Η συμβολή της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος

Από τον δρ. Αχιλλέα Τσιρούκη,
αναπλ. καθηγητή
του Τμ. Περιβάλλοντος του Π.Θ.

Το φυσικό περιβάλλον υπήρξε πάντοτε για τον άνθρωπο ένας «ζωτικός χώρος», που αντλούσε πόρους για την επιβίωσή του και ανέπτυσσε τη δραστηριότητά του και την προσδοκία μιας καλύτερης ποιότητας ζωής, ενώ, παράλληλα, ο χώρος αυτός διαμόρφωνε τον χαρακτήρα και την

προσωπικότητά του. Η πολιτισμική αξία της φύσης, επίσης, διαμορφώνει το πλαίσιο της ύπαρξης του ανθρώπου και δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για συναισθηματική και πνευματική ευημερία.
Τα Δασικά Οικοσυστήματα στη χώρα μας αποτελούν τη μεγαλύτερη και σημαντικότερη συνιστώσα του φυσικού χερσαίου περιβάλλοντος και παράλληλα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην περιβαλλοντική και κλιματική σταθερότητα, καθότι παρέχουν σημαντικές οικοσυστημικές υπηρεσίες, οι οποίες στηρίζουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας. Παράλληλα, η βιοποικιλότητα, ως βασικό μέρος του οικοσυστήματος, αποτελεί έναν «εν δυνάμει φυσικό πόρο», με διαχρονική αξία και χωρίς όρια. Επίσης, η εκπαιδευτική και ψυχαγωγική αξία του φυσικού περιβάλλοντος είναι στενά συνδεδεμένα με τη βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών και ιδιαίτερα των οικονομικά υποβαθμισμένων ορεινών περιοχών της Ελλάδας.
Οι Προστατευόμενες Περιοχές (Π.Π.) αντιπροσωπεύουν ελκυστικούς προορισμούς για επισκέπτες που αναζητούν επαφή με το φυσικό περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και την πολιτιστική μας κληρονομιά. Η αειφορική διαχείριση αυτών των περιοχών φυσικού κάλλους και μεγάλης οικολογικής σημασίας θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα οργανωμένο σχέδιο που θα αποβλέπει στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και γενικά των ευαίσθητων οικοσυστημάτων.
Η αντιμετώπιση των σύγχρονων περιβαλλοντικών προβλημάτων μπορεί να επιτευχθεί με επίκεντρο τη βιώσιμη ή αειφόρο ανάπτυξη, που ειδικότερα στο χώρο της Δασοπονίας βρίσκει ευρεία εφαρμογή, σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των δασών και γενικότερα των φυσικών πόρων. Για να έχει αντίκτυπο αυτή η έννοια, αλλά και η εφαρμογή της αειφόρου ανάπτυξης στην κοινωνία, ασφαλώς και θα πρέπει να διατηρεί τον ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα, ενώ, παράλληλα, θα πρέπει να εξασφαλίζεται, έτσι ώστε να είναι δυναμική οικολογικά, οικονομικά βιώσιμη και κοινωνικά δίκαιη.
Σήμερα, την 21η Μαρτίου, το (1971), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) επέλεξε την πρώτη ημέρα της άνοιξης, η οποία συμπίπτει και με την έναρξη της εαρινής ισημερίας, ως «Παγκόσμια Ημέρα Δασοπονίας», για να εξάρει τον πολυλειτουργικό ρόλο των δασών και γενικότερα τη σημασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάγκη προστασίας του.
Όμως, δυστυχώς στις μέρες μας, το φυσικό περιβάλλον δέχεται πολλές πιέσεις και μάλιστα αρκετές απ’ αυτές είναι ανθρωπογενείς, που το οδηγούν στην κατάρρευσή του. Η σημερινή κοινωνία άραγε έχει τρόπους να αντιδράσει και να αναστρέψει την κατάσταση αυτή; Η απάντησή μας είναι φυσικά ΝΑΙ, αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις και σε βάθος χρόνου.
