντυσίματος, ο Flügel συνεχίζει: “Τα ρούχα καλύπτουν το σώμα και έτσι υπηρετούν τις ανασταλτικές τάσεις που ονομάζουμε ‘σεμνότητα’ και ταυτόχρονα προσφέρουν ένα νέο και εξαιρετικά αποτελεσματικό μέσο για την ικανοποίηση της επιδειξιομανίας σε νέο επίπεδο”. Αυτή η διπλή λειτουργία, θεμελιωδώς αντιφατική, σύμφωνα με τον Flügel, είναι το πιο θεμελιώδες γεγονός όλης της ψυχολογίας των ρούχων. Έχει να κάνει τόσο με την επιθυμία μας να εκθέσουμε το σώμα όσο και με την αίσθηση σεμνότητάς μας.
Ο Λούσιαν Φρόιντ, εγγονός του ιδρυτή της ψυχανάλυσης και ένας κορυφαίος ζωγράφος, είπε κάποτε σε μια συνέντευξη: «Όταν ζωγραφίζω ρούχα ζωγραφίζω πραγματικά γυμνούς ανθρώπους που είναι καλυμμένοι με ρούχα». Ως εκ τούτου, μέσα στις ίνες τους, τα ρούχα περιέχουν τη μνήμη της πρώτης φροντίδας. προβάλλουν, με τον δικό τους τρόπο, τα όνειρα και τις ελπίδες μας και αντικατοπτρίζουν την κατασκευή της ταυτότητάς μας. Είναι, χωρίς αμφιβολία, το μόνο υλικό αντικείμενο που είναι ταυτόχρονα οικείο και κοινωνικό.