Η πρότασή μας είναι η «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση», καθότι αυτή στοχεύει σε θεμελιώδεις αλλαγές, δηλαδή να καλλιεργήσει φιλοπεριβαλλοντικές στάσεις και αξίες σε άτομα ή και κοινωνίες, με σκοπό να καταστούν ικανοί να αντιμετωπίσουν με μεγαλύτερη υπευθυνότητα και συνείδηση τα περιβαλλοντικά προβλήματα του αύριο. Έτσι, η Π.Ε. πρέπει «να είναι η εκπαίδευση για χάρη του περιβάλλοντος, που στηρίζεται στην εκπαίδευση για και µέσα στο περιβάλλον». Η περιβαλλοντική ευαισθησία, θεωρείται ο ακρογωνιαίος λίθος της Π.Ε., καθότι άπτεται του συναισθηματικού τομέα των ανθρώπων.
Εκτός από το σχολικό πλαίσιο, στο οποίο μπορούν να αναπτυχθούν δράσεις για την Π.Ε., αυτή, επίσης, μπορεί να βασίζεται στον «τόπο», δηλαδή στην «τοπική κοινότητα». Με δεδομένο ότι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από τον βαθμό ευαισθησίας προς το περιβάλλον, συνεχίζουν να τρέφουν εγγενές ενδιαφέρον για τον τόπο στον οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται, έχει ιδιαίτερη αξία. Συνεπώς, η Π.Ε. που βασίζεται στον «τόπο» είναι φυσική, μη κατευθυνόμενη, πηγαία επίτευξη της μάθησης μέσα στο άμεσο περιβάλλον, σε σχέση με το περιβάλλον και προς όφελος του περιβάλλοντος. Η επίγνωση δε προς το τοπικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται ως «απαραίτητο πρόδρομο» για τη διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Στη σύγχρονη παιδαγωγική, σημαντική χαρακτηρίζεται η εμπλοκή των παιδιών με τη «φύση». Όπως υποστηρίζουν σημαντικές προσωπικότητες της παιδαγωγικής επιστήμης, «η φύση αφορά τη μάθηση και την αγωγή των αισθήσεων» (Roussrau), o Pestallozi πρεσβεύει ότι «η φύση είναι ο μεγάλος δάσκαλος του παιδιού», η Montessori αποδίδει την ιδιαίτερη συσχέτιση των παιδιών με το περιβάλλον στην «ανάπτυξη της νόησης, ενώ για τον Freinet «το περιβάλλον που ταιριάζει καλύτερα στο παιδί είναι η φύση». Με βάση τα παραπάνω, διατυπώνεται η άποψη ότι οι βιωματικές εμπειρίες από το περιβάλλον της φύσης σε παιδική ηλικία επιδρούν θετικά στη συμπεριφορά του ατόμου και επηρεάζουν τη στάση του απέναντι στη φύση ως ενήλικα.
Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι η διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος μέσα στο πλαίσιο μιας βιώσιμης κοινωνίας μπορεί να επιτευχθεί, μόνον εφόσον το Σχολείο σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, καθώς επίσης και τα άλλα μέσα αγωγής (Μ.Μ.Ε., οικογένεια, τοπική αυτοδιοίκηση, Εκκλησία κ.λπ.) καταφέρουν να ενισχύσουν την περιβαλλοντική ευαισθησία και να διαμορφώσουν υπεύθυνους και ευαίσθητους «περιβαλλοντικά εγγράμματους πολίτες».
Η Π.Ε. καλείται, λοιπόν, να διαπαιδαγωγήσει και να μεταλαμπαδεύσει στη νεολαία μας, δηλαδή τους αυριανούς πολίτες, στάσεις και συμπεριφορές φιλικές προς το περιβάλλον, με αποφασιστικότητα, υπομονή και επιμονή, στοχεύοντας στην άμβλυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που ταλανίζουν την κοινωνία μας και που κινούνται απειλητικά για το «μέλλον του πλανήτη μας». Στην προσπάθεια αυτή, δεν περισσεύει κανείς και δεν ξεφεύγει των ευθυνών, επίσης, κανείς. Αν το επιδιώξουμε, θα τα καταφέρουμε!!!